Prof. Dr. Gökçen Orhan, Kovid-19’a ait dikkat çeken açıklamalarda bulundu. Orhan, “Kovid zannedildiğinin ötesinde, daima bir akciğer hastalığı …
Prof. Dr. Gökçen Orhan, Kovid-19’a ait dikkat çeken açıklamalarda bulundu. Orhan, “Kovid zannedildiğinin ötesinde, daima bir akciğer hastalığı üzere geçirilmesine karşın aslında bir pıhtı hastalığı, yaygın bir damar hastalığı. Pıhtıların damar içinde oluşması ile ortaya çıkan bir hastalık.” diyerek, “Bu noktada bir hususa dikkat çekmemiz gerekiyor.” dedi. Orhan, Finans Gündem’den Volkan Karsan’ın sorularını yanıtladı.
“YAZDIM, ÇOK DEĞİŞİK BİR ŞEY OLDU, YAZDIKÇA YAZASIM GELDİ, YAZASIM GELDİKÇE YAZDIM”
– Sayın Orhan, kitabınız “Emanet Kalp” çok etkileyici bir roman. Hem Covid 19 ve ölümcül yansımaları hem organ nakli konusu hem de sıhhat ordumuzun fedakar savaşçılarımızın hikayeleri var… Nasıl yazıldı bu kitap?
Bu, benim Kovid 19 sayesinde yazabildiğim bir roman. Ben çok süratli çalışan bir cerrahım. Vakit, yer kavramım yoktur zira uç ameliyatlar yaparım. Örneğin, kalp nakli, çok az merkezde yapılan uygun kasılmayan kalplerle ilgili ameliyatlar. İster istemez ağır çalışıyorum. Fakat pandemi periyodunda bir ‘es’ aldım, biraz nefes alma fırsatımız oldu. Hasta yükümüz azaldı, fakat acil hastaları alır hale geldik. Benim çok yakın bir dostum var, muharrir Bedia Ceylan Güzelce… Beni o periyotta Kovid ile ilgili tıbbi bir sorun için aramıştı. Ben onu yarım saat dinledikten sonra dedim ki, “Ben de bir roman yazmak istiyorum fakat beceremiyorum. Sen de bana bunu anlatsana.” O bana birtakım yollar gösterdi. Biz onunla “Emanet Kalp”in temelini attık. Benim bu türlü başladığım lakin yarım kalmış romanlarım vardır, başlamışımdır lakin bitmemiştir zira tekniği bilmiyordum. Bedia, benden bir roman yazmamı değil, modüller halinde hikayeler yazmamı sonra birleştirmemi istedi. “Aynı hikayeyi küçük modüllere ayır, onları yaz ve sonra birleştir” dedi. Biz cerrahlar gördüklerimizi uygularız, bir metodolojimiz vardır. Aslında ameliyata girmeden A planınız, B planınız, C planınız, D planınız daima vardır. Ameliyat zannedilir ki, girilir patır kütür yapılır. Hayır, bir gece öncesinde siz onun bütün planını, programını başınızda yaparsınız. Artık bu metodolojiye anlayınca, modüllere ayırarak onu yaptığımda ben başımda bir metodoloji oluşturdum. Bu büsbütün istem dışı oldu.
Benim çok yakın bir dostum var, müellif Bedia Ceylan Güzelce… Beni o devirde Kovid ile ilgili tıbbi bir sorun için aramıştı. Ben onu yarım saat dinledikten sonra dedim ki, “Ben de bir roman yazmak istiyorum ancak beceremiyorum. Sen de bana bunu anlatsana.” O bana birtakım yollar gösterdi. Biz onunla “Emanet Kalp”in temelini attık.
Sonra yazdım, yazdıkça çok enteresan bir şey oldu, yazdıkça yazasım geldi, yazasım geldikçe yazdım. Ortaya bir metin çıktı. Sonra o metni çok güvendiğim insanlara, öncelikle Bedia’ya okuttum. “Çok hoş olmuş” dediler. Sonraki etapta, natürel ben bir edebiyatçı değilim, bir tezim da yok, ben bir cerrahım. Cerrahlığım konusunda bana birisi bir şey söylediğinde her cins tartışmaya da girerim lakin haddimi de bilirim muharrir da değilim. Burada bir yol alırsam muharrir olabilirim ancak şu anda müellif da değilim. Ben bir yola çıktım, çok güvendiğim dostlarıma, etrafımdaki edebiyatla ilgili insanlara okuttum. Onlar da çok beğendiler, birtakım tenkitler yaptılar. Onları elden geçirdim. En son yolumuz İpek Özbey ile kesişti. Editörlüğümü kabul etti. Kendisine ne kadar teşekkür etsem azdır. Biz onunla metnin üzerinden bir daha geçtik. Yine yazmadık aslında, daha hoş Türkçe haline gelmesini sağladı. İpek Özbey’den yazma konusunda çok şey öğrendim. Birçok ödev verdi. Bunları yaptıkça ortaya bu kitap çıktı.
Ben hayatımda kimi şeyleri profesyonellere delege etmeyi severim. Bir kitap ajansıyla anlaştık. O ajans aracılığıyla dört yayınevi okudu. Üçü olumlu döndü. Kitap insanların güzeline gitti. Biz düşündük ve Daima Kitap ile anlaştık. Düzgün ki de o denli yapmışız. Genç ve dinamik bir takımı var. Tam bana uygun. Bu tecrübeye başlarken etrafım beni çok uyardı. “Türkiye’de birçok müellifin birinci romanları çok satmaz. Bu da satmayabilir. Büyük beklentiyle girme…” Lakin beklediğimizin üzerinde bir ilgi oldu. Artık ikinci baskıya girmek üzereyiz. Umarım öteki baskılar gelir. Bu ortada ikinci romanı yazmaya başladım. O da yeniden neşter edebiyatı olacak. Yeniden bir ameliyat hikayesinin etrafında gelişen bir bahis. Ameliyat anlatmıyoruz fakat onun etrafında dönüyor olay. Tekrar spesifik bir ameliyattan kelam ediyoruz. Tıpkı kalp naklinin nasıl yapıldığı üzere. Natürel tıbbi lisanda değil. Herkesin anlayabileceği bir lisanda anlatmaya çalışacağız, bakalım o nasıl olacak?
“KOVİD ZANNEDİLDİĞİNİN ÖTESİNDE ASLINDA BİR PIHTI HASTALIĞI, YAYGIN BİR DAMAR HASTALIĞI”
– Neşter edebiyatından biraz da neştere dönersek, Kovid 19 nedeniyle yakın gelecekte kalp hastalıkları nasıl şekillenecek ya da etkilenecek?
Pıhtı konusu benim özel ilgi alnımdır. Birçok pıhtı ilaçları da o denli. İnternette de görebilirsiniz, ortalarında Cem Yılmaz’ın da bulunduğu geniş bir ünlü topluluğuyla pıhtıya dikkat çektiğimiz kampanyalar da yaptık. Kovid nasıl bir hastalık? Evvel onu bir anlatmak lazım. Aslında kimse bu hastalıktan enfeksiyondan dolayı ölmüyor. Kovid aslında bir grip. Hepimiz grip geçiririz. Gripte de kalbimiz tutulur, akciğerimiz tutulur. Gripte de pnömoni(zatürre) oluruz. Lakin asıl sorun Kovid hastalığında -genetik olarak yahut öteki nedenlerden dolayı- beden bu hastalığın etkenine çok önemli bir tepki gösteriyor. O denli bir tepki gösteriyor ki, güya beden çıldırıyor. Bunu da maalesef şu an için öngörmek mümkün değil. Tahminen de ileride -şimdi de o istikamette çalışmalar var- bir kadro gen analizleriyle, birtakım kümelerde bu çıldırmanın sebebini bulabileceğiz. Kovid’te beden çıldırdığında, -sitokin fırtınası üzere ya da hiperimün cevap diye kısa laflar söyleniyor- adeta virüsü yok etmek için olağanın çok üzerinde bir reaksiyon gösteriyor. Bedenimiz bu cins karşılıklar verdiğinde, damar cidarı bozulunca, damarlarımızın içinde bu cevaba bağlı pıhtılar oluşuyor. Pıhtılar oluşunca organlara giden en uç damarlarımız, pıhtılarla tıkanıyor ve organ işlevlerimiz bozulmaya başlıyor. Sonra da çoklu organ yetersizliğine yakalanıyoruz.
En sık nerede oluşuyor bu pıhtılar? Akciğer, karaciğer, böbrek, sonra kalp daha da berbatı, damarları besleyen yapılarda, damarın damarında da oluşuyor. Bu yaygın iltihabi durum, o kadar süratli seyrediyor ki biz Kovid’te insanları kaybediyoruz. Bunun için pıhtı ve pıhtıyla savaşmak çok değerli. Biz birinci günlerde bu hastalığa yaptığımız tedavilerin bugün tam zıddını yapar olduk. Birtakım ilaçlar veriyorduk bugün vermiyoruz. Mekanizmayı daha güzel anladıkça hastalıkla daha güzel savaşır olduk. Kovid’te artık neden steroid veriyoruz, bunu herkes biliyor? O delicesine cevabı azaltmak için… Etkin Covid’te neden kan sulandırıcı veriyoruz? Pıhtıları yok edip, organların pıhtılarla beslenmesini engellemek için veriyoruz…
“BU İŞİ KEFEYE KOYARSAK, BİR TARAF AĞIR BASIYOR YANİ AŞILANMAMIZ GEREKİYOR”
– Biraz evvel kelamını ettiğiniz üzere, aşı konusu önemli bir tartışma yarattı, bir tıp insanı olarak sizin davetiniz nedir?
Birinci başlarda Sinovac vardı. Bu aşı bizim suçiçeği, çiçek üzere virüs aşılarının hepsinin üretildiği prosedürle üretiliyor. Bunun için Sinovac’ın inançlı olduğunu herkes biliyordu. Biz de ülke olarak Sinovac’ı tercih ettik, ki ben de herkese bu aşıyı olalım dedim. Lakin daha sonra bir dizi mutasyonlar gelişti. Bu mutasyonlar sonucunda şu anda tıbbi olarak biliyoruz ki, Sinovac’ın yeni varyantlara tesiri ya çok az, ya da etkisiz. O vakit elimizde silah olarak yeni jenerasyon RNA aşıları kaldı. Bunların içinde Johnson&Johnson aşısının pıhtıya yol açtığına yönelik bir yayın çıktı. İstatistik, bir bilimdir ve bu bilim siz nereden bakarsanız orayı söyleyen bir bilimdir. Bir de bin denek üzerinde yaparsanız sizi yanıltabilir, on bin denek üzerinde yaparsanız daha gerçek sonuca ulaşabilirsiniz. Bu yayın birinci çıkan datalara nazaran yapılmıştı ve insanlarda bir tepki gelişti. Sonradan uzun vadede bakıldığında, sayı arttıkça Johnson&Johnson aşısının bile Kovid’in yarattığı yan tesirlerin çok daha altında bu tip problemlere yol açtığı görüldü. Lakin bir defa damga yenilmiş oldu.
Aşılanmazsak bu pandemiden nasıl çıkacağız? Ya herkesin bu hastalığı geçirmesi gerekecek. Ancak şöyle bir sorun çıkıyor, bu virüs çok süratli mutasyon geçiriyor, tip değiştiriyor. Siz birini tanırken öbürü çıkıyor ve yumruğu geçiriyor. Bundan çıkmanın tek yolu süratli bir biçimde aşılanmak. Sürü bağışıklığına bel bağlayan hiçbir ülke kalmadı. Hem ekonomik açıdan hem de kayıplar açısından vazgeçtiler.
İkinci husus, aşı hakkındaki tecrübe üzerine spekülasyonlar da çok arttı. Üçüncüsü bir de miyokardit yani kalp kasının iltihabı konusu gündeme geldi. Artık altını çizerek söylüyorum, saygın tıbbi mecmualarda yayınlanmış makalelerden elde edilen bilgilere nazaran aşılar yüzde yüz temiz diyemeyiz ancak siz aşı olmadığınız takdirde Kovid’in getireceği riskler bunun çok daha üzerinde.
Bu işi kefeye koyarsak, bir taraf ağır basıyor yani aşılanmamız gerekiyor. Aşılanmazsak bu pandemiden nasıl çıkacağız? Ya herkesin bu hastalığı geçirmesi gerekecek. Lakin şöyle bir sorun çıkıyor, bu virüs çok süratli mutasyon geçiriyor, tip değiştiriyor. Siz birini tanırken öbürü çıkıyor ve yumruğu geçiriyor. Bundan çıkmanın tek yolu süratli bir halde aşılanmak. Sürü bağışıklığına bel bağlayan hiçbir ülke kalmadı. Hem ekonomik açıdan hem de kayıplar açısından vazgeçtiler.
Birebir bilgi kirliliği kan sulandırıcılarda da oluyor. Herkes bir asprin içme merakında. İçtiğiniz aspirini şayet size Kovid nedeniyle bir hekim önermemişse, sizin altta yatan hastalıklarınız yoksa, sizin midenizi kanatma ihtimali çok daha yüksek, beyninizi kanatma ihtimali de çok daha yüksek. Tıpta her şey fayda ve ziyan hesabıdır. Evvel ziyan vermeyeceksin. Ben kendimde üç aşımı oldum, artık dördüncü aşımın mühletini bekliyorum.
“YOĞUN BAKIM KONUSUNDA DÜNYANIN EN BAŞARILILARINDAN BİRİYİZ”
– Pandemi devrinde ağır bakım servisleri ve bu mevzuda uzman tabipler büyük bir imtihandan muvaffakiyet ile geçti. Ülkemiz için bu mevzuda “dünyanın en başarılılarından biri” diyebilir miyiz?
Bu periyotta sıhhat ordusu çok insan kaybetti. Tanıdığım dostlarımı kaybettim. Çok önemli hekim kayıpları, çok önemli hemşire kayıpları, çok önemli sayıda acil teknisyenleri, ambülans sürücüleri, çok önemli sayıda sıhhat çalışanı kaybettik. Sizin odanızı temizleyen insan hayatını kaybetti. Burada kimseyi ayırmanın manası yok. Bu bir savaştı, şanssızlık o arkadaşlarımızı buldu. Bizi de vurabilirdi ben iki kere bu hastalığı geçirdim. Birinde perikardit (kalp zarı iltihabı) oldum, lakin atlattım. Şunu tekrar vurgulamak istiyorum gerek ağır bakımda, gerekse tedavi kademesinde Türk hekimleri üzerlerine düşeni ziyadesiyle yaptı. Fakat artık, benim inancım hepimiz çok yorulduk. Artık toplumca hepimiz şuurlu olmalı, aşılanmalıyız. Biraz kendimizi müdafaayı öğrenmeliyiz. Maskeye, toplumsal uzaklığa ve biraz da zevk-ü sefadan uzaklaşmalıyız. Ve de akılcı davranmamız gerekiyor. Zira sıhhat çalışanları da çok şey kaybetti, kapasitesinin üzerinde çalıştı. Hekimlerimiz, hemşirelerimiz günlerce uykusuz çalıştı. Ülkece çok düzgün imtihan verdik, “tehlike bitti” üzere bir algı var, lakin bitmedi… Delta varyantı orada duruyor, yeni varyantlar sırada ve bir defa geçirmeniz bir daha geçirmeyeceğiniz manasına gelmiyor. Gevşemememiz lazım. Aşı oldum diye de çok inançta hissetmemek lazım. Aşı sizin hastalanmayacağınızın garantisi değildir. Aşı sizin mevt oranınızı düşürmek, ağır bakıma yatış oranınızı düşürmek, hastalığınızı daha hafif geçirmek için bir araçtır.
“BİZ TÜRK HALKI OLARAK ÇOK YARDIM SEVERİZ LAKİN ORGAN BAĞIŞINA GELİNCE ELİMİZ KOLUMUZ BAĞLANIYOR”
– Kitabınız adeta organ bağışına bir davet üzere, bu mevzuda beşerler daha âlâ nasıl özendirilebilir?
Hastanede birtakım ilaçları kullanmak zorunda. Hastaneden taburcu olamıyor. Hayatını bir odanın içinde birtakım ilaçları kullanarak geçirmek zorunda kalıyor ya da daha da berbatı ağır bakımda ömürle vefat ortasında arafta kalıyor. Türkiye’de her yıl, ileri devir kalp yetersizliğinden dolayı kalp nakli havuzuna beş bin insan giriyor. O havuzdan nakil listesine alabildiğimiz hasta sayısı -bazılarını ilaçla tedavisini sürdürebildiğimiz için- 500 kişi. Lakin nakilden öteki tahlili olmayan bu 500 hasta bu listesi oluşturuyor. Pekala, biz en güzel ihtimalle ne kadarına kalp nakli yapabiliyoruz? Yaklaşık 50… Bu en uygun durumda 80’e çıkabildi.
Temel sorun şu. Kalp bir tane. Karaciğerinizin bir kesimini bir bireye verebiliyorsunuz, canlıdan alabiliyorsunuz. Böbreğin bir adedini verebiliyorsunuz, canlıdan alabiliyorsunuz. Kalbi veremiyorsunuz zira ölürsünüz…
Bu türlü bir durumda tek çıkış yolu, beyin vefatı olan bir şahıstan kalp nakli yapmak. Beyin mevtini tanım edelim. Komadan çok farklı, komanın geri dönüşü vardır, beyin vefatının yoktur. Bunun bir hekim kümesi tarafından tanısı konur. Çok önemli kuralları vardır ve bir beşere beyin mevti tanısı konulduğunda geri dönüşü yoktur. O insanın ortalama 72 saatte organları da ölür. O periyot içerisinde şimdi organları yaşıyorken, siz o organları alıp o emanetini gereksinimi olan diğer birine verebilirseniz o kişi yahut bireylerin yaşama tutunmasını sağlarsınız. Bu kalp olabilir, akciğer, karaciğer, pankreas olabilir. Böbrek, bağırsak, kornea hatta günümüzde yüz olabilir. Ayrıyeten sadece o insanın yaşama tutunmasını sağlamazsınız, onun anası babası ailesi vardır, onları da yaşama tutundurursunuz.
Burada kıymetli olan şu: Bu çaresiz insanlara yardım etmeli miyiz?
Biz Türk halkı olarak çok yardım severiz lakin organ bağışına gelince elimiz kolumuz bağlanıyor. Sorunun nerede olduğuna yanıt verebileceğimiz bir bilgi de yok. Tahminen din, tahminen kurallar, tahminen cehalet lakin ben şuna inanıyorum: Biz bu insanları bilinçlendirirsek, çok sayıda beşere ümit olabiliriz. Yaşama yine tutunmalarını sağlayabiliriz. Beyin vefatının geri dönüşünün olmayacağını hakikat bilmemiz lazım. Klasik bir hikaye var ya, bir deniz yıldızını denize attık. O deniz yıldızı için çok değerli fakat insanlık için hiç kıymeti yok. Bir deniz yıldızını kurtarmak, tahminen size bu dünyada kendinizi en düzgün hissettirecek şey.
Organ bağışı yapan insanların, yakınlarının organlarını bağışlayan insanların çok ulu, çok saygın olduklarına inanıyorum.
Bir de nakil bekleyenler için yapay kalpler de var. Onları takarak öbür organlar bozulmadan gerçek nakil safhasına taşımaya çalışıyoruz. Bu bir kesin tahlil değil. Bunun için bizim bağışı daha çok arttırmamız lazım.
Biz Türk halkı olarak çok yardım severiz ancak organ bağışına gelince elimiz kolumuz bağlanıyor. Sorunun nerede olduğuna yanıt verebileceğimiz bir bilgi de yok. Tahminen din, tahminen kurallar, tahminen cehalet ancak ben şuna inanıyorum: Biz bu insanları bilinçlendirirsek, çok sayıda beşere ümit olabiliriz. Yaşama yine tutunmalarını sağlayabiliriz. Beyin vefatının geri dönüşünün olmayacağını gerçek bilmemiz lazım.
“ÜNİVERSİTE İMTİHANINDA EN YÜKSEK PUANI ALANLAR TIP FAKÜLTESİNE GİRİYOR VE BİZ BU ZEKİ ÇOCUKLARI KAYBEDİYORUZ”
– Hocam sizin de yurt dışı meslek hayatınız var. Günümüzde önemli bir tıp insanı göçü var batıya yanlışsız. Ne olacak bu gelişim?
– Şu anda Tıp fakültelerini bitirmek üzere olan birçok beşerle temasım var, çok yakından tanıdıklarım var… Hepsi Almanca, İsveççe öğreniyorlar. Bu lisanları öğrenip o ülkelere gitmek çok moda. Amerika’ya gitmek o kadar tanınan değil.
Nedeni şu?
Türkiye’de bu beşerler bizim krema tabakamız. Üniversite imtihanında en yüksek puanı alanlar tıp fakültesine giriyor ve biz bu zeki çocukları kaybediyoruz. Bu kadar önemli bir eğitimi ülkemizde verdikten sonra gidiyorlar. Burada bu insanları ülkemizde tutmak için bir dizi özendirici önlemler lazım. Ben de bir eğitimci olarak söylüyorum, onları motive etmemiz lazım. İnsan her vakit parayla motive olmayabilir. Saygınlıkla olur, haklarla olur, bedel verilmekle olur, hor görülmemekle olur. Bence toplum olarak evvel kendimize şunu sormalıyız. Biz doktorlarımızı ne kadar sayıyoruz ve seviyoruz. Mesela bugün hasta hakları var -çok doğru- lakin karşıt tarafta doktor hakları eşit oranda gelişmiyor.
Günümüzde tabiplere çok sayıda malpraktis (yanlış, özensiz tedavi) davaları açılıyor. Tabiplerin en büyük meselelerinden bir tanesi bu. Süratle defansif tıbba geçiyorlar. Çok yakında ameliyat yapacak cerrah bulmakta zahmet çekilebilir zira tabipler güç ameliyatlar için “niye dokunayım ki, davalarla uğraşayım” diyorlar. Daima birlikte toplumsal bir sulh içine girmeliyiz zira o hastalığı, en yakınınızın hastalığını oraya tabip koymadı. Onun kabahati değil sizin de hatanız değil, hastanın da cürmü değil. Bir arada bir savaş vereceğiz. Karşı cephelerde değiliz, tıpkı cephedeyiz. Bence evvel bunu çözmeliyiz. Sonra tabiplere daha uygun haklar vermeliyiz zira yurt dışında daha âlâ ekonomik kaidelerde çalışabileceğini bilen tabip, memleketler arası insan olduğunda, kimi yetenekleri olduğunda hak ettiğini kazanacağı yeri tercih ediyor.
Bir de tabibe şiddet konusu var. Yurt dışında bu türlü bir şey akıldan geçmez, tabibe sesini yükseltemezsin. Ayrıyeten, bu türlü bir teşebbüste yaptırımları çok serttir.
Üniversite imtihanında en yüksek puanı alanlar tıp fakültesine giriyor ve biz bu zeki çocukları kaybediyoruz. Bu kadar önemli bir eğitimi ülkemizde verdikten sonra gidiyorlar. Burada bu insanları ülkemizde tutmak için bir dizi özendirici önlemler lazım. Ben de bir eğitimci olarak söylüyorum, onları motive etmemiz lazım. İnsan her vakit parayla motive olmayabilir. Saygınlıkla olur, haklarla olur, paha verilmekle olur, hor görülmemekle olur. Bence toplum olarak evvel kendimize şunu sormalıyız. Biz doktorlarımızı ne kadar sayıyoruz ve seviyoruz.
“NEDEN BİRBİRİMİZLE SAVAŞALIM, BIRAKIN HASTALIKLA SAVAŞALIM”
– Tekrar kitaba dönersek, biraz evvel de vurguladığınız üzere, kitapta da olan bir kelam var: Birlikte savaşmak. Hasta ve tabibin birlikte savaşını biraz daha açar mısınız?
Hayatın kendisi bir savaş, bu savaşta yanınızda çok düzgün yardımcılar var. Hekimler var, hemşireler ve sıhhat çalışanı var. Bu bir nimet aslında. Neden birbirimizle savaşalım, bırakın hastalıkla savaşalım.
Kitapta da bu türlü dedim ve ben kitap yazmayı çok sevdim. İşin farklı tarafı sonra da kitabı okutmayı çok sevdim. Sonra da şunu fark ettim, kitabı tartışmayı çok sevdim. Umarım bundan sonra birçok roman yazmayı daha başarabilirim. Birtakım süreçlerde yenilerini yazmayı düşünüyorum. Bu benim bir nevi kaçış alanım. Çok nefes aldım. Umarım devam ederim. Şu anda müellif değilim ancak ileride tıp hekiminin yanında muharrir olarak anılmayı çok isterim.
