Dünyanın en güçlü iş insanları ortasında yer alan ABD’li Elon Musk ve Jeff Bezos ile İngiliz milyarder Richard Branson arasında son vakitlerde …
Dünyanın en güçlü iş insanları ortasında yer alan ABD’li Elon Musk ve Jeff Bezos ile İngiliz milyarder Richard Branson arasında son vakitlerde giderek kızışan uzay rekabeti, uzay kesiminin sivilleşmesine ait yeni tartışmaları da gündeme getirdi.
Tüm dünyanın merakla izlediği milyarderlerin uzay seyahatleri, uzayın sivilleşmeye başladığı yeni bir devrin başlangıcı. Böylelikle “yeni uzay”da askeri ve sivil projelerin yanı sıra kâr gayeli ticari uzay faaliyetleri kapsamında sivil girişimcilerin de uzay misyonlarına dahil olabileceği görüldü. Amerikan ve İngiliz iş insanları, derin uzayla (Ay, Mars, Venüs gibi) ilgili projeleri hasebiyle “yeni uzay kaşifleri” formunda isimlendirilmeye başladılar. Rusya ve Çin üzere uzayda aktif başka aktörlerin devlet denetimindeki uzay faaliyetlerine karşılık, başta ABD olmak üzere Batı dünyasında özel uzay şirketleri olan bireyler, özgür piyasa mantığının “uzay sektöründe” de hayata geçirilmesi için gayret sarf ediyorlar.
GELECEĞİ İNŞA EDECEK PROGRAMLAR
Son periyotta uzay konusunda teknik hiçbir deneyimi olmayan milyarderlerin, devletlerin ulusal çıkarlarına uygun olarak, geleceği inşa edecek beşerli uzay programlarında yer aldıkları görülüyor.
Temelinde kelam konusu üç milyarderi uzaya yatırım yapmaya iten nedenler farklı. Örneğin, 1950 doğumlu İngiliz milyarder Branson, çoklukla iş yaptığı alanların bakir olması nedeniyle “Virgin” ismini verdiği Virgin Group dahilinde çok çeşitli alanlarda faaliyet gösteren 400’den fazla şirkete sahip. Pazarlama konusunda bir dâhi addedilen, lise terk olan Branson, birebir vakitte Kraliçe tarafından “şövalye” unvanı da verilmiş bir isim. Birinci olarak Virgin Rail Group ve Virgin Atlantic havayolu şirketleriyle ünlenen ve “takılma, yap gitsin” halinde özetlenebilecek bir iş ideolojisine sahip olan Branson uzaya da yatırım yaparak ülkesinde bu alandaki birinci isim olmayı itibarlı gördüğü için bu bölüme girdi. Uzay araçları, uzay seyahati ve roket teknolojisi mevzularında hiç bilgisi olmadığı halde, insanlara uzayı gösterme amaçlı uzay seyahatleri düzenlemek için 2004 yılında California Mojave Hava ve Uzay Limanı bölgesinde Virgin Galactic isminde bir uzaya uçuş şirketi kurdu. Uzaya sivil uçuş konusundaki bilgi eksikliğini ise Sovyetler Birliği eski başkanı Mihail Gorbaçov’un davetiyle, bir ölçü para karşılığında, Rusya’da iki sene eğitim alarak tamamladı. Uzay turizmi kapsamında ayda yapılacak otellere insan getirmek ve ay seferleri için birinci olarak -Microsoft’un ortaklarından Paul Allen tarafından finanse edilen- alt yörünge uzay aracı SpaceShipOne teknolojisinin lisansını aldı. Bu uçağın dizaynını yapan mühendis Burt Rutan ile de uzay aracı imal etmek üzere Spaceship şirketini kurdu.
ABD’nin askeri sınai kompleksi, kendi denetiminde olduğu sürece uzayda liberal özgürleşmeyi destekliyor. Öte yandan, distopik medeniyet projeleri hayata geçmeye başladığında dünya ile irtibatlı yeni siyasi birlikler ya da tek başkanlı siyasi uzay kolonilerinin, kainattaki güvenliği etkileyebilecek potansiyele sahip olduğunu bilmek gerekiyor.
BRANSON’IN UZAY MİSYONLARI İNGİLİZ DAYANAĞIYLA YÜRÜYOR
71 yaşındaki Branson, SpaceShipTwo teknolojisinde imal edilmiş alt yörünge uzay aracı olan Virgin Galactic Unity 22 ile 11 Temmuz 2021 tarihinde üç mürettebat ile bir saat süren seyahat sonunda uzay eşiğine ulaştı ve akabinde dünyaya geri döndü. Böylelikle Branson, bu başarıyı uzay turizminde rakibi olan Jeff Bezos’dan daha evvel yakalayarak uzay eşiğine gelen birinci sivil milyarder unvanını aldı. Hatta Bezos, Branson’ın ulaştığı 86 km’nin kabul edilen uzay hududu olmadığı gerekçesiyle itiraz etse de NASA, Federal Havacılık Yönetimi ve Pentagon, uzayın dünya yüzeyinden 80 km sonra başladığını belirterek bu iddiayı dikkate almadı.
Branson yaptığı bu seyahatle, 200 bin dolar karşılığında inançlı bir alt yörünge uzay seyahatinin mümkün olduğunu gösterdi ve böylelikle kendi reklamını yapmış oldu. Branson, 3D Robotics insansız hava aracı şirketi, Las Vegas’taki oteli, sıhhat şirketi, küçük uyduları fırlatmak için satın aldığı uzay fırlatma rampa kompleksi, yer altında giden vakumlu üstün süratli tren ve Hyperloop One şirketinin ortaklarından biri olmasıyla derin uzaya yapılacak nakliyecilik faaliyetlerini organize edebilecek büyük bir kapasiteye sahip.
İngiltere’nin global sistemde liderlik konumunu yine güçlendirmek istediği bir devirde Branson, hiçbir devlet engellemesiyle müsabakadan gerekli teknolojileri satın alarak uygun lokasyonlarda, hem Rusya hem de ABD ile gerektiğinde bilgi alışverişinde bulunarak, maceracı kişiliğinin de tesiriyle bu muvaffakiyete ulaştı. İngiltere hükümetinin, alt yörünge uçuşlarına odaklanan Branson’ın öteki uzay misyonlarına finansal açıdan da takviye sağladığı biliniyor.
BÜROKRASİ SİVİL TEŞEBBÜSLERİ GECİKTİRDİ
Öte yandan ABD’de uzay konusunda sivil girişimcilerin muvaffakiyet kazanmaları, uzayı denetim altında tutan askeri sınai kompleks ve uzay bilgisi konusunda aktif kurum olan NASA’nın “uzay bürokrasisi” yüzünden daha sıkıntı oldu. Tek müşterinin devlet olduğu, kalkış sistemlerini kendi belirlediği ve dayanak verdiği şirketler dışındakilerin amatör görülüp dikkate alınmadığı bu sistemde uzay iktisadında liberalleşme mümkün olamamıştı. Bu nedenle uzay kesimine önemli para yatıran ve vazife öncelikli Pentagon için taşeron olarak kullanılan ve güvenilen Lockheed Martin, Boeing, Northrop Grumman üzere firmalar kıymetliydi. Ayrıyeten Soğuk Savaş periyodunda Apollo Ay 11 projesinin getirdiği muvaffakiyet ve daha sonra Sovyetler Birliği’nin dağılması üzerine NASA bütçeleri kısıtlanarak beşerli uzay uçuşları sonlandırılmıştı. 2003’te ise ABD’nin global gücünü zayıflatacak bir rakip olan Çin’in derin uzay keşif projelerine başlaması, dış siyasette o devir Orta Doğu’ya kıymetli ölçüde para harcayan ABD’nin bu yeni uzay rekabetinde farklı bir strateji benimsemesini gerektirdi. Uzaya erişim konusunda Rusya’ya olan maddi bağımlılık da azaltılmalıydı. Bu gelişmeler sonucunda hükümet, sivil girişimcilerin bu alana yatırım yapmasına yasal müsaade verdi ve ABD’de ticari uzay faaliyetleri sürat kazandı.
Bu kapsamda internet alanındaki yatırımlarıyla varlıklı olan iki milyarder, 1971 doğumlu Güney Afrika göçmeni, fizik ve iktisat eğitimli Elon Musk, Space Exploration Technologies (SpaceX) şirketiyle ve 1964 doğumlu elektrik ve bilgisayar mühendisi olan Jeffrey Preston Bezos, Blue Origin firmasıyla ticari uzay alanında yatırım yapma kararı aldılar. Uzayın bilgisayar teknolojisiyle yakından kontaklı bir dal olması münasebetiyle her iki işadamı, bu alanda da yeni eserler geliştirerek çıkar sağlayabileceklerini öngördüler. Bunların yanı sıra Musk ve Bezos, dünyaya dış uzaydan gelecek bir meteorun çarpması, güneşin sönmesi, volkan patlamaları, mühendislik eseri bir virüs yahut global ısınma nedeniyle dünya üzerinde hayatın sona erebileceği ihtimallerine karşı insanoğlunun uzayda yeni ömür alanlarıyla varlığını sürdürebilmesi için yeni uzay teknolojileri geliştirmek üzere tarihi bir gaye hedeflediklerini belirtmişlerdir. Her iki milyarder de alçak dünya yörüngesinin üstüne çıkabilen, evvel Ay sonra da Mars’a giden ve insanların birden çok gezegende yaşayabilmesini sağlayabilecek projeleri basına tanıtarak halkın uzaya ilgisini artırdılar.
MARS’TA ÖLMEYİ İSTEYEN MİLYARDER: ELON MUSK
Bu emeller doğrultusunda Elon Musk, “Mars’ta ölmeyi” seçen bir milyarder olarak Kızıl Gezegeni tekrar inşa edip yapay zekâ tabanlı teknolojik ve robotik akıllı kentlere dayanan, insanoğlunun datalarının yedeklendiği Mars Oasis kolonileştirme projesini tanıttı. Mars’ta hayat alanı inşa ederek nizam ve idare bahislerinde devletten bağımsız olacağını belirten Musk, teknolojik girişimcilikten “Mars’ı yöneten siyasi lider” statüsüne geçebileceğinin sinyallerini de verdi. Amerikan uzay sanayisindeki hiyerarşik ve tekelci çalışma nizamına daima karşı çıkan Musk ayrıyeten, Space X şirketiyle uzaya erişimde bir ihtilal yaratacak, kullan-at modeli yerine tekrar kullanılabilen Falcon 1 ve 9 roketleriyle, sakinleşmiş uzay sanayisine ucuz, kullanışlı ve inançlı erişim imkânı getirdi. Musk işe hazır roketlerle başlamak ve kıtalararası balistik füze almak için Rusya’yı dahi üç kez ziyaret etti, fakat nihayetinde yeni teknolojili bir roket üretmenin en güzel yol olduğuna karar verdi.
Memleketler arası Uzay İstasyonuna 2012 yılında muvaffakiyetle kenetlenen astronot taşıyan Dragon uzay aracı, kargo nakliyeciliği misyonunu tamamlayan birinci ticari şirket oldu. NASA’ya çalışan ve Pentagon için Starlink projesini gerçekleştiren Musk, Mars’a gitmek için tasarlanan Starship uzay aracını da Mayıs 2021’de muvaffakiyetle fırlatıp indirebildi. Musk, kelam konusu uzay aracı modelinden 100 adet üreterek 2024’te NASA için Ay’a ve akabinde Mars’a beşerli uçuş yapacak birinci özel şirket olmayı planlıyor.
UZAYDA LİBERALLEŞME
Başka milyarder Jeff Bezos ise 2000 yılında Seattle’da Blue Operations şirketini kurduktan sonra projelerini saklılık içinde sürdürmüştü. Dedesi Lawrence Preston Gise, Sovyetler Birliği’nin Sputnik yapay uydusunun uzaya fırlatılmasından sonra kurulan, bugün DARPA olarak bilinen, uzay programlarına odaklanmış ARPA İleri Araştırma Projeleri Ajansında çalışmıştı. Dedesinin irtibatları sayesinde Bezos, Amerikan ordusuna yakın bir kişi olarak, Pentagon ile çalışan Northrop Grunman ve Boeing’in uzay alanında Lockheed Martin ile ortaklaşa kurduğu United Launch Alliance ile işbirliği geliştirdi.
Princeton Üniversitesinde okurken tanıştığı fizik profesörü Gerard O’Neill’in 1976’da yazdığı “High Frontiers” kitabında serdedilen, insanlığın Apollo 11 projesi sonrasında uzayda koloni kurabileceği fikrini hayata geçirmeyi planlamıştı. Plana nazaran, Ay yörüngesinde L5 noktası üzerinde, dönen sabit bir disk ömür alanı inşa ederek, dünyaya yakın, tek bir mevsimin yaşandığı, yapay yerçekimi olan, yapay zekâ teknolojisine dayalı, 2 bin kişinin yaşayabileceği insan üretimi yörünge uzay kent adacıkları ya da yapay gezegenler inşa edilecekti. Elysium sinemasında yer alan yörünge tabanlı yapay kent sistemine misal kentler, uzay medeniyetlerini kuracak bir gelecek inşa etmeyi hedeflemekteydi. Apollo 11’in Ay’a inişinin 52. yıldönümü olan 20 Temmuz 2021’de Blue Origin firmasının, ismi, ABD’nin birinci astronotu Alan Shepard’a bir göndermeyle, New Shepard olan roketiyle Jeff Bezos, erkek kardeşi Mark Bezos, 18 yaşındaki fizik öğrencisi Oliver Daemen ve 82 yaşındaki havacı bayan Wally Funk, 10 dakika süren ve 106 km arada uzay erişim çizgisine ulaşan uçuşu gerçekleştirip geri döndüler. Uzay turizmi kapsamında buna benzeri uçuşlar düzenleyecek olan Bezos, aslında yörüngede inşa edilecek yeni ömür alanını yakından görmek ve bu bağlamda fon sağlamak isteyenleri kazanmayı hedefliyor.
Sonuç olarak son periyotta uzay konusunda teknik hiçbir deneyimi olmayan milyarderlerin, devletlerin ulusal çıkarlarına uygun olarak, geleceği inşa edecek beşerli uzay programlarında yer aldıkları görülüyor. ABD’nin askeri sınai kompleksi, kendi denetiminde olduğu sürece uzayda liberal özgürleşmeyi destekliyor. Öte yandan, distopik medeniyet projeleri hayata geçmeye başladığında dünya ile irtibatlı yeni siyasi birlikler ya da tek önderli siyasi uzay kolonilerinin, kainattaki güvenliği etkileyebilecek potansiyele sahip olduğunu bilmek gerekiyor.
