Uzman isim açıkladı: Bu 5. koronavirüs salgını! Peki sırada ne var?

ABD’de bir biyoteknoloji şirketinde baş yönetici olarak çalışan ve grubuyla birlikte kanser ve öbür hastalıklara karşı virüsleri kullanarak gen ve hücre terapileri geliştiren Tareen, “Mutasyonla virüslerin yok olması bilim dışı, virolojiden anlamayanlar tarafından yapılmış yanlış bilgilendirmelerdir” diyor.

‘DİKKATLİ OLMAYA DEVAM ETMELİYİZ’

Genel olarak virüslerin dış ortamda çok fazla yaşayamadığı biliniyor. Virüslerin yaşama mühleti ne kadardır? Biçimlerine ve bulundukları ortama nazaran virüslerin yaşama mühleti uzuyor mu?

Virüsler aleminde çok fazla, çeşitli virüs vardır. Virüslerin dışarıda yaşama koşullarını sınıflandırırken dışında kılıf var mı yok mu, ona nazaran ikiye ayırabiliriz. Dışında kılıfı olan virüsler, mesela koronavirüsler de bu aileye giriyor. Bunlar biraz daha hassas olabiliyorlar yani beden dışında çok fazla dışarıda yaşayamıyorlar fakat dışında kılıfı olmayan virüsler beden dışında yüzeylerde çok daha fazla yaşayabiliyorlar. Koronavirüs hakkında birinci başlarda yüzeyde şu kadar saat, gün yaşayabilir dendi lakin onlar çok yapay ortamlarda laboratuvarlarda yapılan deneyler sonucunda ortaya çıktı. O yüzden yüzeylerden virüs bulaşma konusunu şöyle değerlendirmeliyiz; herkes el hijyenine dikkat etmeli, toplu taşımada tutunarak pek çok kişinin ellediği kapı kollarını ellediğimizde ellerimizi yıkamalı ve dezenfekte etmeliyiz.

‘KORONAVİRÜSLERİ 1930’LARDAN BERİ BİLİYORUZ’

Koronavirüsün biyolojik bir taarruz olduğu savını nasıl değerlendiriyorsunuz?

Koronavirüsün biyolojik bir hücum olduğuna dair hiçbir bilgi yok. Biz koronavirüsleri 1930’lu yıllardan beri biliyoruz. Birinci koronavirüs 1930’lu yıllarda tavuklarda bulunup izole edildi ve neredeyse 90 yıldan fazladır koronavirüs çalışmaları var. Tabiatta binlerce koronavirüs var ve bugüne kadar en az 5 tane koronavirüs pandemisi oldu ve bunların hepsi hâlâ ortamızda geziniyor. Bu SARS-CoV2 ise yaşanan beşinci pandemi. Tıpkı vakitte beşerler için en az 7 tane koronavirüs salgını olduğunu biliyoruz ve bunların birçok yarasa yahut kemirgen kökenli. Bütün genetik sekanslara baktığımızda koronavirüsün de tabiattaki virüsleri andırdığını görüyoruz, o yüzden biyolojik bir atak değil. Bu büsbütün bir komplo teorisi ve büsbütün bilim dışı, hiçbir kanıtı olmayan bir yorum.

‘2 DOZ SİNOVAC AŞISI DELTA VARYANTINA KARŞI TESİRLİ GÖRÜNMÜYOR’

Sinovac aşısının ‘Avrupa İlaç Ajansı’ tarafından kabul görmemesi ve onay almaması, Sinovac aşısının tesirli olmadığını mı gösteriyor?

Sinovac, Dünya Sıhhat Örgütü tarafından kabul edildi lakin Avrupa İlaç Ajansı tarafından kabul edilmemesinin sebebi aslında çok kolay. Zira ellerinde zati çok daha aktif olabilen aşılar var; Pfizer-BioNTech ve AstraZeneca aşısı üzere. Bu yüzden tesirli olmadığını söyleyemeyiz. Sinovac aşısı da koruyor lakin Delta varyantına karşılık 2 doz Sinovac aşısı tesirli gözükmüyor hatta üçüncü doz da bu yüzden çıktı diyebiliriz.

‘KORONAVİRÜS MUTASYON GEÇİRMEYE DEVAM EDECEK’

Koronavirüsün evrim geçirmesi ve varyantların çoğalması vakitle virüsün yok olacağına mı işaret? Yoksa daha da şiddetleneceği manasına mı geliyor?

Bütün canlılar mutasyon geçirir ve varyant dediğimiz şey, bir mutasyon kümesi. Bu SARS-CoV2 virüsünde salgın başından beri yüz binlerce mutasyon oldu ve varyantlar gelip gitti. Hasebiyle koronavirüsün mutasyon geçirerek yok olması, kusurlu bir bilgidir. Mutasyonla virüslerin yok olması bilim dışı, virolojiden anlamayanlar tarafından yapılmış yanlış bilgilendirmelerdir. Evrim bu halde çalışmaz, viroloji bu halde çalışmaz. Seçilim baskısı altında mutasyonlar oluşur ve halk ortasında virüs yayıldıkça mutasyonlar ortaya çıkar. Mutasyonlar olmaya devam edecek, farklı varyantları daima göreceğiz. Daha fazla şiddetlenebilir mi? Natürel ki şiddetlenebilir. Delta varyantında daha uzun mühlet kaldığını ve hücrelere daha düzgün bağlandığını gördük. Esasen seçilim baskısından ötürü mutasyonlar seçiliyor ve oluşuyor, evrim de zati bu biçimde oluşuyor.

‘AŞI ÇALIŞMALARI ESASEN BAŞLAMIŞTI’

Rastgele bir salgın hastalık için bulunan aşıların müddeti olağanda uzun yıllara tekabül ediyor. Koronavirüs aşısı nasıl bu kadar süratli bulundu?

Bugüne kadar en çabuk gelişen aşı bundan evvel kabakulak aşısıydı, dört sene sürdü ama 1967 yılındaydı. Kestirim edeceğiniz üzere 1967 yılındaki bilim, teknoloji ve yatırım ile şimdiki bilim, teknoloji ve yatırım birebir değil. Ayrıyeten bahsettiğim üzere biz koronavirüsleri 90 yıldır tanıyoruz ve insan koronavirüsleriyle de 50-60 yıldır çalışıyoruz. 2002 yılında SARS, 2012 yılında MERS salgınından sonra zati aşı çalışmalarına başlandı. O salgınlar bittiği için aşılara gerek kalmamıştı. Koronavirüs gelince de biz zati hazırdık.

Bugün sahip olunan teknoloji sayesinde çarçabuk aşıya ulaşılabildi, bu kadar kolay. Bilhassa RNA sayesinde bu virüsün izole edilip sekansının çıkarılması ve o sekanstan mRNA aşısının çıkarılması yalnızca 1 hafta sürdü. Bu 1 hafta da çağdaş bilimin, teknolojinin sunduğu imkânlar sayesinde. Öte yandan şu da var inanılmaz halden ötürü kullanım onayı veren kurumlar, mesela ABD’de FDA (İlaç ve Besin Onay Kurumu) acil kullanım onayı altında onayları veriyorlar ve en az iki ay data takip koşulu var. Klinik deneyler altında iki ay takip edildi ve aşıların aktif ve muteber olduğu görüldü.

Bir de şirketler klinik deneylere başladığı vakit tıpkı vakitte üretime de başladılar. Yani olağanda evvel deneylere başlayıp onaydan sonra üretime başlanır fakat burada aylarca, senelerce gecikmeler oluyor. Bu gecikmeler olmasın diye klinik deneylerle maddi risk alarak üretime başladılar. O yüzden acil kullanım onayı verildiğinde milyonlarca doz aşı aslında hazırdı. Yakın vakitte da biliyorsunuz evvel acil kullanım yetkisi verild,i akabinde da BLA dediğimiz ‘Biological Licence Application’ olan tam onay verildi. Bunların ikisi de onay; yalnızca farklı onay kademeleri yoksa hepsinde aktiflik ve güvenilirlik bilgilerine bakıldı.

‘BÜTÜN DATALAR ORTADA’

Dünya genelinde aşılarla ilgili telaşları nasıl yorumluyorsunuz?

Bütün datalar ortada. Benim yahut öteki hekimlerin da ne dediği değerli değil. Bütün bilgiler ne söylüyorsa o; bütün bilgiler bu aşıların aktif olduğunu, inançlı olduğunu gösteriyor. Bakın, en kapsamlı aşı takibi İsrail’de yapıldı, yaklaşık 1.7 milyon beşerde takip yapıldı ve bütün yan tesirler ortada hepsini biliyoruz. Ne kadar riskli olduğunu yahut neden telaş etmemiz gerektiğini biliyoruz. Bütün bilgiler aşılardaki ne risk varsa SARS-CoV2’nin risklerinin ondan daha tehlikeli olduğunu gösteriyor.

Aşılarda çok nadir de olsa birtakım miyokardit olaylar var lakin bunların çabucak hemen hepsi hafif ve süreksiz. Ama SARS-CoV2’de çok daha fazla miyokardit hadisesi görülüyor ve çok daha önemli. O yüzden velhasıl halkın bilgisi yoksa telaş etmelerini anlıyorum ancak datalar varsa bütün datalar ortada bu yüzden o dataları takip etmek değerli. İnsanların ne dediğini deği,l bilgilerin ne dediğini görmek çok değerli. Ben ve benim üzere paylaşım yapan bedelli hocalar da bunu yapıyoruz; halka bu dataları, anlaşılır bir biçimde sunmaya çalışıyoruz.

‘ARALARINDA YAPISAL FARKLILIKLAR VAR’

BioNTech ve Sinovac aşısının temeldeki farklılıkları neler?

BioNTech aşısı mRNA tekniği ile yapılan bir aşıdır. Velhasıl virüsün dışarısındaki spike proteinini mRNA sekansı sentezleniyor ve lipid nanopartiküllerin içine yerleştiriliyor ve o halde aşılanıyor. Aşılandığınız vakit kolunuzdaki kas hücreleri o lipid nanopartikülleri alıyor ve mRNA stoplazmanın içerisinde proteine dönüşüyor ve bağışıklık oluşturuyor. Bu katiyen bir gen terapisi değil, çok yanlışlı halde gen tedavisi diyenler var. Hayır, değil zira çekirdeğin içine girmiyor. Birebir vakitte süreksiz çok süreksiz bir mühlet olarak kalıyor. Bedende kalıcı değil. Sinovac ise öteki bir aşı. Sinovac, inaktif virüs aşısı yani laboratuvarda litrelerce SARS-CoV2 aşısı yapılıyor ve doku kültüründen yapılıyor. Sonra kimyasallarla inaktif hale getiriliyor, en son o formda aşılanıyorsunuz. Yani size inaktif bir virüs aşılanmış oluyor. Birtakım yapısal farklar var. Mesela BioNTech aşısının oluşturduğu yapı, virüsün hücreye bağlanmadan evvelki haline benziyor ve bu kıymetli bir ayrıntı zira buradan daha faal olabileceği sonucunu gösteriyor. Dünyadaki bilgiler de bunu gösteriyor. Tekrar de ikisi de başarılı aşılar zira ikisi de hastalık riskini azaltıyor ki bu çok kıymetli.

‘AŞILAMA ORANLARI ÇOK ÖNEMLİ’

ABD’de yaşayan biri olarak ABD’de bugünlerde neler yaşanıyor? Koronavirüs tesirini hâlâ hissediyor musunuz?

ABD’de her eyalet bir devlet üzere o yüzden ülke geneli için bir yorum yapmak güç. Mesela ben Washington eyaletinde yaşıyorum ve benim olduğum yerde aşılama oranı bütün ABD’deki kentlerin ortasında en önde giden kent. Yüzde 80’in üzerinde aşılanma var ve bu yüzden maske, ara büsbütün kalktı. Benim yaşadığım yerde pandemi neredeyse hiç yok üzere. Doğal ki Delta hadiselerini yakından takip ediyoruz aslında üçüncü doz da bu ay başlayacak. Diğer eyaletlerde çok daha fazla hastanelik hadiseler olmaya devam ediyor. Burada büsbütün aşı ile orantılı, virüsün yayıldığını ve önemli hastalıklara sebep olduğunu görüyoruz. Yani aşılanmayan yerlerde olaylar çok daha fazla.

‘ACİL KULLANIM ONAYI ACİL DURUMLARDA VERİLİR’

Aşılar için acil kullanım onayı nedir? Hangi durumlarda tam onay verilir?

Acil durumlar altında, mesela pandemi olduğu vakit FDA üzere kurumlarda bürokratik süreçler vardır. Lakin acil durumlarda sizin müracaatınıza öncelik verilir ve aylarca bekleyeceğiniz müddet iki haftalık bir müddete düşer. Acil kullanım onayında da en az 2 ay data koşulu var. Yani siz klinik deneylere başlıyorsunuz ve en az 2 ay takip ediliyorsunuz. 2 ay içerisinde kâfi data var ise acil kullanım onayı için başvurabiliyorsunuz. Sırf bu aşı için değil, öteki aşı ve ilaç gelişmeleri bazen yıllar sürebiliyor. Bu büsbütün kâfi bilgi toplama mühleti ile ilgili. Burada koronavirüsle ilgili kâfi data, 2 ayda toplandı ve başvuruldu. Büsbütün bağımsız bir şura tarafından bilgiler incelendi ve onay tavsiyesi verildi ve FDA kurumu da acil kullanım onayını verdi.

‘SALGINLAR DAİMA VARDI, OLMAYA DA DEVAM EDECEK’

Önümüzdeki yüzyıl boyunca öteki virüslerle karşı karşıya kalabileceğimiz fikrini nasıl yorumluyorsunuz? Koronavirüs sonrası muhtemel bir yahut birden fazla salgınla karşı karşıya kalabilir miyiz?

Genel olarak halk ortasında bir yanlış anlaşılma oluyor. ‘100 yılda bir pandemi oluyor’ diyenler oldu, ‘Önce İspanyol gribi vardı artık ise bu salgın var’ dendi. Bunlar çok yanılgılı bilgiler. Daima salgınlar oluyor, dünyanın her yerinde her hafta yeni salgınlar oluyor. Biz virologlar olarak bunları takip ediyoruz. Mesela Afrika kıtasında şu an Ebola salgını da var. Oradaki beşerler hem Ebola ile hem de Kovid-19 salgını ile baş ediyorlar. Yani virüsler daima oldu, daima olacak, olmaya da devam edecek. Bu hayatın bir kesimi. Kovid-19’dan sonra da birden fazla salgın olabilir. Kovid-19 bitmeden tıpkı anda yepisyeni bir grip pandemisi ile de karşılaşabiliriz.

Ayrıyeten unutmadan şu an iki tane pandeminin içerisindeyiz. Biri Kovid-19 başkası ise AIDS hastalığına sebep olan HIV virüsü. Bu HIV virüsü 80’lerden beri pandemik olan bir virüs. Salgınlar daima oldu, olmaya da devam edecek ancak çağdaş bilim ve teknoloji sayesinde bu cins pandemilerle savaşma kabiliyetimiz umarım daha âlâ olacak ki herkese sağlıklı memnun huzurlu günler gelebilsin.