Fatih Sultan Mehmet’in gizemli portresi Londra’da

Sanat eleştirmenleri açısından Orta Çağ’ın en değerli başkanlarından birinin, çağdaş sayılabilecek bir portresi olma özelliği taşıyan tablonun seyahati, Fatih Sultan Mehmet’in Bellini’yi İstanbul’a davet etmesiyle başladı. 

Venedik Cumhuriyeti’yle bir muahede imzalayan Osmanlı İmparatorluğu, 1479’da Venedik’ten İstanbul’a hem fotoğrafta hem de heykelde başarılı bir sanatçı gönderilmesini istedi. 

Bu biçimde İstanbul’a gelen Bellini, 1481’e kadar İstanbul’da kaldı. Fatih Sultan Mehmet’in portresinin yanı sıra bir de madalyonunu yapan Bellini, periyodun Osmanlı vatandaşlarını, görüntülerini ve kıyafetlerini de resmetti. 

İtalyan Rönesans sanatkarlarının biyografilerini kaleme alan 16. yüzyıl müellifi Giorgio Vasari’ye nazaran portrenin üretimi İstanbul’da başlasa da Venedik’te tamamlandı. 

Portrede “Dünyanın Fatihi” yazıyor 

Üzerinde “1480, Kasım’ın 25’inci günü” sözü yazsa da vakitle tahrip olan tablodaki birtakım müdahaleler nedeniyle yazılar ya büsbütün okunamıyor ya da yine yazılmış durumda. 

Buna karşın tablodaki birtakım yazılar ve ayrıntılar net formda görülebiliyor. Alt kısmında incelikle işlenmiş dantelli bir örtünün yer aldığı kemerli kapının iki ayağında kısmen tahrip olmuş iki yazı dikkati çekiyor.

Bunların birinde Latince “Victor Orbis (Dünyanın Fatihi)”, başkasında ise “1480, Kasım’ın 25’inci günü” yazısı okunabiliyor. 

Portre, şahısların özelliklerini sembollerle anlatma tekniğinin de örneklerini taşıyor. Portrenin sağ ve sol üst köşelerinde yer alan üçer taç, Fatih’in üç büyük zaferini simgeliyor.

Bunlar Roma İmparatorluğu’nun yıkılışını sembolize eden İstanbul’un fethini, Anadolu’nun fethi manasına gelen Konya’nın ve Trabzon Rum İmparatorluğu’nun alınmasını işaret ediyor. 

Öte yandan Fatih Sultan Mehmet’in içinde resmedildiği kapı, Osmanlı sanatında devleti ve adaletin tesis edildiği yeri sembolize ediyor. Bellini ise kapıyı, berbatlıktan uygunluğa girişin sembolü kabul edilen Aziz Zekeriya Kilisesi’nin kapısını çizerek portresinde kullandığı belirtiliyor. 

Sultan Mehmet’in kırmızı-beyaz sarığı siyasi ve dini mevkisini, yan duruşu ise o periyodun portre çizim modasını yansıtıyor. Fatih’in kemerli burnu ve çıkık çenesinin portrede yer alması ise bir kişinin olduğu üzere resmedilmesi akımının birinci örneklerinden biri olarak öne çıkıyor. 

Fatih Sultan Mehmet’i tasvir eden üç madalyon sergileniyor 

VA’da Fatih Sultan Mehmet’in tasvir edildiği tek eser Bellini’nin tablosu değil. Stantta, İstanbul ziyareti sırasında Fatih’i yakından görüp portresini çizme bahtı yakalayan Bellini’nin bir de Sultan Mehmet’i tasvir ettiği kabartmalı bronz madalyonu bulunuyor. 

Madalyonun bir yüzünde Fatih’in sol profilden portresi bulunurken art yüzünde tekrar tablodaki üzere üç taç yer alıyor. Bellini’nin madalyon ve portresi, Fatih’in devrin Avrupa’sında da tanınan bir yüz haline gelmesi açısından değer taşıyor. 

Bellini’nin İstanbul dönüşü yaptığı varsayım edilen madalyon, sanatkarın bilinen tek madalyonu olma özelliğine de sahip. 

Fatih Sultan Mehmet’in portresini taşıyan bir öbür madalyonun sahibi ise Constanza de Ferrera. Bu madalyonun ardında ise Fatih, at üzerinde görülüyor. 

Yine Sultan’ın isteği üzerine İstanbul’a gönderilen sanatkarlardan Ferrera’nın madalyonunun Fatih Sultan Mehmet öldükten sonra satılmak üzere tekrar yaptığı madalyonlardan olduğu kestirim ediliyor. 

Bertoldo di Giovanni’ye ilişkin Fatih madalyonunun gerisinde ise at arabası üzerinde bir genç kabartması bulunuyor. 

Medici ailesinin saray heykeltıraşı Giovanni’nin hiç İstanbul’a gelmediği, madalyonunun ise Bellini’nin tablosundan esinlenerek yapıldığı düşünülüyor. 

Madalyonun gerisindeki at arabası üzerindeki genç figürü, Fatih’in askeri zaferlerini sembolize ediyor. 

Koleksiyonerlerin mirası olarak müze envanterine girdi 

Tablo ile madalyonların müzelere kimlerden geldiği bilinse de bu bireylerin yapıtları nasıl elde ettiğine ait bilgi bulunmuyor. 

Son 10 yılda yaklaşık 30 milyon ziyaretçi ağırlayan Victoria ve Albert Müzesi’ndeki bilgilere nazaran, tablonun sahibi Ulusal Galeri lakin tablo galeri envanterine Austen Henry Layard isimli İngiliz diplomatın mirası olarak 1916’da dahil oldu. 

İngiltere’nin 1877’de İstanbul’a atadığı büyükelçi olan Layard, farklı devirlerde Osmanlı topraklarında farklı kademelerde diplomatlık ve arkeolojik araştırma grup başkanlığı da yaptı. 

Çocukluğu Venedik’te geçen Layard, emekliliğinde de Venedik’te yaşadı. Sanat yapıtı koleksiyonu yapan Layard, diplomatlığın verdiği dokunulmazlık sayesinde birçok sanat yapıtını rahatlıkla İngiltere’ye kaçırabildi. 

Layard, 1894’te öldüğünde koleksiyonundaki birçok yapıtını miras olarak Ulusal Galeri’ye bırakırken, bunlar ortasında Bellini’nin Fatih portresi de yer aldı. 

Di Giovanni ve de Ferrera’nın madalyonları ise 1909’da ölen iş insanı ve koleksiyoner George Salting’in miras yoluyla müzeye bağışladığı yapıtlardan.