5 Şubat sabahı gün şimdi aydınlanmışken, insanlığın bilinen en eski noktasında, Göbeklitepe’de 3 metre yüksekliğinde bir monolit bulundu …
5 Şubat sabahı gün şimdi aydınlanmışken, insanlığın bilinen en eski noktasında, Göbeklitepe’de 3 metre yüksekliğinde bir monolit bulundu. Şaşkınlık yaratan monolitin üzerinde Göktürk alfabesiyle “Gökyüzüne bak, ayı gör” yazıyordu. Hem tarihin hem Türk tarihinin mirasıyla gökyüzünü işaret eden monolitin sırrı Türkiye Uzay Ajansı’nın 10 yıllık uzay çalışmalarına istikamet verecek Ulusal Uzay Programı’nda aydınlandı.
Beştepe Millet Kongre ve Kültür Merkezi’nde düzenlenen toplantıda konuşan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, muştuyu verdi ve Cumhuriyet’imizin 100.yılına girerken birinci yerli uzay roketinin üretileceğini ve Ay’a sert inişin gerçekleşeceğini duyurdu. 2028 yılında düzenlenmesi beklenen ikinci fırlatmada ise yumuşak iniş denemesi yapılacak. 10 unsurluk programda uzaya erişimi sağlamak ve bir uzay limanı işletmesi kurmak, uzay havası ya da meteorolojisi olarak tabir edilen alana yatırım yapmak, uzaydaki yetkinliğin artırılarak, uzay teknoloji geliştirme bölgesi kurmak, bir Türk vatandaşını uzaya göndermek üzere kıymetli amaçlar yer alıyor.
Pekala bu unsurlar ne manaya geliyor, uzaya gönderilecek astronotlar nasıl seçilecek, kriterler ne olmalı? Altyapı ve hazırlıklar ne durumda? “Türkiye’nin uzay temalı birinci bilim merkezi” olan Gökmen Uzay Havacılık Eğitim Merkezi Genel Müdürü Halit Mirahmetoğlu ile uzay programını, maksatları ve merak edilenleri konuştuk…
Ulusal Uzay Programı’nın ehemmiyeti nedir? Ne hedefleniyor?
Uzun yıllardır ülkemizde bu bahiste yapılan çalışmalar farklı devlet kurumları ve özel şirketlerimiz tarafından yönlendiriliyordu. Türkiye Uzay Ajansı çalışmaları 1990’da Devlet Planlama Teşkilatı tarafından TÜBİTAK çatısı altında başlatıldı, 2001 yılında Bakanlar Şurası kararıyla Hava Kuvvetleri tarafından çalışıldı ve en son 2011 yılında Ulaştırma Bakanlığı altında Havacılık ve Uzay Teknolojileri Genel Müdürlüğü kurulması ile devam edildi. 13 Aralık 2018 tarihinde ise Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile Türkiye Uzay Ajansı ismini aldı. İlgili kararnamenin ajansın misyon ve yetkilerini düzenleyen 4. Unsuru uyarınca “Cumhurbaşkanınca belirlenen siyasetler doğrultusunda Ulusal Uzay Programını hazırlamak ve hayata geçirilmesi için düzenlemeler yapmak.” Yakın vakitte lansmanı yapılan programımız açıklandı.
Sayın Cumhurbaşkanımız 10 stratejik gayesi şahsen açıklayarak bu maksatlardaki kararlılığımızın altını çizdiler. Bir Ay misyonu gerçekleştirilmesi, uydu üretiminin tek çatı altında toplanması, bölgesel konumlama ve zamanlama sistemi geliştirilmesi, bir uzay limanı kurulması üzere pek çok vizyoner maksat sıralandı. Önümüzdeki 10 yıl ülkemizin kaynak ve gücünü hangi doğrultuda kullanması gerektiğini işaret etmesi açısında bu maksatlar büyük değer arzediyor.
Bu mevzudaki hazırlıklar ne durumda? Bilhassa altyapı manasında avantajlarımız neler?
Bölümün içerisinde olan bireyler ile yaptığımız değerlendirmeler sonrası bahsedilen gayeler için hazır olduğumuzu söyleyebilirim. Rasat, Göktürk2, Göktürk1 yer müşahede uydularımızın geliştirilmesi basamağında ülkemiz büyük basamak katetti. Artık TUSAŞ Uzay Sistemleri Entegrasyon ve Test Merkezi ya da TÜBİTAK Uzay Optik Sistemler Araştırma Laboratuvarı üzere tesis altyapılarına sahibiz. Hali hazırda devam eden IMECE ve Türksat 6A uydu çalışmalarını da kendi imkanlarımızla yapmaya devam ediyoruz. Roketsan uzaya erişimimizi sağladı, şu anda alçak yörüngeye uydu yerleşme kabiliyetimizi sağlamak için Mikro Uydu Fırlatma Aracını geliştiriyor.
Herkesin merak ettiği mevzu, tüm çalışmaların tamamlanması ve aya birinci temas ne vakit sağlanabilir?
Ay’a sert iniş için söylem edilen tarih 2023 olarak açıklandı, sonrasında 2028 tarihinde yumuşak iniş gerçekleştirilmesi planlanıyor. Bilhassa sert iniş için önümüzde çok az bir vaktimiz var. Kelam konusu amacı gerçekleştirecek projenin ayrıntıları şimdi açıklanmadı. Genel olarak düşünülen memleketler arası iş birliklerimiz vasıtasıyla bir fırlatma sistemi kullanılarak çarpmayı gerçekleştirecek aracımızın yörüngeye çıkartılması ve Ay’a yönlendirilmesi. Ay’a ulaşacak bir araç tasarlama konusunda gerekli kabiliyetimiz var. 2023’e yetiştirilmesini canı gönülden istiyorum fakat çok disiplinli ve karmaşık uzay projelerinde gecikmelerin yaşanması kuvvetle mümkün. Birkaç yıl takvim sarksa da, ülkemizin bu gayesi muvaffakiyetle gerçekleştireceğine olan inancım sonsuz.
TEK KAİDE BASKI ALTINDA ÇALIŞABİLMEK
Uzaya gidecek astronotlar hangi özelliklere sahip olmalı?
Amerika ve Rusya ortasında uzay yarışının yaşandığı birinci yıllarda uzay seyahatinin insan vücudu üzerindeki şiddetli tesirlerine dayanabilecek askeri test pilotları tercih ediliyordu. 50 yılı aşkın yapılan ayrıntılı araştırmalar sonucunda artık yalnızca fizikî olarak sağlıklı olmak kâfi kabul ediliyor. Astım, tansiyon, diyabet üzere hastalıklarınız yoksa ve gözleriniz uygun görüyorsa değerlendirmelere katılabiliyorsunuz. Astronot adayları üstte gerçekleştirilecek vazifeler doğrultusunda seçiliyor. Bu kapsamda tıp tabibi, mühendis, biyolog, kimyager üzere gerçekleştirilecek deneylerin muhteviyatına hâkim eğitimlere sahip adaylar tercih ediliyor. En değerli faktörlerden birisi astronotun kapalı ortamda uzun müddetlerle baskı altında çalışabilme yeteneği. Ruhsal testlerden geçirilerek her ne şartta olursa olsun prosedürler doğrultusunda hareket edileceğinden emin olunmaya çalışılıyor.
Bu astronotlar nasıl yetiştirilmeli?
Astronot yetiştirilmesi tüm dünyada programlar dahilinde yapılır. Mesela Avrupa Uzay Ajansı 11 yıl sonra yeni bir davete çıkarak astronot adayları seçeceğini açıkladı. Bunun nedeni verilecek eğitimlerin bir uzay programının ayrıntılarını içermesidir. Ülkemiz açısından da bu soruyu yanıtlayabilmemiz için evvel programın ayrıntılarına haiz olmamız gerekiyor. Memleketler arası iş birliklerimiz sayesinde başlanacak bu birinci basamakta eğitimler birlikte çalışacağımız ülkenin sistemlerini öğrenmek ile başlayacaktır. Milletlerarası Uzay İstasyonuna (UUİ) düzenlenecek bir misyon için astronotumuz öncelikle istasyonun tüm ayrıntılarını öğrenmelidir. Bununla ilgili farklı ülkelerde tesisler bulunmaktadır. Nötral istikrar havuzları dediğimiz büyük havuzlar içerisinde UUİ ile ilgili pratik yapılır. Haberleşme sistemleri, hayat dayanak sistemleri üzere hayati kıymete sahip sistemlerin çalışma ve bakım eğitimleri gerçekleştirilir. Parabolik uçuşlar yaparak mikro yer çekimi deneyimletilir. Üst da gerçekleştirilecek deneylerin nasıl yapılacağı ile ilgili uzun saatler süren hazırlık eğitimleri verilir. Tıpkı vakitte ekip çalışması, liderlik, çatışma idaresi, bağlantı, kültürlerarası öğrenme mevzularda da eğitimler verilerek farklı milletlerden astronotlar ile uyumlu çalışma sağlanır.
ASTRONOTLAR İÇİN BİLİNMEZ KELAM KONUSU
Bu mevzuda bilhassa eğitim evresindeki zorluklar neler?
Bir pilot eğitimi uçulacak uçak özelinde özelleşir. Airbus ya da Boeing kullanan pilotlar kullandıkları uçaklar için farklı simülasyon eğitimlerinden geçirilmektedir. Kullanılan uçaklar binlerce saat farklı şartlarda testlerden geçirilerek daima olarak geliştirilmektedir. Pilotlar prosedürleri takip ederek karşılaşabilecekleri farklı acil durumlara karşı tetiktedir. Uzay ortamında çalışacak astronotlar için ise bilinmezlikler sınır safhadadır. Kullandıkları aygıtların pek birden fazla tahminen de birinci kere uzayda deneneceği için acil durumlara hazırlıklı olmaları gereken şeylerin listesi uzar. Vazifesi ve kendi hayatlarını tehlikeye atmamak için pek çok farklı senaryo için prosedürler yazılır ve bu senaryolar tüm grup tarafından ayrıntılı olarak çalışılır. Kelam konusu eğitimler tek merkezde verilmemektedir. Rusya, Almanya, Amerika’daki merkezlere seyahat edilerek uzun eğitimleri muvaffakiyetle tamamlamak epey zorludur.
Amaçlar ortasında uzay alanında aktif ve uzman insan kaynağımızı geliştirmek de var. Sizin bu bahisteki teklifleriniz davetiniz ne olur?
9 numaralı gaye uzay farkındalığı ve insan kaynağının geliştirilmesini amaçlıyor. Bu kapsamda Gökmen Uzay ve Havacılık Eğitim Merkezi ülkemizde bir birinci olarak Bursa Ticaret ve Sanayi odasının vizyon projesi kapsamında Bursa Büyükşehir Belediyesi, TEKNOSAB iş birliği ve TÜBİTAK dayanakları ile hayata geçirildi. Gaye yeni kuşaklarda bu farkındalığı oluşturacak ilginin ve bilginin verilmesi. Bilim merkezleri eliyle bu farkındalığı vermenin ötesinde ulusal eğitim sistemimizde bilhassa astronomi ve uzay bilimleri mevzularında dersler konulması gerektiğine inanıyorum. Şimdiye kadar teleskoptan bakmak istemeyen bir çocuğa rastlamadım. En son NASA’nın Mars2020 programı kapsamında açılan websitesi kanalıyla ismini Mars’a göndermek isteyen vatandaşlarımızın sayısı 2,5 milyonun üzerine çıkmıştı. Ülkemizde uzaya ve uzay çalışmalarına olan ilginin her geçen gün arttığını görüyoruz, kıymetli olan bu alandaki eğitim ve iş imkânlarının arttırılarak insan kaynağımızın geliştirilmesi.
Dünyada uzay alanında çalışma yapan ülkeler ortasında Türkiye’nin pozisyonu nedir?
Ülkemiz kendi uydularını yapabilen ülkeler ortasında. Hem alçak yörünge hem de yer sabit yörüngede çalışabilecek uyduları tasarlayıp, pek çok komponentini yerli imkanlarla geliştirebiliyoruz. Buna rağmen uzaya erişim konusunda hala dışa bağımlılığımız sürüyor. Uydularımızı şimdiye kadar Fransa, Çin, Rusya ve Amerikan fırlatma sistemleri ile yörüngeye yerleştirdik. Ulusal uzay programımızda “Uzaya Erişim ve Uzay Limanı” maksadı bu kapsamda ülkemizin kabiliyetini arttırması açısından çok kıymetli. Roketsan ve DeltaV şirketlerimizin çalışmaları sonucunda kazanılacak bu yetenek sayesinde uzaya erişim sağlayan sayılı ülkeler ortasına gireceğiz.
Müşahede uydusu heyecan verici
Programın hedeflerinden biri Türkiye’yi astronomik müşahedeler ve uzay objelerinin yerden takibi hususlarında daha uzman pozisyona getirmek. Bu nasıl sağlanabilir sizce?
Üniversitelerimizde Astronomi ve Uzay Bilimleri kısımlarımız tarafından kullanılan gözlemevlerimiz bulunuyor. Birebir vakitte Antalya’da konuşlu TÜBİTAK Ulusal Gözlemevimiz ve yakın vakitte Erzurum’da tamamlanması planlanan Doğu Anadolu Gözlemevimiz var. Kelam konusu tesislerin yetkinliklerinin arttırılması ve yeni gözlemevleri ile müşahedelerin arttırılması bu amaç dahilinde epeyce isabetlidir. Uzay tabanlı sistemlerin orta vadede sisteme eklenecek olması açıklamasından hareketle bilimsel hedefli astronomik müşahede uydusu tasarlanacağını anlıyoruz. Bu gelişme de hayli heyecan verici.
Şu anda yörüngede 3500’ün üzerinde etkin uydu ve sayıları her geçen gün artan farklı boyutlarda onbinlerce uzay çöpü var. Uzay Durumsal Farkındalığı dediğimiz takip sistemleri ile hangi nesnenin nerede olduğu ve ileride uzaydaki uydularımıza ziyan verme potansiyelinin olup olmadığının daima olarak hesaplanması hedefleniyor. Bu lakin milletlerarası iş birlikleri ile dünyanın farklı yerlerinden farklı dalga uzunluklarında daima müşahedeler yapılarak sağlanabilir.
Tecrübelerimizi pratiğe dökeceğiz
Türkiye’nin yaptığı bu çalışmalar dünyada yürütülen çalışmalara nasıl bir katkı sağlayacak? Ülkemizdeki bilimsel çalışmalara nasıl bir istikamet ve ivme kazandıracak?
UUİ’de çalışma yapan astronotlar günlük programları boyunca bilim insanları tarafından hazırlanan deneyleri yaparlar. Öncelikle mikro yer çekiminde yapılacak bilimsel çalışmaların ülkemiz akademisyenleri tarafından hazırlanması heyecan verici. Bugüne kadar deneylerimizi uzay ortamında yapma fırsatımız yoktu. Bilim insanlarımızın bu fırsatı düzgün değerlendireceğine inanıyorum. Memleketler arası iş birlikleri ile geçmiş çalışmaların sonuçlarına erişim açısından da yararlı bir süreç bizleri bekliyor.
