Avrupa’daki sağ popülizm Türkiye’ye mi sıçradı?

Son yıllarda Fransa’dan Almanya’ya, Danimarka’dan İtalya’ya kadar Avrupa’nın pek çok ülkesinde “sağ popülist” ya da “aşırı sağ” olarak nitelendirilen siyasi partilerin mülteci ya da yabancı aksiliği üzerinden güçlendiği gözlemleniyor. Siyaset bilimcilere nazaran misal halde sığınmacı meselesini öne çıkaran Zafer Partisi’nin de tartışmaların sürmesi durumundaAvrupa’daki örneklere misal halde büyüme potansiyeli var.

Zafer Partisi, daha evvel MHP ve UYGUN Parti’de siyaset yapan Ümit Özdağ tarafından 26 Ağustos 2021’de kurulan yeni bir parti. Fakat yeni olmasına karşılık, bilhassa sığınmacılar sorununu ön plana çıkarması, toplumsal medyadaki aktifliği ve girdiği polemikler üzerinden son günlerde iç siyasetin en çok tartışılan oluşumlarından biri oldu.

Avrupa’nın pek çok ülkesinde son yıllarda göçmenleri, yabancı düşmanlığını odağına alarak gitgide büyüyen bir popülist çok sağ akım bulunuyor. Almanya’da AfD, Fransa’da Ulusal Cephe, Avusturya’da FPÖ, Macaristan’da Fidesz, Yunanistan’da Altın Şafak bu tıp partilerden yalnızca birkaç tanesi.

Türkiye’de aslında “uç sağ” olarak nitelendirilebilen partilerin daima olduğuna işaret eden siyasi analistlere nazaran, fakat Zafer Partisi Avrupa’da son devrin popülist sağ partilere benzerlikleriyle birinci örnek olarak görülebilir.

Zafer Partisi siyasi yelpazenin neresinde?

Pekala Zafer Partisi, Avrupa’da son devirde güçlenen “sağ popülist” ya da “aşırı sağ” partilerle siyasi yelpazede benzeri pozisyonda mı?

Doç. Dr. İlker AytürkFotoğraf: privat

Zafer Partisi’ni “radikal sağın Türkiye’deki yeni temsilcisi” olarak nitelendiren Bilkent Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. İlker Aytürk, şunları söylüyor:

“Türkiye’de Avrupa’daki manasıyla radikal sağ partiler görmüyorduk. Radikal sağ ile kastettiğimiz şu: 1970’li yılların sonundan itibaren bütün Avrupa’da, fakat vakitle bu bütün Batı dünyasına yayıldı, doğan yeni sağ hareketler. Temel özellikleri bir şeye itiraz ediyor olmaları. Enteresan olan şey ise Türkiye’de radikal bir sağ parti yakın bir vakte kadar yoktu.”

Aytürk’ün burada kast ettiği ise Avrupa’dakine emsal radikal sağ.Türkiye’de 1940’lı yılların ikinci yarısından itibaren “uç sağ” partilerin daima bulunduğunu, bunların milliyetçi ya da İslamcı olabileceğini ve genelde farklı bir Türkiye hayal ettiğini tabir eden Aytürk, Avrupa’dakine misal “radikal sağ” partilerin Türkiye için yeni bir olgu olduğuna dikkat çekiyor.

Koç Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Murat Somer’e nazaran de bu tıp partilere “aşırı” ya da “radikal” denilmesi demokrasiye referansla alakalı. Somer, “Çünkü siyaset anlayışları ve toplumlara önerdikleri projeler demokratik ve özgürlükçü sistemlerle bağdaşan teklifler değil” diyor.

Neden hem popülist hem de uç sağ?

Sabancı Üniversitesi Öğretim Üyesi Berk Esen de Zafer Partisi’nin Batı ülkelerinde de örnekleri görülen tipik “popülist uç sağ hareket” olduğu görüşünde. Esen, Zafer Partisi’ni ve Ümit Özdağ’ınneden hem popülist hem de uç sağ olduğunu şöyle açıklıyor:

“Popülist olması telaffuzundan aşikâr. Yalnızca göçmen aykırısı olması nedeniyle değil. İktidar ile muhalefet partilerini tek tip bir kategoriye koyup bir taraftı sessiz istilaya müsaade veren berbat seçkinler olarak yansıtıyor, geri kalan kısmı de kendisinin hitap etmeye çalıştığı halk olarak nitelendiriyor. Ve doğal ki bizi bu tehlikeden kurtaracak olan tek kişi de kendisi ve onun partisi! Bu aslında çok popülist bir strateji. Üç sağ olması da esasen göçmen aksiliği ve milliyetçiliğinden kaynaklı.”

Berk EsenFotoğraf: Privat

Esen kelamlarını, “Türkiye’de uzun müddettir milyonlarca göçmen yaşadığı için bu hareketin şimdiye kadar çıkmaması şaşırtıcıydı aslında” diye sürdürüyor. Özdağ’ın daha evvel üye olduğu MHP’nin tipik bir “uç sağ popülist” parti olmadığını ve Avrupa’daki muadillerinden farkı bulunduğunu kaydeden Esen, kelamlarını şöyle sürdürüyor:

“MHP, çıkış noktası 60’lı yıllarda yükselen sol dalgayı durdurmak için biraz da devlet tarafından dayanaklı olan, paramiliter ayağı güçlü, klâsik milliyetçi bir partidir. Zafer Partisi’ne en yakın MHP’yi gösterebiliriz ancak MHP’nin kullanmadığı strateji ve telaffuzları gündeme getirmesi açısından da farklılar.”

Avrupa’daki partiler ile benzerlikleri neler?

Siyaset Bilimci Somer, Zafer Partisi’nin Avrupa’daki radikal sağ partilerle benzerliklerini şöyle sıralıyor:

“Birincisi bayraklaştırdıkları, kullandıkları bahisler ile ilgili benzerlikler var. Bilhassa global bir sorun olan mülteci krizinin bu partiler tarafından bayraklaştırıldığını görüyoruz. İkinci olarak kullanılan metotlar ve telaffuzlar. Bir tehdit ve dehşet hissinin bilhassa ön plana çıkartılması ve toplumun temel sıkıntılarının tahlili yerine insanların duyduğu telaşın nedeni olarak yabancıların gösterilmesi.”

Somer, partinin kullandığı toplumsal medya sistemleri ve üslup ile örgütlenme biçimlerinin de Avrupa’daki partiler ile benzeştiğini belirtiyor.

Milliyetçilik akımları üstüne çalışmaları ile bilinen Aytürk’ün tespitine nazaran ise radikal sağ partilerin itiraz ettikleri konular iki ana noktada toplanıyor: Birincisi ulus şuurunu ortadan kaldırdığını düşündükleri AB üzere şemsiye örgütler, ikincisi de yabancılar ile göçmenler. Zafer Partisi de sığınmacılara yönelik açıklamaları ve itiraz noktaları ile bu açıdan Avrupa’daki radikal sağ partilere benziyor.

Zafer Partisi’nin takımı ve programı kâfi mi?

Zafer Partisi’nin yalnızca sığınmacılara yönelik telaffuzları öne çıkartırken, öbür taraftan iktisat ya da özgürlükler üzere öteki esaslı meselelere tesirli tahliller önermemesi de uzmanların dikkat çektiği bir öteki konu.

Aytürk’e nazaran Zafer Partisi üzere radikal sağ partilerin programlarını geliştirmesi biraz da ne kadar müddet devam edeceklerine bağlı.

“Şu an itibariyle evet tek meseleli bir parti bu. Onun ötesinde tek şahıstan ibaret bir parti üzere de görünüyor” diyen Aytürk, Avrupa’da 20-30 yıl süren hareketlerde öbür bahislerde da siyasetler geliştirildiğine işaret ederek bu nedenle Türkiye’de radikal sağın ne kadar mühlet ayakta kalacağı, nasıl kurumsallaşacağı, tek bir parti mi yoksa birkaç parti mi olacağı üzere ögelerin görülmesi gerektiğini kaydediyor.

Esen de Zafer Partisi’nin şimdilik tek kişilik bir parti olduğuna ve Özdağ ile birlikte bir siyasi seçkin bulunmadığına dikkat çekerek tipik popülist bir parti olarak örgüt kurmak üzere sıkıntı bir oluşum içine girmektense toplumsal medya üzerinden seçmenlere hitap eden telaffuz geliştirdiğini belirtiyor.

Zafer Partisi daha güçlenir mi?

Yeni bir parti olduğundan ötürü şimdi anketlerle oy potansiyeli hakkında çok hakikat sonuçlar çıkarılamayan Zafer Partisi’nin popülaritesinin giderek artıp artmayacağı da bir öbür tartışılan husus.

Esen, partinin gerçek potansiyelini anlayabilmek ve kendisini tam olarak nasıl konumlandıracağını görmek için 1-2 sene beklemenin faydalı olacağı görüşünde. Esen, partinin oyları her partiden toplayabileceğini lakin oy oranının muhakkak bir seviyede kalacağı öngörüsünde bulunarak “Zafer Partisi gümbür gümbür geliyor geliyor diyenlerden değilim, biraz daha itidalli tahlil yapıyorum” diyor.

Prof. Dr. Murat SomerFotoğraf: privat

Somer de Zafer Partisi’nin şu anda “boşluk doldurduğunu” söyleyerek bunu şöyle açıklıyor:

“Nedir bu boşluk? Bizim genelde ana akım, merkez üzere sıfatlarla isimlendirdiğimiz daha büyük siyasal partiler dünyadaki iklim krizi, toplumsal adaletsizlikler, eşitsizlikler, gelecek dertlerine karşılık insanlara hitap eden ve işleyebilecek tahliller öneremiyorlar. Öneremedikleri vakit dolan bu boşluğu dehşet siyaseti üzerinden bu tıp partiler doldurabiliyorlar.”

“Radikal sağ Türkiye’de kök salacak”

Aytürk, partinin popülaritesinin artacağını ve önümüzdeki aylar içinde kamuoyu yoklamalarında daha görünür hale geleceğini düşündüğünü belirtirken, bunun nedenini de sığınmacılar probleminin uzun sürecek olmasını gösteriyor. Şu anda yaşanan göçlerin “devasa bir yer değiştirme” hareketi olduğunu, tarihte bunun örneklerinin görüldüğünü ve kısa vadede çözümlenmesinin sıkıntı olduğunu söyleyen Aytürk, bu bahsin Zafer Partisi’nin oy oranına tesirini şöyle aktarıyor:

“Bu kaideler altında ben radikal sağın Türkiye’de kök salacağını düşünüyorum. Ancak ne kadar büyüyeceği, Türkiye’deki merkez partilerin tavrına ve bu sıkıntıyla baş etme yeteneklerine bağlı. Şayet başarılı siyasetler geliştirirlerse radikal sağ küçük bir parti olarak kalır. Lakin küçük de derken uzun vadede oy oranının yüzde 5’in üstüne çıkacağını muhakkak düşünüyorum.”

Somer de Zafer Partisi’nin güçlenip güçlenmemesinin büsbütün öbür muhalefet partilerinin siyasetlerine bağlı olduğunu söz ederek “Eğer insanları ikna edici tahliller önerebilirlerse (bu parti) büyümeyecektir” öngörüsünde bulunuyor.

Zafer Partisi Genel Lideri Ümit Özdağ ise partisini nasıl konumlandırdıklarına ait DW Türkçe’nin sorusuna karşılık vermedi.