Yerin 100 metre altından çıkarılıyor: Beyaz altın bir çok ülkeye ihraç ediliyor

Yaklaşık 3 bin yıllık tarihe sahip olan ve Türkiye rezervinin yüzde 85’inin çıkarıldığı Eskişehir’de beyaz altın ya da denizköpüğü ismiyle bilinen lületaşı, ikramlık eşya üretiminde kullanılıyor. Eskişehir’e gelen yerli ve yabancı turistlerin ağır olarak ziyaret ettiği tarihi Odunpazarı meskenlerinin bulunduğu dar sokaklardaki dükkanlarda satışa sunulan ve ustaları tarafından oyularak yapılan pipo, tespih ile biblo üzere süs eşyaları kentin en kıymetli el sanatları ortasında yer alıyor.

Eskişehir’de kent merkezine yakın Sarısu, Yenişehir, Karaçay, Söğütçük, Beyazaltın, Nemli, Kümbet, Kepeztepe, Karatepe ve Karahöyük mahallelerinde yerin yaklaşık 100 metre derinliğinden çıkarılıyor. Fakat son periyotta yeni çırakların yetişmemesi ve ocaklara inecek personel bulunamaması nedeniyle meslek yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kaldı.

‘LÜLETAŞI YALNIZCA ESKİŞEHİR’DE ÇIKIYOR’

Eskişehir’de 11 yaşından bu yana lületaşı çıkararak ustalığını yapan evli ve 2 çocuk babası Fehmi Yavuz (54), lületaşının yalnızca Eskişehir’de çıkarılmasına karşın kâfi ilgiyi görmediğini söyledi. Ailesinin 6 jenerasyondur lületaşı dalında olduğunu söz eden Yavuz, “11 yaşımdan beri bu işi yapıyorum. Merhum babamla da giderdim. Bu babamın dedesinin mesleği. Yaklaşık 6 kuşaktır bu işi yapıyoruz…

Bu iş bizim ekmeğimiz. Doğduk bu işi gördük, bu işle büyüdük. Lületaşına evvelce yalnızca bizim köyümüzden 500 kişi gelirken, şimdilerde tüm köylerden lületaşı ocaklarında çalışan 50 kişi var. Lületaşının bu durumda olmasına çok üzülüyorum. Bu lületaşı dünyada yalnızca Eskişehir’de çıkan bir taş. Altın, elmas üzere madenler dünyanın her yerinde çıkıyor fakat lületaşı yalnızca Eskişehir’de çıkıyor. Bundan daha yerli ve ulusal bir şey tanımıyorum ben. Tüm dünya bu taşı çok seviyor, çok talep var fakat biz lületaşımıza ne yazık ki sahip çıkamıyoruz..

Bütün dünya çok seviyor lületaşını lakin Eskişehir’de bile ‘lületaşı nedir?’ diye sorsan 100 şahıstan 10’u sıkıntı biliyor. Hala ne olduğunu bilen yok. Dünyada hala ‘Viyana taşı’ olarak geçiyor bu taş. Yani içler acısı bir durum. Bu taş Türkiye’den, Eskişehir’den çıkıp ihraç ediliyor fakat dünya ‘Viyana taşı’ diye biliyor” dedi.

‘SAATÇİLER ODASINA BAĞLIYIZ’

Lületaşından yapılan eserlerin başta Çin olmak üzere birçok ülkede çok sevildiğini anlatan Fehmi Yavuz, az sayıda meslek erbabı kaldığı için meslek odası olarak Saatçiler Odası’na kayıtlı olduklarını söyledi. Lületaşına olan sevgisini ‘ben bu taşa aşığım’ diyerek anlatan Yavuz, “Yaklaşık 25 sene evvel Hanifi Demirkol isminde bir valimiz gelmişti Eskişehir’e. Bu valimiz 2- 3 yıl kurs verdirmişti. Artık hala oradan yetişen ustalarla devam ediyoruz. Bizim jenerasyonumuzdan pipo, satranç kadrosu, biblo yapmasını bilenler o valimizin sayesindedir…

Şimdilerde açılan 3 aylık kursun hiçbir yararı olmaz. Çinliler bu taşın hastası. Evvelce pazarımızın büyük çoğunluğu Amerika, Almanya’ydı. Artık Çinliler onlara eser bırakmıyor. Çok seviliyor. Ben bu taşa aşığım. Her işimi bırakıyorum, ocağa gelip bu taşa sarılıyorum. Bu işi sevmeyen esasen yapamaz. Bizim meslek odamız bile yok. Neden yok? Sayımız az olduğu için. Biz Saatçiler Odası’na kayıtlıyız. Saatçiler Odası bizimle ilgilenir mi? Biz kime nasıl sıkıntımızı anlatacağız? Bu lületaşında daha fazla çırak yetişse, ocağa daha fazla giden olsa Eskişehir’in yarısına yalnızca bu lületaşı bakar” biçiminde konuştu.

EKMEĞİNİ TAŞTAN ÇIKARIYOR

Lületaşı ustalarının yanı sıra yerin 100 metre kadar derinine inerek taş çıkaracak emekçi de bulunamıyor. Geçmiş yıllarda sayısı binlerle söz edilen ocakçı sayısı son periyotta 10’a kadar düştü. Fehmi Yavuz’un lületaşı ocağında yerin 65 metre derinliğinden hilti ile lületaşı çıkaran Yusuf Tuncer (51) ekmeğini taştan çıkarmaya çalıştığını söyledi.

Yaklaşık 15 yıldır lületaşı bölümünde çalıştığını söz eden Tuncer, “Bu işi 15 yıldan bu yana bilfiil yapıyorum. Yapıyorum lakin zaruretten. İşimiz yok, bulmak için uğraşıyoruz. Çok tükendi bu iş. Lületaşını bulmak çok sıkıntı. Yapan 3- 4 grup kaldı, 3’er şahıstan 9 bireyiz. Bizim köyde bu işi yapan 9 tane insan kaldı. Bu işin sonu yok üzere, tükendi damarlar. Şu kuyuya ineli 6- 7 ay oldu, 2- 3 bin liralık materyal çıkartamadık. ‘Allah’tan umut kesilmez’ diyoruz arıyoruz. İnşallah bulunacak. Bizim mesleğimiz, atalarımızdan gördüğümüz iş bu” dedi.

‘BU İŞTEN GÜÇLÜ OLANINI DUYMADIM’

Lületaşının bulup çıkarmanın göründüğü kadar kolay olmadığını anlatan Tuncer şunları söyledi: “Evimizin geçimini bu işten sağlıyoruz. Allah rahmet versin, varlıklı de etmedi aç da koymadı. Kimseye muhtaç olmadan ömrümüzü sürdürmeye çalışıyoruz. Üç çocuğum var, düzgün makus okuttum bu işleri yaparak. Bulduğumuz günler de oldu, bulamadığımız günler de çok oldu. Göründüğü üzere kolay bir iş değil…

Bir sene ben yaşadım, 8 ayda konutuma 100 lira para götüremedim. Sağda solda iş aradım o denli günümü geçirdim. Azıcık rahatlayınca tekrar bu işleri yapıyoruz. Bugün rahmet versin yeniden de en azından yevmiyemizi aldık. Âlâ, hoş kesimler çıktı. Güzel makus ekmek parasını çıkarttık. Taşı bulmak çok sıkıntı. Bu işten varlıklı olanını duymadım. Bu işi yapıp da ihya olanını duymadım. Bir sene kazanmış, sonraki sene arayacağım diye evvelki kazandıklarını yemiş.”

DÜKKANLARDA SATILIYOR

Eskişehir’de yerin altından çıkarıldıktan sonra ustalar tarafından işlenen lületaşları çoğunlukla pipo ve ikramlık eşya haline getirilerek dükkanlarda satılıyor. Fakat pandemi nedeniyle kente turistlerin gelişi durunca, satışlar da azaldı. Birçok esnaf lületaşı ikramlık eşya dükkanlarını açmaz oldu.

Atlıhan El Sanatları Çarşısı’nda lületaşı ikramlık eşya satan Meliha Öztopçu, mesleğin sıkıntı bir periyottan geçtiğini söz ederek, “Bu meslek babamızın mesleği. Babam şu an 85 yaşında, bu mesleği 60 yıldır yapıyor. Nikotini çeken bir taş olduğu için pipo yapılır. Kalan kesimlerden da tespih, takı, biblo, zarf açacağı, satranç kadroları yapılıyor. Bizim isteğimiz bunun yalnızca pipo ile sonlu kalmaması. Çok farklı eserler yapılabilir ancak bunları yapacak ustalar maalesef Eskişehir’de yok. Usta diğer iş buluyor, kalan vaktinde lületaşı işliyor. Zira bu bir meskenin geçimini sağlayacak bir meslek değil” halinde konuştu.

ŞENLİĞİ DE VAR

Eskişehir’in en değerli klasik el sanatları ortasında yer alan lületaşı için Odunpazarı Belediyesi 2 yıldır lületaşının başka ismi olan ‘Deniz Köpüğü’ ismiyle şenlik düzenliyor. Tarihi Odunpazarı meskenlerinin bulunduğu meydanda yapılan şenlikte lületaşı ustaları kurulan stantlarda el hünerlerini göstererek, ikramlık eşyalar üretip satıyor.

Şenlik bu yıl pandemi nedeniyle yapılamadı. Lületaşından yapılan ortalarında pipo, tespih ve biblo üzere süs eşyalarının da bulunduğu eserler dükkanlarda özel siparişler hariç 10 TL’den 500 TL’ye kadar değişen fiyatlarla satılıyor.

Eskişehir’de ‘beyaz altın’ lületaşı bir çok ülkeye ihraç ediliyor

Eskişehir’de ‘beyaz altın’ lületaşı bir çok ülkeye ihraç ediliyor

Eskişehir’de ‘beyaz altın’ lületaşı bir çok ülkeye ihraç ediliyor

Eskişehir’de ‘beyaz altın’ lületaşı bir çok ülkeye ihraç ediliyor

Eskişehir’de ‘beyaz altın’ lületaşı bir çok ülkeye ihraç ediliyor

Eskişehir’de ‘beyaz altın’ lületaşı bir çok ülkeye ihraç ediliyor

Eskişehir’de ‘beyaz altın’ lületaşı bir çok ülkeye ihraç ediliyor

Eskişehir’de ‘beyaz altın’ lületaşı bir çok ülkeye ihraç ediliyor

Eskişehir’de ‘beyaz altın’ lületaşı bir çok ülkeye ihraç ediliyor