“Toplum, gerçekleri tüm çıplaklığıyla öğrenmek istiyor”

Türkiye’de devlet ve siyasetin, organize kabahat örgütleri ile alakaları hakkında araştırmalar yapan ABD’li Profesör Ryan Gingeras, gündemdeki yeni tezleri DW Türkçe’ye kıymetlendirdi.

AKP iktidarının, “suç teşkil eden faaliyetlere açıkça müsaade veren siyasetler izlediğini” savunan Gingeras, bunun sonucunda da Türkiye’nin, “organize cürüm faaliyetlerinin adeta bir merkezi haline geldiğini” kaydetti.

Kara para aklama ve yasadışı ticaretin, Türkiye iktisadının “can damarı” haline geldiğini anlatan Ryan Gingeras, “Merkezinde Erdoğan yer alıyor” dediği Türk devletinin kurumlarında da “çürüme emareleri” gözlemlediklerini belirtti.

“Hem eski, hem yeni Türkiye’yi temsil ediyor” dediği Sedat Peker’in toplumda geniş yankı bulan açıklamaları ve argümanları hakkındaki müşahedelerini de paylaşan Gingeras, bunların Türkiye’ye ve toplumuna daha fazla ışık tuttuğunu söyledi.

Ryan Gingeras, ABD Donanması’nın, Naval Postgraduate School isimli lisansüstü akademisinin Ulusal Güvenlik Kısmı’nın öğretim üyelerinden. Türkiye ve ABD’deki devlet arşivlerini inceleyerek araştırmalar yürütmüş olan Gingeras’ın, “Eroin, Organize Kabahat ve Çağdaş Türkiye’nin Oluşumu” isimli kitabı bulunuyor.

Tarihçi Ryan Gingeras, ABD Donanması’nın Naval Postgraduate School isimli lisansüstü akademisinde Ulusal Güvenlik Kısmı öğretim üyesi.Fotoğraf: Privat

Profesör Gingeras’a, Sedat Peker’in geniş yankı bulan argümanlarını, toplumda yükselen “tuğla çekilsin, duvar yıkılsın” davetlerinin Türkiye’de yeni bir devir başlatıp başlatmayacağını sorduk:

DW Türkçe: Yeraltı dünyasının tanınmış isimlerinden Sedat Peker’in açıklamaları, Türkiye’nin yakın tarihindeki yolsuzluklar, cinayetler ve uyuşturucu kaçakçılığı ile ilgili iddiaları, milyonlar tarafından takip ediliyor, aylardır kamuoyunda tartışılıyor. Ağır suçlamaların amacındaki AKP iktidarı sessiz. İddiaları soruşturmakla yükümlü savcılar da harekete geçmemekle eleştiriliyor. Bu yaşananları siz nasıl değerlendiriyorsunuz?

Profesör Ryan Gingeras: Toplum, gerçekleri tüm çıplaklığıyla öğrenmek istiyor. Bu bahiste büyük bir açlık var. Birçok kişi, siyaset ve iktisat ile iç içe geçmiş, ulusal ve memleketler arası alanda aktif olan, gizemli yeraltı dünyasının varlığına inanıyor. Cürüm mesleği ile ünlenmiş bir kişinin bu biçimde konuşmaya başlaması bir birinci. Üstelik, bunun için, haber, bilgi edinmek ve niyetlerini paylaşmak için Türk halkı nezdinde prestiji çok güçlenen toplumsal medyayı kullanıyor. Peker, insanlara istediklerini veriyor. Her şeyden çok istedikleri de, kuşkularının doğrulanması. Benim için, Peker’in söylediklerinin ne ölçüde hakikat ya da yanlış olduğunu söyleyebilmek pek alışılmış ki güç. Lakin gündeme getirdiği tezler, yaşanan bu süreç, Türkiye’ye ve topluma daha fazla ışık tutuyor diyebilirim. Türkiye’de azımsanamayacak sayıda insanın ne düşündüğü hakkında da bize çok şey anlatıyor.

Organize hata örgütü başkanı olmakla suçlanan Sedat Peker, bugün birçoklarının gözünde adeta bir “kahramana” dönüşmüş durumda. Siz bu durumu nasıl yorumluyorsunuz? Sizin bakış açınızdan Sedat Peker kimdir?

Peker, bir istikametiyle eski nizamı temsil ediyor, eskilerin kabadayısı üzere hareket ediyor, lakin hem öyküsü, hem kişiliğiyle, bugünün çağdaş trendlerine de hitap ediyor. Bunu da kayda paha sayıda insan, cazip buluyor, kendisiyle özdeşleştiriyor. O bir Ülkücü, çok milliyetçi. O, Türkiye’nin organize cürümler tarihinin daha çok efsanevi anlarının bir kesimi. Susurluk’ta direkt bir rolü olmadı lakin bir nevi geri planda, Susurluk’u çevreleyen olaylarda yer aldı. Kendini çok güçlü bir formda kabadayılarla özdeşleştiriyor. Karakteri, tam manasıyla mafya şahsiyetleri ile tanımlanabilir özellikler taşıyor. O bir maço. Erkeklik, hatta hiper-maskülen trendlerin hakim olduğu bir kültürü yansıtıyor. Şu açık ki, AKP iktidarı ile ilgili pek çok söylentiler hakkında bilgi sahibi, hatta mümkündür ki, bir ölçüde de, birtakım olaylar hakkında da birinci elden bilgiye sahip. Hem eski, hem yeni Türkiye’yi yansıtıyor olması, derin kökleri olan bir siyasi kültürü temsil ediyor olması, bilhassa milliyetçi siyasetlerin yine büyük bir sıçrama yaptığı bu devirde, Sedat Peker’i ikna edici kılıyor.

Toplumda “Tuğla çekilsin, duvar yıkılsın” çağrıları artıyor. Birçok emekli üst seviye asker, polis müdürü, Peker’in paylaşımları için “büyük ölçüde” doğru diyor. Onun tüm bilgileri paylaşmasını istiyorlar. Türkiye’de, bu iddiaların doğru olup olmadığının araştırılacağı, soruşturmaların başlatılacağı yeni bir periyot mümkün mü? Size nazaran Türkiye’de yeni bir “temiz eller” süreci mümkün olabilecek mi?

Şunu hatırlatmak isterim: Aslında tam da bu beklenti, Erdoğan’ın seçilmesini sağlayan etkenlerdendi. Susurluk’tan 5 yıl sonra, 2002 seçimleri öncesindeki seçim kampanyası sırasında Erdoğan bunu vaat etmişti. 2013 hatta 2014’e kadar yargı ve polisteki ıslahatlar konusunda optimist bir hava vardı. Bilhassa örgütlü hatalar konusunda, bu alanda yürüttüğü memleketler arası işbirliği ile, Türkiye bölgesinde önder konumundaydı… Lakin o statüsünü, prestijini artık kaybetti. Birtakım taraflarıyla, Türkiye’nin artık 90’lardakinin de gerisinde olduğunu söylememiz gerek. Zira emniyet teşkilatının artık AKP ile çok iç içe geçtiği ve organize cürümler ile ilgili soruşturmalar kelam konusu olduğunda çok seçici olduğu çok açık. Türk hükümetinin, kara para aklamanın önündeki manileri azaltmak üzere kimi cürüm teşkil eden faaliyetlere açıkça müsaade verdiğini görüyoruz. Bu devasa boyutta bir gerileme. Gerçek şu ki, Türkiye’nin, bir pak eller operasyonu için gereken adımları atabileceğini düşünmemize yer sağlayacak bir kademeye şimdi çok, ancak çok uzağız.

Cumhurbaşkanı Erdoğan, yalnızca AKP’yi iktidara getiren 3 Kasım 2002 seçimleri öncesinde değil, 2018 seçimleri öncesinde de, yolsuzlukla gayret kelamı vermişti. Fotoğraf: Adem Altan/Getty Images/AFP

AB ve ABD tarafından desteklenen Ulusaşırı Organize Suça Karşı Global İnisyatif’in açıkladığı son raporda, Türkiye’ye yönelik çok endişe verici eleştiriler yöneltiliyor. Türkiye’nin adeta bir “mafya devleti” haline geldiği sav ediliyor. Yürüttüğünüz araştırmalar ve gözlemleriniz ışığınızda, bugün Türkiye’deki mafya-siyaset, mafya-devlet ilişkisi konusundaki tespitleriniz nelerdir?

Türkiye’nin son 100 yılına baktığınızda, devletin iktisada yaklaşımının, tarihî olarak, yasadışı faaliyetlere çok alan tanıdığını görüyorsunuz. Kitabımda da yazdığım üzere, bilhassa eroin konusunda, devlet siyasetlerindeki gedikler, çelişkiler ve tansiyonlar, sahiden muazzam yararlı bir kayıt dışı iktisadın temelini oluşturdu. Pekala son yirmi yılda ne oldu? Türk iktisadı daha dinamik, daha global bir nitelik kazanırken, toplum da dünyaya daha açık hale geldi. Doğal bu bir yandan da, yasadışı ticarete karışmış beşerler için yeni riskler kadar yeni fırsatlar da sunmaya başladı. AKP’nin cürümle siyasi alakası ve iktisat siyasetinin kabahat faaliyetleri yaratma biçimlerine baktığımızda, kara para aklama ve başka cürüm teşkil eden ticari muahedeler öne çıkıyor.

Bunu biraz açar mısınız?

Bunun AKP iktidarının bankacılıkta, yurtdışından yasal olduğu kadar, yasadışı mali kaynaklarının temininde görebiliyoruz. Türkiye’de devletin, kara para aklama tedbirlerini, bariyerlerini indirdiği çok açık. Bunlar, eski Türkiye’de kelam konusu olamazdı. Ve bugünün Türkiye’sini evvelden farklı kılan da bu. Günümüzde kara para aklama ve yasadışı ticaret, Türkiye iktisadının adeta can damarı haline geldi. Yasadışı yollardan para kazanmak isteyen ya da paralarını yasa dışı yolla aklamak isteyen çok farklı kümeler ya da bireyler için Türkiye bir çekim merkezi haline geldi. AKP Hükümeti’nin ise bununla bir sorunu yok. Bu nedenledir ki Türkiye ne yazık ki organize cürüm faaliyetlerinin de adeta bir merkezi haline geldi.

Gingeras, AKP iktidarının siyasetleri sonucunda kara para aklama ve yasadışı ticaretin, Türkiye iktisadının adeta “can damarı” haline geldiğini söyledi.Fotoğraf: Murad Sezer/REUTERS

Gazeteci Timur Soykan’ın bir kitap fuarında yaptığı konuşmada, mafya-polis ve mafya-yargı ilişkileri hakkında verdiği çarpıcı örnekler, bununla ilgili yayınlanan görüntü kamuoyunda büyük yankı uyandırdı. Bu örnekler, kamu kurumları hakkında çok vahim bir tabloyu ortaya koyuyor. Uluslararası alanda, bunun yansımaları oluyor mu?

Bu yalnızca benim müşahedem değil, pek çok kişinin bahisle ilgili görüşü, Türkiye’deki devlet kurumlarında çürüme emareleri olduğudur. Şu anda Türk devletinin merkezinde, Erdoğan yer alıyor. Devlet yapılanması ve işleyişi de onun çıkarlarını ve güvenliğini gözetiyor.

Peki “çürüme” olarak nitelendirdiğiniz bu gerileme sizce Türkiye’nin hem iç hem ulusal güvenliğini nasıl etkiliyor?

Emniyet ve yargıda yaşanan gerileme ve siyasallaşma, çok olağan ki devletin bütünlüğü üzere bahislerde kimi riskleri beraberinde getiriyor. Şayet ulusal güvenlikten kelam ederken dış siyaset ve savunmadan kelam ediyorsanız, bu bahiste tahminen daha çok inanç duyulabilecek fakat çok sonlu bilgi sahibi olduğumuz Türk Silahlı Kuvvetleri var. Geçmişe baktığımızda ordunun, organize kabahat örgütleriyle ile ilgilerinin daha çok sonlu kaldığını görüyoruz. Burada JİTEM üzere örneklerden kelam edebiliriz. JİTEM neden kuruldu? Hâlâ varlığını sürdürse de, 80’li, 90’lı yıllarda olduğu üzere değil… JİTEM’in kurulması ve bu yapıda bilhassa organize hata örgütlerinden insanların kullanılmasının esas nedeni büyük ihtimalle o devir PKK’ya karşı gayrette istedikleri kapasitelere ve araçlara sahip olmayışları. Öbür bir deyişle, bir periyot PKK ile uğraş için organize kabahat örgütlerinin ögeleri ile işbirliği yapıldı. Bir araç olarak kullandılar. Bugün hem PKK ile uğraşın formu değişti hem de daha değerlisi, artık Türk ordusunun elinde geçmişte olmayan, drone teknolojisi, gözetleme ve istihbarat toplama imkanı sağlayan çok daha kıymetli araçları var. Artık JİTEM’e yahut gibisi bir yapıya çok da muhtaçlığı yok. Lakin dürüst olalım: Biz 90’lı yılların JİTEM’i hakkında fakat Susurluk ve öbür skandallar ile günışığına çıkanlar ölçüsünde bilgi sahibiyiz. Biz büyük skandallar olmadığı surece, durumun vahameti hakkında bilgi sahibi olamıyoruz.

Sedat Peker’in, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın yakın etrafı, eski başbakan ve bakanlar hakkında ortaya attığı tezlerin bir kısmı de İçişleri Bakanı Süleyman Soylu’yu maksat alıyor.

Bazı emekli askerler, uzmanlar, Türkiye’deki birçok siyasi cinayetin, faili meçhullerin arkasında, Gladio yapılanmalarının olduğunu söylüyor. Bu yapılanmaların ABD istihbaratı tarafından kurulup yönlendirildiği, geçmişte komünist tehlikesine karşı Davacıları kullanıldıkları, darbelere giden süreçlerde de bunların tesirli oldukları sav ediliyor. Siz Amerikan arşivlerinde yaptığınız araştırmalarda, bu bahislerde bazı bilgilere, dokümanlara ulaşabildiniz mi?

ABD Dışişleri Bakanlığı, 1980’li yılların başlarına ait arşivlerinin kapalılığı daha kısa bir müddet evvel kaldırdı. Bunlara baktığınızda, Davacıların, o devir sol ile gayret edecek bir siyasi güç olarak görüldüğünü, ya da ABD’nin çıkarına oldukları biçiminde tartışmalar görmüyorsunuz. Daha çok “evet bu iç siyasette kıymetli bir fraksiyon” üzere pasif yorumlar görüyorsunuz. Davacıların CIA tarafından kullanıldığı, daha geniş bir NATO inisiyatifi olduğu, Kontrgerilla gücü oluşturulduğu üzere savları ben de medyada görüyorum, ancak açıkça söylemek gerekirse arşivlerde bu tezleri destekleyecek çok da kanıt yok. 1971’deki darbe teşebbüsü ve 1980’deki darbenin ABD’nin nüfuzunun bir sonucu olduğu yorumları konusunda da gereğince kanıt yok. Bana nazaran, darbecilerin vilayetle de ABD’ye, ABD’nin cüret vermesine muhtaçlığı yoktu. Şunu da belirtmek gerekir. ABD idaresi dediğimizde, çok büyük ve kompleks bir yapıdan kelam ediyoruz. İdare, darbeyi yararlı görmüş ya da en azından darbenin sonuçlarıyla ilgilenmek istemiş olabilir mi? Bu mutlaka kelam konusu olmuş olabilir. Fakat bu mevzularda sahiden de daha fazla bilgiye sahip olmamız gerekiyor.