Doğu Akdeniz ve Libya, bölgesel açıdan bakıldığında iki ülkenin direkt rekabet halinde olduğu ve bir uzlaşma yaşanması durumunda iki ülkenin de …
Doğu Akdeniz ve Libya, bölgesel açıdan bakıldığında iki ülkenin direkt rekabet halinde olduğu ve bir uzlaşma yaşanması durumunda iki ülkenin de çıkarlı çıkabileceği esas iki alan olarak öne çıkıyor.
BİRİNCİ TEMASLAR İSTİHBARAT SEVİYESİNDE BAŞLADI
Türkiye-Mısır alakalarının yumuşayabileceğine ait birinci sinyallerin kamuoyuna yansımasının üzerinden bir yıl geçti. İstihbarat seviyesinde başlayan temasların sonuç vermesiyle görüşmeler diplomatik alana taşınmış ve 5-6 Mayıs 2021’de Türk Dışişleri Bakanlığından bir heyet Mısırlı meslektaşları ile Kahire’de görüşmüştü. Bu görüşmelerde son periyotta bir rekabet alanına dönüşen ve iki ülke için epeyce öncelikli mevzular ortasında yer alan Doğu Akdeniz ve Libya başta olmak üzere, Irak ve Suriye üzere bölgesel sorunlara ek olarak Türkiye’deki Mısır diasporasının domine ettiği ikili alakalar ve ticari mevzuların ele alındığı biliniyor.
Sekiz yıllık kesintinin akabinde gerçekleşen yüz yüze görüşmede bu sorunların tümünde bir mutabakat sağlanması elbette mümkün değildi. Zati görüşmenin maksadı mutabakattan çok ele alınan sıkıntılarda tarafların birbirini tartması ve durumlarını karşı tarafa iletmesidir. Böylelikle sonraki müzakerelerin devam edip etmeyeceği ya da hangi düzlemde devam edeceği de belirlenmiş olur. Gerçekten bu görüşmenin akabinde iki ülke yetkililerince yapılan açıklamalarda, müzakerelerin olumlu bir atmosferde geçtiği ve devamının da gelebileceğine dair iletiler ön plana çıktı.
MISIRLI MUHALİFLER GÖRÜŞÜLECEK MEVZULAR ORTASINDA SIRALANIYOR
Öteki bir deyişle siyasi/jeopolitik bağlamda Doğu Akdeniz ve Libya, ikili alakalarda ise ticaret hacminin artırılması ve Türkiye’de bulunan ve çabucak her görüşü temsil eden Mısırlı muhalifler konusunun ön plana çıkması beklenebilir.
DÖRT AYLIK MÜHLETİN AKABİNDE İKİNCİ KERE TÜRKİYE’YE BİR ORTAYA GELİNİYOR
BÖLGESEL PROBLEMLERİN GLOBAL BAĞLAMI VE TARAFLARIN TAVRI
Bölgesel açıdan bakıldığında iki ülkenin direkt rekabet halinde olduğu ve bir uzlaşma yaşanması durumunda iki ülkenin de çıkarlı çıkabileceği esas iki alan; Doğu Akdeniz ve Libya. Her iki alanda da karşı bloklarda yer alan Türkiye ve Mısır’ın, son devirde karşılıklı adımlarla birbirlerinin “ayağına basmamaya” dikkat etmeye başladığı gözlerden kaçmadı.
MISIR’IN DOĞU AKDENİZ’DE TÜRKİYESİZ BİR DENKLEMİN İŞLEMEYECEĞİNİ GÖRMESİ DEĞERLİ
Mısır’ın Doğu Akdeniz’de Türkiyesiz bir denklemin işlemeyeceğini görmesi ve Yunanistan’la imzaladığı mutabakatlarda Türkiye’nin hassasiyetlerini dikkate alması bu manada değerli bir gösterge. Türkiye’nin Libya hükümetinin yanında yer almasına karşın Mısır’la karşı karşıya gelmemek için hassasiyet göstermesi ve 2020 yılının başından itibaren istihbarat seviyesinde üst seviye görüşmeler gerçekleştirmesi de tarafların karşılıklı olarak birbirlerinin hassasiyetlerini göstermiş olması açısından kıymet taşıyor. Açıkça tabir etmek gerekirse bu iki alanda atılacak adımlar ikili münasebetleri belirleyecek değerde. Bu açıdan bakıldığında Mısır’ın Doğu Akdeniz’de Türkiye’nin hassasiyetlerini gözeten halini devam ettirmesi ve Libya’daki geçiş sürecinde olumlu rol oynaması ehemmiyet taşıyor. Sürecin bu düzlemde ilerlemesi hem Doğu Akdeniz hem Libya’da iki ülkeyi yararlı bir noktaya taşıyacaktır.
2022’ye kadar tekrar dengeyi sağlamayı hedefleyen Mısır’ın bu maksadına ulaşabilmesi için Doğu Akdeniz’deki rezervleri kullanıma sokması gerekiyor. En büyük gaz alanı olan Zohr’a sahip olmasına karşın bu rezervlerden yararlanamaması, Mısır’ın Doğu Akdeniz siyasetini gözden geçirmesi gerektiğini gözler önüne seriyor. Hasebiyle Doğu Akdeniz’de Türkiye ile gerçekleşecek bir iş birliği iki ülke için de kıymetli ekonomik çıktılar sağlayacaktır.
DOĞU AKDENİZ’DEKİ DOĞALGAZ REZERVLERİNİN KULLANIMI MISIR AÇISINDAN DEĞERLİ
Bilhassa Doğu Akdeniz’deki doğalgaz rezervlerinin kullanımı Mısır açısından bir oldukça kıymet taşıyor. Mısır 2000’li yılların başında Arap doğalgaz sınırı üzerinden İsrail, Suriye ve Ürdün’e gaz satarken 2012 sonrasında ithalatçı pozisyonuna düştü. Elektrik üretiminin de doğalgaza bağlı olduğu düşünüldüğünde Doğu Akdeniz’deki doğalgaz rezervlerinin çıkarılması ve kullanılmasının Mısır ve Türkiye açısından kıymeti ortaya çıkıyor. 2022’ye kadar yine dengeyi sağlamayı hedefleyen Mısır’ın bu maksadına ulaşabilmesi için Doğu Akdeniz’deki rezervleri kullanıma sokması gerekiyor.
MISIR’IN DOĞU AKDENİZ SİYASETİNİ GÖZDEN GEÇİRMESİ BEKLENTİSİ
İki ülke ortasındaki ticari ilgilerin tahlilini yapan uzmanlar, en büyük gaz alanı olan Zohr’a sahip olmasına karşın bu rezervlerden yararlanamaması, Mısır’ın Doğu Akdeniz siyasetini gözden geçirmesi gerektiğini gözler önüne seriyor. Münasebetiyle Doğu Akdeniz’de Türkiye ile gerçekleşecek bir iş birliği iki ülke için de değerli ekonomik çıktılar sağlayacağını savunuyor.
ABD GÜÇ FİRMALARININ YUNANİSTAN VE İSRAİL’LE GERÇEKLEŞTİRDİĞİ İŞTİRAKLER TANSİYONDA DEĞERLİ BİR HİSSE SAHİBİ
Bölgesel sıkıntılarda yaşanan tansiyon ile yumuşama sarkacı global oyuncuların halleri ile yakından alakalı. Bölgede somut bir adım atmamasına karşın ABD’nin tansiyonu artırıcı sinyaller vermesi, bağlantıların gerilmesine taban hazırlamıştı. Eski ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo’nun Yunanistan ve İsrail’e gerçekleştirdiği ziyaretler, EastMed projesi ile Doğu Akdeniz Forumu’na yönelik kelamlı dayanağı, ABD güç firmalarının Yunanistan ve İsrail’le gerçekleştirdiği iştirakler tansiyonda değerli bir hisse sahibi oldu. Ama ABD’nin bölgedeki askeri varlığını müdafaasına karşın somut ve faal siyasetler geliştirememesi ülkelerin yine bir kıymetlendirme yapması ve kendi ajandalarına dönmesine yol açtı.
TÜRKİYE-MISIR ORTASINDAKİ EKONOMİK MÜNASEBETLERİN SEYRİ TOPARLANMA İVMESİNDE
Türkiye-Mısır ortasındaki ticaret hacmi, siyasi münasebetlerin bozulmasına karşın istikrarlı bir biçimde devam etti. Aşağıdaki tabloda da görüldüğü üzere, 2016 ve 2017 yıllarında kısmi düşüş yaşansa da sonraki yıllarda tekrar bir toparlanma yaşandığı açıkça görülüyor. Mısır 110 milyona yaklaşan nüfusu ile uygun şartlarda üretim ve yatırım tedarik edebileceği ülkelere muhtaçlık duyuyor. Türkiye açısından bakıldığında ise Mısır hem nüfusu hem de Afrika’ya açılan kapı olması hasebiyle Türkiye iktisadına katkıda bulunabilecek bir pozisyona sahip.
Mısır’ın 10 yıldır 240-260 milyar dolar aralığında değişip duran GSYİH’si nüfus artışının çok gerisinde kalmış durumda. Hasebiyle kişi başına düşen gelir azalmış ve gelir dağılımı gitgide dengesizleşmiştir. Ekilebilir tarım yeri ölçüsü ise yüzde 30-35 bandında seyretmekte ve maalesef son yıllarda yaşanan kuraklık tarım kesimini daha büyük zorluklara düşürüyor. Sudan barajının tamamlanması ise kullanılabilir su oranını düşürecek ve ziraî verimliliği azaltacaktır. Bu alanlarda Türkiye’nin Mısır’a yapacağı know-how transferi ve öteki katkılar, gelecekte yaşayabileceği problemleri azaltacaktır.
“MISIRLI MUHALİFLER MESELESİ” SÜRECİ TIKAMAMALI
İki ülke ortasında istihbarat seviyesinde görüşmelerin yapıldığına dair bilginin kamuoyuna yansımasından ve bilhassa görüşmelerin diplomatik alanda başladığı Mayıs ayından bu yana en fazla tartışılan sıkıntı Türkiye’de bulunan Mısırlı muhalifler konusu oldu. Öncelikle bu mevzunun çeşitli çevrelerce abartıldığını ve hatta çarpıtıldığını söz etmek gerekir. Problemin abartılan tarafı, güya bütün bağlantıları –dolayısıyla müzakereleri- belirleyen tek sıkıntıymış üzere yansıtılmasıdır.
Türkiye’deki Mısırlı muhaliflerin bilinmeyen bir ajanda çerçevesinde hareket etmediğini ve Mısır’ın güvenliğini tehdit edecek faaliyetlere imza atmadığını da iki ülke yetkilileri pek uygun biliyor.
Sorunun çarpıtılan tarafı ise Türkiye’deki bütün muhaliflerin ziyadesiyle homojen ve yekpare bir bakışla ele alınarak Müslüman Kardeşler mensubu olduğuna yönelik oluşturulan algıdan kaynaklanıyor. Halbuki mevzuya ait minimum bilgi sahibi olanlar, Türkiye’de bulunan Mısırlı muhaliflerin içinde liberal, sosyalist, liberal/sol hatta milliyetçi görüşe sahip siyasetçi, aydın ve gazetecilerin bulunduğunu takdir edecektir. Türkiye’deki Mısırlı muhaliflerin zımnî bir ajanda çerçevesinde hareket etmediğini ve Mısır’ın güvenliğini tehdit edecek faaliyetlere imza atmadığını da iki ülke yetkilileri pek yeterli biliyor. Ayrıyeten Mısırlı muhaliflerin İngiltere başta olmak üzere birçok Avrupa ülkesinde de bulunduğunu ve bu durumun iki ülke ilgilerinde başat bir sorun alanına dönüşmediğini de hatırlatmak gerekiyor.
Müzakereler başlamadan çok evvel ve ancak bilhassa müzakerelerin başlamasıyla birlikte birçok muhalif ismin Türkiye-Mısır normalleşmesinden memnuniyet duyduklarını açıkça lisana getirmiş olması da dikkate bedel. Bu tablo bütüncül bir gözle değerlendirildiğinde şu sonuca ulaşmak mümkün: Müzakerelerin bölgesel, jeopolitik ve ticari alanlarda ilerlemesi durumunda “Mısırlı muhalifler meselesi” için tahlil yolları üretmek de kolaylaşacaktır. Bu manada tarafların maksimalist ve katı tutumlardan uzak durması olumlu bir başlangıç olacaktır.
MÜZAKERELER DEVAM ETMELİ
Türkiye ile Mısır ortasında gerçekleşen diplomatik müzakereler beklenen süratte ilerlemese de sekiz yıllık kesintinin akabinde olumlu bir havada seyrediyor ve kıymetli bir kırılma yaşanmaması durumunda müzakerelerin devam etmesi bekleniyor. Önümüzdeki devirde müzakerelerin olgunlaşması ve karşılıklı olarak itimat oluşturulması durumunda bütün mevzularda kapsamlı mutabakat sağlamayı beklemeksizin büyükelçilerin karşılıklı olarak atanması gündeme gelebilir. Bu adım siyasi olağanlaşmayı kolaylaştırmakla kalmayacak, iki ülkedeki akademisyenler, gazeteciler, entelektüeller ve iş insanları için hem ruhsal rahatlama hem de hareket serbestisi sağlayacaktır.
Dışişleri heyetlerinin siyasi, jeopolitik ve ikili münasebetlerde muhakkak bir ara kat etmesinin akabinde sonraki cinslerde görüşmelerin çeşitlendirilmesi de olağanlaşmayı kolaylaştıracaktır. İktisat, Ticaret, Tarım ve Orman bakanlıkları nezdinde yapılacak görüşmeler bu alanlardaki iş birliği potansiyelini artıracak ve böylelikle mutabakatın daha güç olduğu siyasi sıkıntılarda aralık kat edilmesini de kolaylaştıracaktır.
