Türkiye’nin manevra alanı NATO zirvesinden nasıl etkilenir?

Madrid’deki NATO doruğunda ittifakın yeni stratejik konseptinde Rusya “en önemli ve direkt tehdit” olarak tanımlanırken, şimdiye kadar Batı ile Rusya ortasında istikrar siyaseti yürütmeye çalışan Türkiye için hareket alanının giderek kutuplaşan bir dünyada darlaşıp darlaşmadığı tartışılıyor.

İttifak’ın yaklaşık 10 yıllık yol haritası niteliğindeki Stratejik Konsept dokümanında, “Rusya Federasyonu, müttefiklerin güvenliğine ve Avro-Atlantik bölgesindeki barış ve istikrara yönelik en önemli ve direkt tehdittir” tabirine yer verildi. Ayrıyeten “Müttefiklerimizin egemenliğine ve toprak bütünlüğüne yönelik bir atak ihtimalini göz gerisi edemeyiz” denilerek, Rusya’nın muhtemel yeni işgal teşebbüslerine karşı tavır bir kere daha yinelenmiş oldu.

Türkiye birkaç aydır İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliklerine talepleri karşılanmaz ise mahzur olma siyasetini takip etmiş, doruktan çabucak evvel yapılan dörtlü toplantıda NATO Genel Sekreteri Jean Stoltenberg’in de gayretleriyle bir orta formül bulunarak imzalanan memorandum ile kuzey ülkelerinin İttifak şemsiyesine alınmasına yeşil ışık yakılmıştı.

Putin, Türkmenistan ziyareti sırasında İsveç ve Finlandiya’yı kast ederek, “Aramızdaki her şey düzgündü. Fakat artık bir ölçü gerginlik olacak. Bu net, bu hususta kuşku yok, öteki bir tarafa gidemez” diye konuştu.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ise bugün Madrid doruğunun bitiminde düzenlediği basın toplantısında Rusya ile bağların bundan sonra da birebir istikrarda yürütüleceğinin işaretlerini verdi. Erdoğan, istikrar siyasetini sürdürmenin daha yararlı olduğunu belirterek, “Doğal gazımızın yüzde 40’ından fazlasını Rusya’dan alıyoruz. Nükleer santral yapıyoruz. Bunları bir kenara koyamayız” diye konuştu.

Peki Ukrayna savaşının patlak verdiği kış aylarından beri Batı ülkeleri ile Rusya ortasında hassas bir istikrar siyaseti yürütmeye uğraş eden Türkiye’nin bundan sonraki atakları nasıl olmalı?

Tan: “Mutabakatın Rusya ile bağlara yansımaları olabilir”

Türkiye’nin eski Washington Büyükelçilerinden Namık Tan, tıpkı vakitte Moskova’da da vazife yapmış bir diplomat olarak Madrid tepesinin yansımalarını iki başşehir perspektifinden de yorumluyor.

Türkiye’nin Finlandiya ve İsveç’in üyeliklerine yeşil ışık yakma kararını, “Türkiye bir ‘zafer’ kazanmak için uygulanması kuşkulu bir mutabakata razı oldu” kelamlarıyla kıymetlendiren Tan, kelamlarını şöyle sürdürüyor:

Namık TanFotoğraf: Sinan Gul/dpa/picture alliance

“Ayrıca, Batı/Atlantik ittifakı nazarında muteber bir konum/görüntü kazanmaya ne kadar fazla muhtaçlık duyduğunu ortaya koydu. Bu zaafı ABD başta olmak üzere tüm ülkeler gördükleri için kurgulanan oyun planını muvaffakiyetle uyguladılar. Prestij kaybı bir yana, rastgele bir bedel ödemeden istediklerini (İsveç ve Finlandiya’nın üyeliği) dikte edebilir hale geldiler. Bu da bir öbür bedel Türkiye için.”

Büyükelçi Tan, Türkiye’nin “razı geldiği” mutabakatın Rusya ile münasebetlerine de yansımaları olacağına dikkat çekerek, “Bu da başka bir bedel oluşturabilir” diyor. Muhtemel bedellerin neler olabileceği sorusunu ise Tan şöyle yanıtlıyor:

“Şu sırada Rusya’nın bize daha çok gereksinimi var. Dünya ile irtibatını sağlıyor, kara parasını aklamasına yardımcı oluyoruz. Lakin, Ruslar hiç aklımıza gelmeyecek ziyanlar verme kabiliyetine sahipler. 39 askeri şehit edip, olaya ait sorumluluklarını hiç kabul etmediler. Buna misal şeyler yapabilirler, mesela buğday operasyonunu başlatıp bizi yarı yolda bırakır yahut Batılı müttefiklerle aramızı bozacak kimi adımlar atarlar.”

Oğuzlu: “Denge siyaseti artık daha sıkıntı olacak”

Türkiye’nin mevcut istikrar siyasetini sürdürmesi için bundan sonra diplomaside daha esnek ve yaratıcı olması gerekebilir.

Prof. Tarık OğuzluFotoğraf: Privat

İstanbul Aydın Üniversitesi’nden Prof. Dr. Tarık Oğuzlu, Türkiye’nin Madrid doruğunda çekincelerini geri çekmesini şimdiye kadar takip ettiği istikrar siyasetinin bir ögesi olarak yorumluyor. Bundan sonra da bu siyasetten vazgeçileceğini düşünmediğini belirten Oğuzlu, kelamlarını şöyle sürdürüyor:

“Ama bu siyaseti takip etmek artık daha sıkıntı olacak. Şu ana kadar nispeten daha kolaydı, riskler daha azdı. Lakin Rusya ile NATO ortasındaki gerginlik, kutuplaşma her geçen gün arttıkça Türkiye’nin hareket kabiliyeti azalacak. Tarafların Türkiye’den beklentileri ve baskıları da artabilir. Bu siyaseti takip etmek evet daha güç olacak lakin bence devam edilecektir.”

Ünal: Türkiye’nin hareket alanı genişledi

Maltepe Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hasan Ünal ise Türkiye’nin önündeki seçeneklerin arttığını ve hareket alanının genişlediğini düşünüyor.

İmzalanan memorandumu başarılı bulduğunu da söyleyen Ünal, kelamlarını şöyle sürdürüyor:

“Bence Rusların Türkiye’nin bu iki ülkenin üyeliğine dair siyasetinden rahatsız olacağı bir şey yok. Tam bilakis Türkiye’nin aldığı ödünler ve ABD’nin de Türkiye ile münasebetlerde yumuşama sinyalleri vermesi Rusya’yı ‘Aslında Türkler gerçekten ulusal çıkarlarına uygun bir siyaset izliyor’ noktasına getiriyor.”

Ünal’a nazaran bu son gelişmeler Rusya’yı Suriye’ye operasyon konusunda Türkiye’ye yeşil ışık yakmasına yol açabilir. Ünal, “Rusya’nın yerinde olsam, Türkiye buraya bir harekat yaptığında bundan en çok kim rahatsız olacak? ABD. O vakit bırakalım yapsınlar, hiç rahatsız olmam” tabirlerini kullanıyor.

Dünyadaki gidişatın Türkiye’nin hareket alanını genişlettiğini söyleyen Ünal, “Rusya-Ukrayna krizinde olduğu üzere dikkatli ve istikrarlı durduğumuzda, yani hem NATO’nun içindeyiz hem de öteki NATO ülkeleri üzere Rusya tersi değiliz. Hem ABD ile birlikteyiz hem ABD’nin Rusya ve Çin’le arbedesinin modülü değiliz. Bunu sürdürürse Türkiye fırsatlar elde edebilir.”

Güneş: “Türkiye sert tercihlere çabucak yönelmek zorunda değil”

NATO doruğunda Rusya’nın direkt bir tehdit olarak tanımlanmasının Türkiye’nin işini biraz daha zorlaştırdığını düşünen isimlerden biri deİstanbul Üniversitesi Öğretim Üyesi Hakan Güneş.

Türkiye ile Rusya ve Batı bağlarının çok sayıda başlığı kapsıyor olmasının bu denklemin birden fazla alanda problemlere yol açabileceğine işaret eden Güneş, bu hususu “Yani Libya’da, Doğu Akdeniz’de, Suriye’de, Kafkaslar ve Balkanlar’da Rusya’nın ve Batı’nın yer aldığı, iş birliği yahut giderek daha çok rekabet içinde olduğu alanlarda Türkiye’nin de tercihler yapması gerekecek” kelamlarıyla ayrıntılandırıyor.

Güneş, Ankara’nın bugüne kadar bu tercih alanını istikrar tarafında kullandığını ve bu alanın artık biraz daha daraldığını tabir ederek şunları belirtiyor:

“Ancak tekrar de Türkiye içinde bulunduğumuz devirde bu kategorik ve sert tercihlere çabucak yönelmek zorunda değil. Yani hareket alanı daraldı ancak bu büsbütün ortadan kalkmış değil.”

Batı ile yakın bağları olan lakin Rusya’ya karşı uygulanan ambargolara katılmayan Hindistan örneğini veren Güneş, İsrail’in de buna misal bir durumda olduğunu hatırlatıyor. Güneş kelamlarını şöyle sürdürüyor:

“Bu iki örnekten hareketle, ki daha çok o denli örnekler de var, sürecin bu türlü büsbütün Türkiye’yi siyah yahut beyaz bir tercihe gerçek itmeyeceğini söylemek istiyorum. Fakat alanın daha da daraldığını ve Rusya’nın bilhassa Suriye’de artık daha az yardımcı olacağını söz edebiliriz.”

Bu ortada Cumhurbaşkanı Erdoğan önümüzdeki günlerde Putin ile bir telefon görüşmesi yapmayı planladığını da açıkladı.