Japonya’nın son hamlesi ile negatif faiz dönemi bitti

Japonya Merkez Bankası, 2016’da çoğunlukla güçlenen yenin ihracat yüklü iktisadına ziyan vermesini önlemek ve deflasyonla çaba kapsamında başladığı negatif faiz siyasetine, büyük şirketlerdeki değerli fiyat artışlarının akabinde son verme kararı aldı.

Banka, kısa vadeli faiz oranlarını yüzde eksi 0,1’den yüzde 0 ila yüzde 0,1 aralığına yükseltti. Böylelikle, BoJ, 17 yıl sonra yaptığı birinci faiz artırımıyla, dünyanın önde gelen merkez bankaları ortasında negatif faiz siyasetini terk eden son banka oldu.

BoJ, negatif faiz siyasetine son vermenin yanında, 10 yıllık Japon devlet tahvillerine ait getiri eğrisi denetimini de sona erdirdi.

Başkan Kazuo Ueda, öbür merkez bankaları üzere kısa vadeli faiz oranlarını hedefleyen ‘normal para siyaseti’ne dönüşten kelam etti.

Faiz oranlarındaki geri dönüş pay senedi piyasalarını desteklerken, Japon yeni şaşırtan biçimde baskı altına girdi. Dolar/yen paritesi 150 düzeyinin üzerine çıktı.

Analistler, yenin reaksiyonunun muhtemelen bilinmeyen görünümün bir sonucu olduğunu belirterek, Lider Ueda’nın diğer adımlar atılıp atılmayacağı ve ne ölçüde adımlar beklenebileceği konusunda bir işaret vermediğini anımsattı.

NEGATİF FAİZ, HARCAMALARI TEŞVİK EDİYOR

Düşük büyüme ve deflasyonla çaba için başvurulan negatif faizler, para siyasetinin ‘olağan dışı’ araçlarından biri olarak tanımlanıyor.

Negatif faizler, bankaların merkez bankalarında tuttuğu rezervler için faiz alması yerine faiz ödemesi manasına geliyor.

Bankaların rezervlerini merkez bankasında tutmak yerine kredi vermesi için kullanmaya teşvik eden negatif faizler, tıpkı vakitte borçlanma maliyetini düşürerek kredi talebini artırmayı amaçlıyor.

Düşük enflasyon yahut ekonomik gerileme periyotlarında ekonomik faaliyetleri canlandırmak için merkez bankalarınca uygulanan negatif faiz oranları, paranın banka hesaplarında nakit olarak tutulması maliyetli hale geldiğinden borçlanmayı ve harcamaları teşvik ediyor.

Nispeten alışılmadık bir para siyaseti aracı olan negatif faiz oranları, ekseriyetle uzun vadeli bir strateji değil, ekonomik toparlanmayı desteklemek yahut deflasyonist baskılarla gayret etmek için süreksiz bir tedbir olarak uygulanıyor.

Dünya genelinde birçok merkez bankası, geçmişte para siyaseti araçlarının bir modülü olarak negatif faiz oranlarını uygulamaya koyarken, BoJ’un yanı sıra Avrupa (ECB), Danimarka, İsveç (Riksbank) ve İsviçre (SNB) merkez bankaları bir mühlet siyaset faizlerini negatif düzeyde tuttu.

Negatif faiz oranlarına karşı olanlar, sıfırın altındaki faiz oranlarının piyasalardaki fiyat düzeneğini bozduğunu belirterek, negatif oranların tıpkı vakitte finans kuruluşlarının borç vermekten kazandıkları marjı da daralttığını savunuyor.

PARASAL GENİŞLEME UYGULAMASINA BAŞLANDI

ABD’de mortgage krizi sonrasında 2008’de yaşanan global finansal krizin akabinde, dünyanın önde gelen merkez bankaları Fed, ECB ve BoJ, faiz oranlarını da “sıfıra yakın” düzeylere indirerek, nakdî genişleme periyoduna geçti.

Fed, 2008 sonundan 2015 yılı sonunda kadar siyaset faizi oranını yüzde 0-0,25 aralığında tutarken, öbür merkez bankaları deflasyonun ekonomilerini resesyona sürükleyebileceği tasasıyla faiz oranlarını sıfırın altına çekmeye karar verdi.

ECB, borç vermeyi teşvik etmek ve bölgede ekonomik faaliyeti canlandırmak maksadıyla Euro Bölgesi’ndeki bankaların tuttuğu rezervler için negatif faiz oranları uyguladı.

Avrupa Merkez Bankası, 2014’te bankaların merkez bankasında tuttukları mevduat için ödenen faiz oranını yüzde eksi 0,1’e indirerek negatif para siyaseti rejimine geçerken, Banka Eylül 2019’da da mevduat faizini yüzde eksi 0,5’e kadar çekti. ECB, negatif faiz siyasetine Temmuz 2022’de son verdi.

İSVİÇRE, PARASININ PAHALANMASININ ÖNÜNE GEÇTİ

SNB, İsviçre frangının ülkenin ihracata dayalı iktisadına ziyan verebilecek düzeyde süratli kıymet kazanmasını engellemek gayesiyle 2014-2022 yılları ortasında negatif faiz siyaseti benimserken, faiz oranlarını yüzde eksi 0,75’e kadar düşürdü.

Riksbank deflasyonist baskılarla uğraş etmek için 2015-2020 periyodunda, Danimarka Merkez Bankası da para ünitesinin euroya sabitlenmesini sağlamak ve sermaye akışlarını yönetmek için 2021-2022 ortasında faizleri sıfırın altına çekti.

BoJ da 2016’da siyaset faizini yüzde eksi 0,10’a düşürerek negatif faiz uygulayan ülkeler ortasına katıldı. Banka, bu hafta negatif faiz siyasetini terk etti.

Faiz oranlarında üst dönüşü 2022’de başlatan Fed ve ECB, artık birinci faiz indirimlerine ne vakit başlayacağını pahalandırıyor.

PARA ÜNİTESİNİN PAHA KAYBI ELEŞTİRİLDİ

Küresel finansal kriz sonrası can çekişen ekonomilerde büyümeyi teşvik etmek ve deflasyonla uğraş etmek maksadıyla uygulanan negatif faiz siyaseti çeşitli bölümlerden tenkitlere de maruz kaldı.

Negatif faiz oranları, bankaların ve öbür finansal kuruluşların karlılığını baskılaması, tasarruf ve emeklilik hesaplarında daha düşük yahut hatta negatif getirilere yol açması ve para ünitesinin paha kaybına neden olması hususlarında eleştirildi.

Yatırımcıların gelir elde etmeleri için riskli varlıklara yönelten negatif faiz oranlarının birebir vakitte varlık balonlarına ve finansal istikrarsızlığa katkıda bulunabileceği, uzun vadede krizlere yol açabileceği öne sürüldü.

Deflasyonist baskıların sinyali olarak bedellendirilen negatif faiz oranlarına vakit zaman da tüketici ve iş dünyasının itimadını zedeleyebileceği, tüketicileri harcamaları ve işletmeleri yatırımları konusunda daha temkinli davranmaya itebileceği gerekçesiyle karşı çıkıldı.

ECB’nin negatif faiz oranlarının kredi büyümesine katkıda bulunsa da Euro Bölgesi enflasyonunu %2 gayesine çıkarma konusunda yetersiz kaldığı değerlendirildi.

Nihayetinde, Kovid-19 salgını ve Rusya-Ukrayna Savaşı’nın yol açtığı global tedarik zinciri aksamaları ile mali şoklar, düşük enflasyon devrini sonlandırarak bankaların negatif faiz oranlarını terk edebilmesine imkan tanıdı.

SERMAYE AKIŞLARINI BÜYÜK ÖLÇÜDE ETKİLENMESİ BEKLENMİYOR

BoJ’un kararı öncesinde, Japonya’daki yüksek faiz oranlarının ülkedeki sigorta şirketleri ve emeklilik fonları üzere büyük yatırımcıların yurt dışına yatırdıkları ve geçen yıl sonu prestijiyle 4 trilyon doların üzerinde bulunan sermayelerini çekmelerine yol açabileceği ve bunun da piyasa istikrarı açısından olumsuz sonuçlar doğurabileceği tasası ortaya çıkmıştı.

Analistler, BoJ’un kararını bir dönüm noktası olarak görürken, bu adımın çok küçük olması ve diğer süratli faiz artışlarının muhtemel görülmemesi nedeniyle, başlangıçta global sermaye piyasaları üzerinde çok az tesir yapacağını belirtti.

Şu an için sermaye akışlarında büyük bir değişim beklemeyen analistler, büyük bir kısmı yurt dışında bağlanmış durumda olan Japon sermayesinin geri dönmesi için ülkede faizlerin çok daha fazla artması gerekeceğini kaydetti.

TOPLU İŞ MUKAVELELERİ FİYAT BASKISINA İŞARET EDİYOR

Japonya’da fiyatlarda gözle görülür bir büyüme, faiz oranlarının yükselmesinin şartıydı. Lakin, son 33 yılın en yüksek düzeyine ulaşan fiyat artışlarının akabinde kimi analistler, enflasyonist baskının artması tehlikesine dikkati çekerek, artan fiyat ve fiyatların potansiyel olarak tehlikeli bir enflasyonist spirale yol açma mümkünlüğünü anımsattı.

Analistler, faiz oranlarındaki geri dönüşe karşın Japonya’da finansman şartlarının son derece gevşek kalmaya devam ettiğine vurgu yaparak, bunun da enflasyonu daha da güçlendirebileceğini kaydetti.

BoJ, aslında canlandırmak istediği iç talebi baltalama riskiyle de karşı karşıya. Japonya’da mesken sahiplerinin yüzde 80’i mülklerini piyasa faiz oranlarına dayanan kredilerle finanse ediyor. Bu nedenle faiz oranlarındaki keskin bir yükselişin hane halklarının geri ödemelerini süratle artırması ve hasebiyle tüketimi azaltması beklenen görülüyor.

Birçok uzman ve yatırımcıya nazaran BoJ temmuz ayına kadar yeni faiz adımları atmayacak. Analistler, fiyat görüşmelerinden düzgün bir sonuç çıkmasının düzgün bir haber olsa bile tüketimde keskin bir artışın beklenmemesi gerektiğini belirterek, BoJ’un bir dizi süratli faiz artırımı yapmasının muhtemel olmadığını söz ediyor.

Faiz oranlarındaki geri dönüşe karşın Japonya’da finansman şartları son derece gevşek kalmaya devam ederken, bunun da enflasyonu daha da güçlendirebileceği aktarılıyor.

Yüksek ulusal borç ve Japonların yatırım davranışlarının, BoJ’un faiz oranlarını başka gelişmiş ülkelerdeki düzeye çıkarmasını çok zorlaştırması bekleniyor.

Japonya’nın kamu borcu tek başına gayrisafi yurt içi hasılasının (GSYH) yüzde 250’sine denk gelirken, hane halkları ve şirketler dahil toplam borç GSYH’nin yüzde 426’sını oluşturuyor. Çin’de bu oran yüzde 295, ABD’de ise yüzde 264’te.

Hesaplamalara nazaran, 50 baz puanlık bir faiz artışı Japon özel kesimine 11 trilyon yen ya da GSYH’nin neredeyse yüzde ikisi oranında ek faiz maliyetine mal olabilecek.

BoJ, 1999’dan beri temel faiz oranını iki defa (2000-2007) yükseltmeyi denedi lakin daha sonra tekrar yüzde sıfıra indirdi.

2000 yılında BoJ’un Para Siyaseti Heyeti faiz oranlarını çok erken yükseltti ve süratle düzeltmek zorunda kaldı. Şu anki merkez bankası lideri Ueda, komitenin buna karşı oy kullanan tek üyesiydi.

2008 global finansal krizden sonra BoJ, büyük ölçüde tahvil alımı yaparak enflasyon oluşturmaya çalıştı ancak uzun müddet başarılı olamadı.