Türkiye ve Suriyeli sığınmacılar konusunda çarpıcı rapor

Sığınmacılar konusu ve denetimsiz göç, hem Avrupa Birliği (AB), hem de Türkiye gündeminde en çok tartışılan hususların başında olmaya devam ediyor.

Kamuoyunun cevap aradığı birçok soru ise, belirsizliğini koruyor. Türkiye’deki sığınmacıların geleceği ne olacak? AB, Türkiye’ye yardımlarını artıracak mı? Yoksa AB-Türkiye işbirliğinde sona mı yaklaşılıyor?

Almanya’nın saygın niyet kuruluşu Siyaset ve Bilim Vakfı (SWP) bünyesindeki Uygulamalı Türkiye Araştırmaları Merkezi’nin (CATS) yayımladığı yeni bir raporda, tüm bu hususlar mercek altına alınırken, dikkat alımlı tespit, tenkit ve tahlil tekliflerine yer verildi.

“Sürdürülebilir değil”

AB’nin bugüne kadar yürüttüğü siyasetin artık sürdürülebilir olmadığına işaret edilen raporda, Türkiye’nin de yeni sınamalarla karşı karşıya bulunduğu ikazında bulunuldu. Uzmanlar hem Avrupalı siyasetçilere hem de Türk yetkililere, bir dizi tavsiyede bulundu.

CATS’ın “Avrupa güvenliği için hem partner, hem sorun olarak Türkiye” isimli projesi kapsamında hazırlanan rapor, Türk-Alman Üniversitesi (TAU) öğretim üyesi Profesör M. Murat Erdoğan ile Atina’daki Panteion Üniversitesi öğretim üyesi Dr. Markos Papakonstantis tarafından kaleme alındı.

Raporda, öncelikle devletlerin sistemsiz göç konusuna bakışı, bu alandaki yaklaşımları ve yaşanan değişimler değerlendirildi.

“Güvenlik anlaşması”

Soğuk Savaş sonrasında devletlerin “güvenlik konseptinde” değişim yaşandığına işaret eden uzmanlar, yakın periyotta de denetimsiz göç hareketlerinin, bilhassa Batılı devletler tarafından en büyük sınamalardan biri olarak görülmeye başlandığına dikkat çektiler.

Profesör M. Murat Erdoğan

AB ile Türkiye ortasında 2016 yılında varılan Mülteci Mutabakatı’nda daha çok güvenlik telaşlarının belirleyici olduğuna işaret eden uzmanlara nazaran, bu mutabakatı bir “güvenlik anlaşması” olarak da nitelendirmek mümkün.

Raporda, “AB bu mutabakatla, 4 yıllık bir mühlet için 6 milyar euro karşılığında, önemli bir tehdit olarak gördüğü denetimsiz insan hareketliliğinin durdurulmasını sağladı” tespitine yer verildi.

AB’nin yaklaşımına ağır tenkit

Bu mutabakat yoluyla Avrupa’nın sığınmacı krizini bir manada kendi sonları dışında tutmayı başardığını lakin bu siyasetin sürdürülebilir olmadığını savunan uzmanlar, AB’nin Türkiye’ye salt mali kaynak sağlamakla yetindiği siyasetinde “sona gelindiğine” dikkat çekti.

Mülteci Mutabakatı’nın Türkiye-AB bağlantılarında çelişkilere yol açtığına işaret edilirken, şu tespitlere yer verildi:

“Bir yandan AB’nin korunmasını sağlayan bir işbirliği yeri sağlandı, Türkiye de bu bağlamda muteber bir partner olduğunu ispatladı. Öteki yandan ise, her nasılsa, Türkiye-AB bağlantıları neredeyse yalnızca mülteci problemine indirgendi ve Türkiye, bu sefer sığınmacı akınlarını önlemesi için, tıpkı Soğuk Savaş devrinde olduğu üzere ‘Batıyı koruma’ fonksiyonunu üstlendi. Türkiye’nin AB tarafından adeta ‘ucuz bir tampon bölge’ olarak değerlendirildiği gerçeği, Türkiye’de Avrupa ve Batı tersi eğilimleri güçlendiriyor ve AB’nin sorunu dışarıya havale etme siyaseti, Türk siyasi çıkarları tarafından da araçsallaştırılıyor.”

“Stratejik bir işbirliği gerekli”

CATS raporunda, Türkiye’ye yakın bölgelerdeki istikrarsızlıkların yakın bir vakitte son bulmasının çok gerçekçi görülmediği, mülteci akının süreceği, Türkiye’de yaşayan Suriyelilerin konutlarına dönme ihtimallerinin de süratle kaybolmakta olduğuna işaret edildi.

AB’nin yalnızca Türkiye’ye mali takviyede bulunarak, yükün bir kısmını paylaşarak yetinemeyeceği ikazında bulunan uzmanlar, daha gerçekçi bir tabanda, daha kapsamlı ve stratejik bir işbirliğinin geliştirilmesi gerektiğinin altını çizdiler.

Türkiye’nin sonda inşa ettiği duvara karşın, Afganistan ve Irak’tan geçişlerin sürdüğüne dikkat çekilen raporda, yakın coğrafyalardaki istikrarsızlıkların hem Ankara hem de AB başşehirleri için riskler taşıdığına işaret edildi. “Bu Türkiye için hudut güvenliği bakımından önemli bir sorun teşkil etmekte. Bu tıpkı vakitte AB için de sorun olabilir” tespitine yer verildi.

“Türkiye için katlanılması sıkıntı hale geldi”

Raporda, Türkiye’nin sığınmacı sorununda karşı karşıya kaldığı siyasi, ekonomik, toplumsal meselelerin artık katlanılması sıkıntı bir hale gelmeye başladığının altı çizildi.

AB’nin kendi güvenliği açısından Türkiye ile işbirliğini sürdürmek durumunda olduğu hatırlatılırken, bu işbirliğinin kapsamının gerçekçi bir biçimde genişletilmesi gerektiği vurgulandı.

Raporda, bu kapsamda bir dizi tavsiyeye yer verilirken, “Türkiye ile Gümrük Birliği’nin güncellenmesi, üyelik müzakerelerinin sürdürülmesi ve vize serbestisi üzere siyasi beklentilerde elle tutulur somut adımların atılması büyük ehemmiyet taşıyor” denildi.

Ayrıyeten 18 Mart 2016’da varılan Mülteci Mutabakatı’nın kapsam ve müddetinin yenilenmesi önerilirken, işbirliğine yalnızca Suriyelilerin değil, tıpkı vakitte öteki bölgelerden gelen göçmenlerin de dahil edilmesi gerektiği vurgulandı.

“Türk hükümeti gün be gün artan bir baskı altında” tespitine yer verilen kısımda, ülke iktisadının kırılgan bir süreçten geçmekte olduğu, bu nedenle Türkiye üzerindeki mali yükün hafifletilmesi gerektiği kaydedildi.

Raporda, sığınmacılara yönelik başarılı projelerin yaşama geçirilebilmesi için, AB mali kaynaklarından mahallî idarelerin de yararlandırılması gerektiği belirtilirken, bunun bilhassa ahenk siyasetlerinin yerelde başarısı açısından ehemmiyet taşıdığı kaydedildi.

Teklifler kısmında ayrıyeten, kamu kurumları ve sivil toplum kuruluşlarının mali kaynakları gerçek ve aktif bir halde kullanıp kullanmadığının da, oluşturulacak kontrol düzenekleriyle denetim edilmesi gerektiği belirtiliyor.

Raporun sonunda ise, “Sığınmacı sorunu önümüzdeki onlarca yıl boyunca devam edecek ve tesiri giderek yayılacaktır. Bu bahis, Avrupa gündemindeki en kritik güvenlik sıkıntısı olmaya da devam edecektir” tespitine yer verildi.

Türkiye’de iktidar, muhalefet ne yapmalı?

Raporu kaleme uzmanlardan Prof. Dr. Murat Erdoğan, DW Türkçe’nin sorularını yanıtlarken, Türkiye’de sığınmacılar konusunun günlük siyasetin bir konusu yapılmaması gerektiğini, sıkıntıların tahlili için popülist telaffuzların bir kenara bırakılarak, gerçekçi siyasetlerin geliştirilmesinin kaide olduğunu, ahenk siyasetlerine odaklanılmasının büyük değer taşıdığını vurguladı.

Kimi muhalefet partileri tarafından lisana getirilen Suriyelileri ülkelerine gönderme telaffuzlarının yanlış algılara ve beklentilere yol açtığını, tahlile katkı sağlamadığı söyleyen Prof. Erdoğan, “Bu artık iktidarı da aşan, ortak sorumluluk gerektiren kıymete haiz bir konu” dedi.

Suriye’de savaş ve istikrarsızlığın sürdüğünü, Suriyelilerin çok büyük çoğunluğunun Suriye’ye dönmesinin kelam konusu olmayacağını söyleyen Prof. Erdoğan, kimi muhalefet siyasetçileri tarafından bu çeşit beklentilerin oluşturulmasının “çok riskli” olduğunu kaydetti.

Kritik ikaz

“Bu beklentinin tırmandırılması, gerçekleşmeyecek olması nedeniyle toplumda önemli bir hayal kırıklığı, hatta öfke yaratabilir” ikazını lisana getiren Prof. Dr. Murat Erdoğan, Türkiye’de yaygınlaşan nefret telaffuzunun de dert verici oldugunu lisana getirerek, “Bu o denli kolay denetim edilebilir bir durum değil, çok riskli. Bu nedenle ‘davulla zurnayla geri gidecekler’ halinde, gerçekçi olmayan beklentiler yaratılmamalı. Kimseye yararı olmayan telaffuzlardan kaçınılması gerekiyor” dedi.

Toplumun tasalarını, tasalarını anlamanın ve buna cevap verecek siyasetlerin geliştirmesi gerektiğini söyleyen Prof. Erdoğan, “Suriyeliler artık Türkiye’de kendi hayatlarını kurdu, 735 bin bebek doğdu, 750 bin çocuk Türk okullarına gidiyor, Türkçe eğitim alıyor… Ayrıyeten bugün bile Esad gitse, Suriye’de olağan şartlara dönülebilmesi en az 20 sene alacak. Beşerler niçin memleketler arası çatışma alanının bir sahnesine dönüşmüş olan Suriye’ye gidip kaosun içine girmek istesin? Beşerler istekli geri gitmeyecek. İktidarlar ‘onlara mı kalmış, süreksiz müdafaalarını kaldırır gönderirim’ diyebilir ancak günümüz dünyasında bunu yapamazsınız, yapmamalısınız da zaten” diye konuştu.

Kıymet Akal

© Deutsche Welle Türkçe