Hamaney’in halefi kim olacak: Taşlar yerinden oynadı

İran Cumhurbaşkanı İbraim Reisi ve Dışişleri Bakanı Hüseyin Abdullahiyan’ın önceki gün gerçekleşen helikopter kazasındaki vefatları, İran’da siyaset sahnesindeki taşları yerinden oynattı. Ülkenin en tesirli siyasi figürlerinden biri olarak kabul edilen Reisi’nin mevti hem boşluğunu dolduracak bir önder gereksinimine neden olurken hem de İran’ın ruhali lideri Ayetullah Ali Hamaney’in de beklenen bir halefinin ortadan kalkması manasına geldi. Pekala İran’da siyasi süreç bundan sonra nasıl işleyecek?

REİSİ REJİMİN ASKERİYDİ

1980’li yıllardan itibaren İran’da siyasi hareketin aktif isimlerinden olan Reisi; din, politika, yargı ve idare üzerinde tesiri bulunan bir isimdi. İran dini önderini seçen, denetleyebilen ve azledebilen Uzmanlar Meclisi’nin de üyesi olan Reisi, yolsuzlukla mücadele imajı yaratmış bir isim olarak 85 yaşındaki Hamaney’in halefleri ortasındaki en güçlü isim olarak görülüyordu. Lakin rejim içinde kıymetli bir figür olmasına karşın 2017’de Hasan Ruhani’ye kaybeden Reisi, 2021 yılındaki seçimlerde ise tüm kıymetli rakiplerinin adaylık sürecinde bertaraf edilmesinin akabinde tarihin en düşük oyunu alarak cumhurbaşkanı olmuştu. Ayrıyeten 2022 yılında patlak veren Mahsa Amini protestolarında büyük kitlelerin amacındaki isimlerdendi. Ali Hamaney’in şimdi Reisi’nin vefatı katılaşmadan yaptığı “ülkenin idaresi ziyan görmeyecek” açıklaması da rejimdeki şahin kanadın reformistlere karşı devamlılığı müdafaa uğraşında olacağı halinde yorumlandı.

REİSİ’NİN VEFATI MÜCTEBA HAMANEY’E Mİ FAYDA

İBRAHİM Reisi’nin vefatı İran’da beklenmedik bir hükümet değişikliğine neden olsa da asıl tesirinin ülkenin bir numaralı ismi olan 85 yaşındaki manevî önder Ali Hamaney’in halefini belirlemek noktasında ortaya çıkacağı belirtiliyor. Hameney sonrası için bir numaralı aday olarak görülen Reisi’ye en büyük alternatif ise manevî başkanın ikinci oğlu Mücteba. 1969 doğumlu Mücteba Hamaney, kamuda misyon almasa da devletin çeşitli kademelerinde tesirli bir isim. 1980’lerde İran İhtilal Muhafızları’na katılan ve Irak-İran savaşında da yer alan Mücteba, Şii dünyasının değerli merkezlerinden Kum’da dini eğitim ve araştırmalara katıldı. İran siyasi seçkininin muhafazakâr kanadı içindeki pozisyonunu güçlendirdi. Oğul Hamaney’in manevî başkanın ofisi üzerinde tesirli olduğu belirtiliyor.

BABADAN OĞULA GEÇER Mİ

Ancak halk önünde nadiren görülen Mücteba’nın hem kitlesel bir dayanağa sahip olmaması hem de liderliğin hanedan yoluna dönmesini istemeyen çevrelerin muhalefeti nedeniyle meşruiyet sorunu yaşayabileceği aktarılıyor. Ali Hamaney’in yakın etrafı de yaşlı başkanın adam kayırmacılıkla suçlanmak istemediği ve pozisyonunu oğluna bırakmaya sıcak bakmadığını aktarıyor. Ali Hameney’in “basiretli bir hukukçu” olarak nitelendirdiği Ali İstek Arafi’nin bu yüzden ön plana çıkabileceği bedellendiriliyor.

MUHBİR ADAY OLABİLİR

İran Anayasası’na nazaran cumhurbaşkanlığı misyonunu devralan Cumhurbaşkanı Yardımcısı Muhammed Muhbir, kabine üyeleriyle acil durum toplantısına katıldı. Anayasaya nazaran Muhbir’in ülkeyi 50 gün içinde seçimlere götürmesi gerekiyor. Muhbir’in geçiş hükümeti müddetince kabinede değişiklik yapma ya da yasa çıkarma yetkisi de olmayacak. Seçimlerde aday havuzunun nasıl şekilleneceğine ait şu anda net bir fotoğraf ortaya çıkmasa da Muhbir’in muhtemelen adaylardan biri olacağı öngörülüyor. Muhbir’in yıllardır Hamaney’in finansal kaynaklarından sorumlu olduğu, global yaptırımlara karşın İran’ı ayakta tutmak için bir “direniş” iktisadı yürütme konusunda uzmanlaştığı belirtiliyor. Avrupa Birliği 2010 ‘da Muhbir’e “nükleer yahut balistik füze faaliyetlerine” karıştığı teziyle yaptırım uygulamış, lakin iki yıl sonra onu listeden çıkarmıştı. 69 yaşındaki siyasetçi, 2020’de ABD’nin yaptırım listesine girmişti.

KARİYER DİPLOMATIYDI

Helikopter kazasında ölen Dışişleri Bakanı Hüseyin Abdullahiyan da İran idaresi açısından kıymetli bir kayıp olarak görülüyor. 1997’den beri dışişleri bakanlığında çeşitli durumlarda vazife almış olan Abdullahiyan, bir meslek diplomatıydı. Bilhassa İran’ın siyasetlerini bölgede ve dünyada tanıtmak maksadıyla etkin bir bakanlık şekli benimseyen Abdullahiyan, Gazze’deki savaşın başlamasından bu yana da bölgede geniş çaplı bir çatışmanın önlenmesi için temaslarda bulunmuş ve ortamın sakinleşmesinde değerli rol oynamıştı. 2023 yılında Suudi Arabistan-İran ortasındaki diplomatik bağlantıların yine tesisinde de Abdullahiyan öne çıkan isimlerden olmuştu. 60 yaşında hayatını kaybeden bakanın yerine ise vekaleten bakan yardımcısı ve İran’ın nükleer mükarecisi Ali Bagheri atandı. 57 yaşındaki Bagheri, Hamaney’in yakın etrafından ve ultra muhafazakâr siyasi kamplara yakınlığıyla bilinen bir isim.