Sanat ile Fiyatı Asla Bir Araya Gelmez ve Gelmemelidir

Eser ve sanatkarın kendisi kriterdir. Bunu Picasso’un sözüyle açıklarsak, öncelikle sanatkarın kim olduğu değil ne olduğu değerlidir. Sonrasında yapıtın içeriğinin ne olduğu (Biçim) onun pahasını belirler. Bu olmazsa olmaz kriterdir.  Lakin gelin görün ki, bizim ülkemizde sanatın ne olduğu uygun bilinmediği ya da hakikat anlaşılmadığı için yapıtların sadece satış fiyatı üzerinden pahalanması çok tesirli bir ölçüttür. O kadar ki, neredeyse yapıtın sanatsal pahasını de fiyatı belirlemektedir. Bu çok yanlış ve vahim ve de bir o kadar da komik bir durumdur. Düşünsenize şayet yapıtı piyasa ederine nazaran yani kaç liraya satılıyorsa o kadar kıymetlidir derseniz, o vakit tarihte birçok dev sanatkarın yapıtlarını sanatın dışına itmiş olursunuz. Buna Vincent Van Gogh, Paul Gauguin üzere sanatkarların hayatı çok âlâ bir örnektir.

Bilindiği üzere Van Gogh çabucak hiç fotoğraf satamamıştır. Kardeşinin maddi takviyesiyle yaşamıştır. Gauguin ise çok büyük maddi ezalar çekmiş Fransa’yı terk etmiş, Tahiti’ye gitmiş ve ömründe devletten dayanak almıştır. Bu durumda şayet sanat yapıtını satış fiyatı üzerinden kıymetlendirecek olursak, Van Gogh, Gauguin üzere sanatkarların yapıtlarının sanatsal hiçbir bedeli yok demektir. Yani beş para etmemesi gerekir. En hafifiyle kendi periyotlarında sanat değildi, sonra sanat şaheseri oldular üzere absürd bir sonuç ortaya çıkar. Lakin artık biliyoruz ki günümüzde her ikisi de dünyanın en büyük sanatkarları olarak biliniyorlar. Ve birebir vakitte yapıtları yüz milyonlarca dolar ediyor. 

Tabii burada trajik bir durum var. Her iki sanatçı da bugünkü durumlarını hiç bilmediler ve göremeden öldüler. Halbuki bu sanatkarlar kendi periyotlarında para eden eserler yapma konusunda çok ustaydılar lakin yapmadılar. Büyük külfetlere katlanıp kendi sanatsal doğrularından taviz vermeden eser üretmeye devam ettiler. Örneğin Gauguin Tahiti’deki bir anekdotunda, asistanını birebir heykelden birkaç tane yaptığını görünce nedenini sorar. Asistanı ise “Pazarda beşerler bu heykelleri seviyor ve satın alıyorlar onun için yapıyorum.’ deyince Gauguin çok sonlanıp “Bunca vakittir benden bunu mu öğrendin.” diyerek azarlıyor. Günümüze nazaran bu tavır mantıksız hatta aptalca gelebilir. Fakat unutmayın ki bu gerçek sanatkarlar toplumlarına hem fiyat hem de sanatsal bedel olarak çok büyük miras bıraktılar. Tıpkı vakitte kendi periyodunda sıfır bedel iken sonra yüz milyon dolarlara ulaşan yatırım nesnesi ürettiler.

Zamanın meşhur galerileri, büyük koleksiyonerleri ve prestijli sanat eleştirmenlerinin çabucak hepsi de Van Gogh ve Gauguin üzere sanatkarların sanatlarını görememiş ve ilgilenmemişler. Bu yüzden astronomik karlı yatırımı da atlamışlardır. Eh doğal, bu sanat insanlarının torunları da doğal olarak dedelerini sanat cahili, hatta ahmaklıkla suçlamışlardır.

Şimdi gelelim günümüzdeki bir öteki sanat cahilliği olan “Dekoratif soyut sanat” saçmalığına. Saçma sözcüğünü bilerek kullandım. Zira dekoratif emelle üretilen her ne varsa, duvar kâğıtları, panolar, halılar, kilimler, döşemelik kumaşlar, perdeler, vs. envai çeşit eserlerin üzerindeki görsellerin birçoğu esasen soyut görsellerdir ve hiçbirisi de sanat nesnesi olarak sunulmaz. Çünkü yalnızca beğeniye yönelik tasarlanmış ve üretilmiştir. Bu ortada dekoratif soyut çeşidi yapıtlar dünyada da görülmüştür fakat bizdeki üzere çok tesirli olmamıştır. Artık size bu mevzuda ünlü toplumsal medya platformu Quora’dan kıymetli sanat insanların yorumlarını aktarayım:

”Dekoratif sanat’ en geniş manasıyla şad etmeyi, eğlendirmeyi, güzelleştirmeyi amaçlayan sanattır, fakat muhtemelen diğer pek bir şey değildir. Muhtemelen büyük bir manevi yahut aşkın mana taşıması amaçlanmamıştır.” 

‘Zanaatkârlar tarafından yalnızca cümbüş olsun diye kitlesel olarak üretilen eserler büyük olasılıkla çabuk kaybolacak, basitçe yeniliğini yitirecek, basitçe unutulacak ve yok olduklarında asla üzünülmeyecek.’ (Michelle Gaugy. Sanat galerisi sahibi, müellif, sanat danışmanı)

Ben muharririn yalnızca şu tespitine katılmıyorum. Elbette kitle için üretilen yapıtlar yeniliğini, yitirecek bedelini kaybedeceklerdir. Fakat bizde birçok alıcı hayal kırıklığına uğrayacak ve üzülecektir. Ve de bu mevzuda kendisini etkileyen sanat etrafını ve sanatkarları kendilerini aldatmakla suçlayacaktır. Ki ben bunun örneğine çok rastladım. Hâlâ da devam etmektedir. 

Tek olumlu tarafı, tüm bu yapıtlar sanat yapıtı olmaktan çıkıp, aslına dönecek yani sırf dekor nesnesi olarak kullanılabilecektir.

Şimdi gelelim Türkiye’de kaygan bir tabanda olan sanat yapıtını fiyatlandırma konusuna. 

Önce şu gerçeği belirterek başlayayım. Galeriler, müzayede meskenleri eleştirmenler üzere yapılar sanatın bekası için olmazsa olmaz gereklilikleridir. 

Günümüzde artık sanat yapıtını fiyatlandırmada ne kadar kusurlu olursa olsun, ister müzayede meskeni, ister galeri olsun, satış sayılarının verisi yani yapıtın kaça satıldığı bilgisi en tesirli ölçütlerden biridir. Ki bu istatiksel satış bilgileri tüm dünyada sanatı fiyatlandırmada değerli bir referanstır. İşte tam da bu noktada bizdeki fiyatlandırmada vahim bir metot yanılgısı vardır. Müzayedede açık artırma satılan bir eser sonrasında, mühleti içerisinde bir halde satış süreci tamamlanmamaktadır. Lakin satışı gerçekleşmeyen eser ve fiyatı o listede satılmış olarak görülmektedir. Bu da yapıtların ve sanatkarıyla ilgili fiyatlandırma data endeksinin oluşumunda evvel haksız rekabete, manipülatif hileli sonuçlara ve de istismara yol açmaktadır.

“Satıştan sonra sonuçları mümkün olan en kısa müddette açıklama istikametinde ticari bir baskı vardır. Hasebiyle, ödemesi yapılmayan bir eser, kesin olmamakla birlikte, 10 ya da 20 gün sonra yayından kaldırılabilir. Satılmadı olarak kaydedilir.”

Görüldüğü üzere, dünya önemli sanat kuruluşları müzayedede satılan fakat mühleti içinde satışı resmen belgelenmeyen yapıtları satılmadı olarak kayda geçiyor. Bizdeki üzere satıldı olarak kalmıyor. İşte bizdeki müzayedelerde vahim yanılgı dediğim en kıymetli kısım budur.  Bu eksiklik yüzünden bilhassa soyut yapıtlarda çok kıymetli bir handikap ortaya çıkmaktadır. Müzayedelerde yüksek fiyatlara çıkmış (fiyatı bir biçimde şişirilmiş) bir yapıtın gelecekte beş kat on kat aşağı indiği sıklıkla görülmektedir. Bu da sanat yapıtına olan itimadı sarsmakta alıcıları tereddüte yahut vazgeçmeye sevk etmektedir. Münasebetiyle bu haksız rekabeti, suistimali, istismarı engellemek, sanatın ve sanatkarın geleceği için kesinlikle halledilmesi gereken bir bahistir. Bu hususta Christie’s deki uzmanın iki görüşünü daha verip o denli devam edeyim.

“Birçok çağdaş galeri günümüzde, müzayede yoluyla çağdaş sanatkarların fiyatların çok şişirmek ya da güzelce düşürmekten kaçınmak için alıcılardan aldıkları resmi birkaç yıl müzayedeye koymayacakları konusunda satış mukavelesine husus koymaktadırlar.

Christie’s müzayedeye girenlerin ödeme güçlerini teyit etmek için çok vakit ve efor harcamaktadır. Şayet birinci sefer teklif vereceklerse, Christies, müşterinin bankasıyla temasa geçip bankada gereğince paraları olup olmadığına kadar sorgulayabilir fakat kişi sahtekârlık yapmayı aklına koymuşsa, bunu önlemek imkansızdır.”

Görüldüğü üzere müzayedeler üzerinden sanatkarların yapıtları çok şişirip ya da düzgünce düşürülme olayı tüm dünyada var ve galeriler buna önlem almaya çalışıyorlar. Ayrıyeten büyük müzayede konutlarının de kara para aklama ve bu üzere spekülasyonları önlemek için departmanları var ve uzmanları çalıştırıyorlar. Lakin kişi başına koyduysa bu engellenemiyor. Zira yeniden her yerde olan bir olay vardır, birtakım zenginler şişirilmiş fiyattan hakikaten satın alıp faturalandırarak sanatkarlarının fiyatını yükseltiyorlar. Bu çok olağandır ve mani olunamaz. 

Tabii burada devlet var, hukuk var diye düşünülebilir. Evet, müzayedecinin teslim alınmayan eser yahut manipülasyonlar için yasal hakları vardır. Lakin müşteriyi kaçırır ve makûs bir imaj olur kaygısıyla bu hakkı pek kullanmak istemezler. Bu doğaldır çünkü bazen âlâ müşterileri de satın almaktan vazgeçebilir. Münasebetiyle işe hukuku bulaştıran müzayede konutları zorlanırlar. Bu yüzden dürüst iş yeri sahipleri de çoklukla olayı sineye çekerler.

Bu hususta yapılacak bir şey vardır; hiç değilse müzayedede satılıp da sonradan bir formda parası ödenmeyen, alınmayan yapıtları listede satılmadı olarak kaydetmektir. Böylelikle masrafsız fiyat şişirmenin ve düşürmenin önüne geçilir. En azından ilgisiz alakasız şahısların kimlikleri kullanılarak manipülasyon yapılamaz. Yapılsa bile resmi satış olacağı için hiç değilse vergi dairesi yani devlet kazanır.

Her neyse; bir sanatçı olarak, dürüst ve prensipli galerici ve müzayedecilerin çoğalması ve de sanat piyasasına hakim olmalarını diliyorum. Esasen toplumsal medya bilhassa yapay zekâ sanattaki bu karmaşaları kökünden hizaya getirecektir. Bu çok yakındır. Gelecek kısımda devam edeceğim

Instagram

X

Facebook

Linkedln

Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar külliyen muharrirlerinin özgün niyetleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir.