Irak’ta petrol ihalelerine Çin damgası

Ham petrol üretim ölçüsünü yaklaşık 1 milyon varil hedefleyen Irak merkezi idaresi hafta başında 12 eyalette bulunan 29 petrol ve doğalgaz alanının ihalesini yaptı.

İhalelerde 12 sahayı geliştirecek firmalar belirlendi. Buna nazaran Çinli firmalardan Sinopec, CNOOC, Anton Oil ve Zhenhua 10 sahayı alırken, 2 saha ise lokal firmalara kaldı.

Irak hükümeti, 2008’den bu yana yaptığı 6. toplu ihale kapsamında mevcut 145 milyar ispatlanmış petrol rezervini 160 milyar varilin üzerine çıkarmayı hedefliyor.

Ülkenin elektrik üretiminde kullandığı doğalgaz ise büyük ölçüde İran’dan geliyor. İhaleyle ülkede üretilecek gaz ölçüsünü artırmak ve bu gazın elektrik üretiminde kullanılarak, İran’a olan bağımlılığın azaltılması da ihalenin ana maksatlarından birisini oluşturuyor.

Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütünün (OPEC) kurucu üyelerinden biri olan ülkenin ana gelir kalemini petrol ithalatı oluşturuyor. Irak, 2022’de petrol ihracatından 115 milyar dolar, 2023’te ise 97,5 milyar dolar gelir sağladı.

PETROL İHRACATININ YÜZDE 35’İ ÇİN’E

Ortadoğu Araştırmaları Merkezi (ORSAM) Irak Araştırmacısı Sercan Çalışkan, AA muhabirine Çinli firmaların Irak petrol piyasasındaki aktivitelerine ait yaptığı değerlendirmede, “Çin, yıllık 500 milyon tonu aşan ham petrol ithalatı ile dünyanın en büyük petrol ithalatçısı durumunda. Bu ithalat muhtaçlığının yarıya yakını Orta Doğu ülkelerinden sağlanıyor. Irak, Orta Doğu’da Suudi Arabistan’dan sonra Çin’e en fazla ham petrol sağlayan ikinci ülke, global manada ise üçüncü ülke. Münasebetiyle Irak, Çin’in Orta Doğu ve güç siyasetinde tartışmasız epey stratejik bir pozisyona sahip.” sözlerini kullandı.

Çin’in, Orta Doğu’da askeri varlık yerine diplomatik temaslarını ve Jenerasyon ve Yol Projesi kapsamında yapılan yatırımlarla nüfuzunu artırma siyaseti izlediğini belirten Çalışkan, “Enerji yatırımları bunlardan başlıcası ve petrol akışına duyulan gereksinim Irak’ı bu ülkelerin başında getiriyor. Geçtiğimiz günlerde Irak’ta petrol ve gaz arama lisanslarının gerçekleşen tiplerinde mukavelelerin büyük kısmının Çinli şirketler tarafından kazanılmasında bu durumun değerli bir hissesi var. Halihazırda Irak petrolünün yüzde 35’i Çin tarafından ithal ediliyor. Çin, halihazırda Irak’ta çok sayıda petrol ve gaz alanının ana işleticisi pozisyonuna gelmişken kurduğu bu tesir gücünü kaybetmek istemiyor.” sözlerini kullandı.

ÇİN’İN VERDİĞİ KIYMETİN GÖSTERGESİ

Çalışkan, ihaleye Avrupalı, Arap ve Iraklı kümelerin da bulunduğu 20’den fazla firmanın katıldığını lakin Çin’in, ihalede 10 petrol ve gaz alanının ihalesini alarak tek başına en fazla lisans alan yabancı ülke olduğuna dikkati çekti.

Avrupalı şirketlerin ihalede geri planda kaldığını ve ABD’nin ise direkt kendi firmaları yerine Körfez firmaları aracılığıyla ihaleye katılma yolunu tercih ettiğini kaydeden Çalışkan, şunları kaydetti:

“Bu nedenle temel şaşırtan olan, kelam konusu lisans ihalelerinde Arap ülkelerinin Çin’in gerisinde kalmış olmasıdır. Çinli şirketlerin Körfez sermayesinin önünde net bir kararlılık ortaya koyarak kelam konusu petrol ve gaz alanlarının lisansını alması, Çin’in Irak’taki petrol siyasetine verdiği kıymeti göstermesi bakımından son derece kritiktir. Çin, hali hazırda Irak’taki petrol alanlarında 10’dan fazla petrol ve gaz alanının ana işleticisi pozisyonuna gelmişken kurduğu bu tesir gücünü kaybetmek istemiyor. Irak’ın güç dalında kurulan hakimiyet kuşkusuz iki ülke ortasındaki karşılıklı siyasi bağımlılığı da beraberinde getiriyor.” değerlendirmesinde bulundu.”

Bu açıdan bakıldığında Çinli şirketlerin Irak’taki alanların büyük kısmında ana işletici aktör olarak yer aldığını ve hasebiyle iktisadının yüzde 90’dan fazlasını oluşturan petrol gelirleri üzerinde önemli bir hisseye sahip olacağına işaret eden Çalışkan, kelamlarını şöyle sürdürdü:

“Irak Petrol Bakanı Hayan Abdulgani’nin anlaşmaların Irak’ın petrol rezervlerini 160 milyar varile çıkaracağını vurgulaması bu açıdan da hayli değerli. Münasebetiyle ihalelerin Çinli şirketler tarafından kazanılmasını güç bağlamında yorumlarken, güç yatırımlarının siyasi bağımlılıklara direkt sirayet ettiğini atlamamak da gerekiyor.”

BATILI FİRMALAR İÇİN 10 YIL EVVELKİ KADAR KIYMETLİ DEĞİL

Qamar Güç Üst Yöneticisi Robin Mills de Çinli firmaların ihalelerin çoğunluğunu kazanmasını, “Çinli firmalar Irak’ta petrol ve gaz kesimini domine etti.” halinde niteledi.

Irak’ın mali durumunun bozuk ve bürokratik yapısının şiddetli olduğunu, projelerin çok uzun vakit almasıyla birlikte karlılık oranlarının düşük olduğunun altını çizen Mills, “Çinli firmalar, Irak’ın bürokrasi ve kuvvetli mali periyotlarıyla daha âlâ başa çıkabilir.” diye konuştu.

Shell ve BP üzere Avrupalı firmaların petrol ve gaz yatırımlarını azaltma baskısıyla karşılaştığını, Exxonmobil ve Chevron üzere firmaların ise ABD’nin kaya gazı ve petrolü ile Guyana üzere başka alanlarda büyük fırsatlara sahip olduğu değerlendirmesinde bulunan Mills, “Bu yüzden bu firmalar için Irak’ta bulunmak 10 yıl evvelki kadar kıymetli değil. Batılı firmaların diğer yerlerde fırsatları var ve genel memleketler arası yatırımlara odaklanıyorlar. Bu durum Irak’ın Çinli firmalara çok bağımlı olması nedeniyle Bağdat hükümeti için bir sorun olabilir.” tabirlerini kullandı.