Plaza Köylüleri: Aynılaşma İktisadına Başkaldıranların Öyküsü

“Önce en yeterli okulları kazanmak için çalıştılar, sonra en uygun kurumlarda işe başlamak ve en uygun konumlarda çalışabilmek için… Onlar, beyaz yakalılar. Çalıştıkları plazalardaki camların sera tesirinden midir bilinmez, şimdi neredeyse hepsi bir kasabaya yahut memleketlerine yerleşip “organik yaşam” hayali kuruyor. İşin garibi, köye yerleşenler ürettikleri eseri tekrar plazalardaki arkadaşlarına satarak hayatını sürdürüyor.

Organik, ekolojik, yavaş, tabiatla iç içe hayatlar toplumsal medyadaki kadar gerçek mi? Türkiye’deki eğitimli insanları göçe iten etkenler neler? Kentler neden yaşanamaz halde? Köye gidenler ne kadar köyde kalıyor? Neler yaşıyor? Ve artık ne yapıyorlar?”

Tanıtım metninde bu sözlere yer verilen belgesel, beyaz yakalı olarak tanımlanan iş dünyasından uzun vakittir duyulan bir çığlığın beden bulmuş halini bize yansıtıyor. Sorduğu sorular ve verdiği yanıtlarla sosyolojik bir müşahede yapmamıza fırsat tanıyor.

Yazının sonunda söyleyeceğim sözümü başta aktarayım; “İnsanın mana arayışı hiç bitmeyecek bir seyahattir. Aradığının dışarıda değil içinde olduğunu anladığında içsel bir tatminle istediğin durakta inersin.” 

Belgeselde konuşmacılardan biri şöyle diyor; “Her beyaz yakalının bir aydınlanma anı var. bazen toplantıda, bazen yemekte…Ne yapıyorum ben burada? dediği bir an.” Her insanın bu türlü bir anı vardır. Şartları ne olursa olsun, mavi yakalı, iş arayan, çalışmamayı tercih eden, ülkeleri yöneten herkes ömründe bir an durup bu aydınlanmayı yaşamıştır. Ortadaki farkı, sorgulamanın ne kadar derinleştirildiği ve şartların zorluğu oluşturuyor olabilir.

Bir öteki beyaz yakalının şu sözlerine kulak verelim; “Mutsuz uyanıyoruz, mutsuz çalışıyoruz, mutsuz konuta dönüyoruz. Kentteki hoşlukları görecek vaktimiz bile yok. İstanbul’a yerin metrelerce altında metrodan ve gri bir alandan bakıyorum. Ben İstanbul’a bile bakamıyorum ki! Niçin bunun içinde kalayım? Bana vaat edilen şey nedir? Mutsuzluk, trafik, hırs, ego?”

İnsanlığın kendi eliyle kurduğu bu ekonomik nizam, insanı özünden uzaklaştıran, metalaştıran ve çürüten bir işleyişe sahip. Evvel cazip bir havuç gösteriliyor. Peşinden gidebilmen için birilerini elemek, oyundan çıkarmak zorundasın. Hipnotize edilmiş ilerleyiş daha işe alım sürecinde başlıyor. Aslında daha gerilere de gidebiliriz. Şimdinin beyaz yakalıları, anne babalarının ‘mücadele edersen kazanırsın’ kelamlarıyla büyüdü. Gayret duygusu benliklerine o denli bir yapıştı ki, hayat artık işiyle, gücüyle, özel hayatıyla yani tüm taraflarıyla bir uğraşa dönüştü. Yeterli bir eğitim, akabinde uygun bir iş, akabinde düzgün bir evlilik, düzgün bir çevre…Hipnoz devam ediyor. Belgesel konuşmacısı bunu şöyle anlatıyor; “Senin suyunu sıkıyorlar sıkıyorlar, artık sıkılacak suyun kalmadığında da işimize yaramıyorsun deyip kapının önüne koyuyorlar. Üstelik bunları bilerek her gün birebir savaşa uyanıyorsun. Uyandın, trafikte işe gitmek bir savaş, orada kendini göstermek savaş, konuta geldin toplumsallaşmak, kendine vakit ayırmak bir savaş…İnsanlar bu savaş halinden kaçıyor olabilir.” 

Başlangıçta cazip gelen bu sistem ruhu yavaş yavaş köhneleştirir. Yaş olarak da şimdi olgunlaşmamış genç ruhlar, bu dünyayı deneyimlemeyi doğal olarak daha ilgi cazibeli bulur. Elinde kahvelerle oradan oraya koşuşturan, daima meşgul, daima toplantı yapan prezentabl insanların dünyası. Lüks yerler, havalı yemekler, seçilerek davetli olunmak istenen özel ortamlar…Kendini seçilmiş hissetmek, meşgul izlenimi vermek, bir yere ilişkin olmak, işe fayda hissetmek ve daha birçok motivasyon bu dünyayı kimlik arayışında olanlara cazip kılar, ele geçirir ve aynılaştırır.

Sistem aynılaştırma üzerine şurası ve belgeselin en can alıcı kısmı bu mevzu üzerinden ilerliyor. FutureBright Group kurucusu Akan Abdula birebirlik iktisadı olarak tanımlanan mevzuyu distopik bulduğunu tabir ediyor. Sosyolojik olarak ülkemizde yaşama biçimimize baktığımızda, tıpkı imtihanlara girmemizin, birebir okullarda okumamızın, birebir yerlerde çalışmamızın ve daha birçok aynılığın bu türlü bir iktisadın göstergesi olduğunu belirtiyor. Abdula’nın bir araştırmadan aktardığı ‘kutu içinde kutu’ kelamıyla ilgili açıklamasına gelin kulak verelim.

“Hayatımız kutu içinde kutu. Gittiğim bina bir kutu, asansöre biniyorum kutu, gittiğim kat bir kutu, geçtiğim departman bir kutu, birimime yönlendiriliyorum kutu, masama oturuyorum kutu. Kutu içinde kutu. Bu dehşetli bir birebirlik. Sonra oradan çıkıp tıpkı alışveriş merkezinde öbür bir kutuya otur, o kutunun içindeki restoranda diğer bir kutuya otur. Herkesin emsal laflar ettiği kutulu bir dünya. Üste çıktıkça ruhundan bir bedel de ödemek zorundasın. Birebirlik iktisadı torna üzere çalışır. Seni eşitler ortasında birinci görmek istemez. Birebirlik iktisadı seni birebir biçimde faal hale getirmeye çalışır. Faal hayli eşitler ortasında birinci olduğumuz yeteneğimiz vakitle ölmeye başlar. O aslında bizim ruhumuz. Zira onunla temas kurduğumuz vakit biz oluyoruz. O ölmeye başladığı anda bizde sorgulama başlıyor. Bir dakika! Sanki ben görülmüyor muyum? Benim yeteneğim ne olacak? Ben ruhumla nasıl bir irtibat kuracağım? sorularını soruyorum. Bu soruları sorduğunuz anda birebirlik iktisadının sizden neler çaldığını fark ediyorsunuz ve büyük bir uyanış oluyor.”

Şair ve müellif E.E.Cummings’in şu kelamı çınlar kulağımızda; “Seni başkalarından farksız yapmaya tüm gücüyle gece gündüz çalışan bir dünyada, kendin olarak kalabilmek, dünyanın en sıkıntı savaşını vermek demektir. Bu savaş başladı mı, artık hiç bitmez.” Cummings bu kelamları tahminen de hayat üzerine söylememiştir, lakin kelamların sonsuzluğu insanlığın her devrini anlatır üzeredir. Aynılaşmanın ardındaki en büyük manalardan biri, bizi özümüzden ve içselimizden uzaklaştırmasıdır. Bahsin üst farkındalıkla ilgili boyutuna girmeden, basitçe bu dünyanın tecrübelerine baktığımızda da aynılaşmanın nasıl bir sancıya yol açtığını görmek mümkündür. Belgeselde birbirine benzeyen insanların, yerlerin, tıpkı yemeklerin, tıpkı konuşmaların, tıpkı egoların ve hatta toplantılardaki birebir krizlerin bir mühlet sonra sıkıcı gelmeye başladığı tabir ediliyor. Bu tıpkı vakitte sorgulamaların da çıkış noktasıdır.

Köstebek üzere yaşadığımız dünyanın yabancısıyız.

Aynılaşmanın kent yaşantısıyla münasebeti hakkında Prof.Dr.Yıldırım Şentürk’ün belgeselde yer alan konuşmasından şu kelamları öne çıkarabiliriz:

“Köstebek üzere bir ömürde yabancılaşıyoruz…Örneğin İstanbul’da yaşayan birçok insan Yenikapı’yı bilmiyor. Meğer, her gün gittiğin bir Yenikapı var, metroyla gelip aktarma yapıyorsun lakin oradaki gökyüzünü bile görmüyorsun. Güvenlikli siteler kapsül bir kent ömrü sunuyor. Kenti yeniden deneyimleyemiyorsun. Ya bu refah adacıklarının içinde olacaksın, ya da kentin sıkıntılarıyla baş başasın. Refah adacıklarında olmak birebir vakitte bir şovenizme de dönüşüyor. Birbirinin birebir rezidans reklamları, ayrıcalıklar sunan bir dünya olarak gösteriliyor.” 

Şentürk, mesai kavramının ve kişinin kendisine ayıracak bir vakti kalmamasının, kentle kişi ortasına bir bariyer çektiğini tabir ediyor. Buna nazaran bireyler vakitleri olmadığı için kentte önemsedikleri, sevdikleri birçok şeyden uzaklaşmaya ve yabancılaşmaya başlıyor.

Peki, bu sistemin dışına çıkma kararı alan ve kendilerinin tabiriyle daha pastoral ve kırsal yaşama geçiş yapan beyaz yakalılar nasıl bir hayatla karşı karşıya kalıyorlar? Soruyu sorarken karşı karşıya kalmak kelamını seçen zihnim, tekrar bir gayretin varlığına dikkati çekme uğraşı içinde. Çünkü, belgeselde sıklıkla yeni ömrün karşılaşılan birinci zorluklarına değinilmiş. Gayret gerektiren tabiat şartlarının yanı sıra, kültürel hayat içerisinde de kırsalda beyaz yakalı olarak etiketlenmek ve hatta bazıları için dışlanmanın zorlukları lisana getirilmiş. Belgeselde ilgi alımlı bir öbür tespit, kırsala göç eden beyaz yakalıların çoğunlukla orada da kent mantalitesini sürdürdükleri tarafında. Organik tarım yapıp, eserlerini bir marka kıssası yaratarak, tatlı ambalajlarla ve tesirli pazarlama teknikleriyle, yani o eski bildikleri lisanla, yeniden beyaz yakalılara satıyor olmaları bunun bir göstergesi olarak söz ediliyor. Hasebiyle tıpkı kimlik arayışı ve kısır döngü bir ölçü orada da devam ediyor. Bazılarının yeni yaşama biçimlerinden çok memnun olduğunu, bazılarının ise kent hayatına tekrar göz kırptığını anlıyoruz. 

Sen beni yenmedin, ben seninle oynamadım.

Sistem eleştirisiyle ilgili olarak belgeselde bir konuşmacının aktardığı “Sen beni yenmedin, ben seninle oynamadım” cümlesi çarpıcı bir tesir bırakıyor. Onca eğitim, donanım ve mesleğe karşın bunları kendi kararıyla bırakmak ve sistemden çıkmak en yürekli başkaldırı üzere görünüyor. 

Peki sistemden çıktığımızda bizi ne bekliyor?

Bize dayatılmış olan kimliklerden ve sahtelerden uzaklaştığımızda, fizyolojik, zihinsel ve duygusal birçok dönüşümün yaşanması beklenir. Bunların bir kısmı belgesel konuşmacıları tarafından lisana getiriliyor. Bu sırf kentten kırsala göç etmekle ilgili bir durum olmamalı kesinlikle. Belgesel, bulunduğumuz şartlar içerisinde kendi ömrümüze dair yeni bir bakış açısı için açılım sağlıyor. Hayatın farklı boyutlarının olabildiğini görmek, farklı bakabilmek ve yeni tecrübeler kazanmak, alışılmışın ve konforun dışına çıkmanın getirdiği birçok zorluğa rağmen içsel tatmini yüksek bir dönüşüm fırsatıdır. O halde, hayatımızla ilgili olasılıklarımızı fark etmeye yelken açalım ve yeni öykülerde buluşalım. Herkes için insanca yaşamanın ve çalışmanın mümkün olduğu bir dünya yaratabilmemiz dileğiyle…

Instagram

Twitter