Tertemiz doğan Nilüfer’in zifte dönüş hikâyesi

CİHAT ASLAN İstanbul – Nilüfer çayı, Marmara Denizi’ne dökülen en büyük çaylardan biri. Çayın son hali ise Marmara’da müsilaj tehdidinin nasıl ortaya çıktığını apaçık gösteriyor. Kaynağını Aras Şelalesi’nden alarak Uludağ’dan dolanan Bursa’nın en büyük su kaynağı olan Nilüfer Çayı, Kestel, Gürsu, Osmangazi, Nilüfer, Mudanya’dan 200 km’ye yakın bir yol kat ederek Karacabey’den Marmara Denizi’ne dökülüyor. Nilüfer ve Doğancı Barajları’nı besleyen, Baraklı Köyü’nden geçen Nilüfer Çayı, sol taraftan kentin doğusunda, sağ taraftan ise Susurluk, Kocasu, Samanlı, Hacivat Deresi, Gökdere üzere 7-8 dere ile birleşerek Marmara’ya dökülüyor. Ayrıyeten Bursa Ovası’ndaki birçok dere ve Susurluk Çayı ile birleşen Nilüfer suyuyla verimli toprağa sahip olan ovadaki tarım ve hayvancılığa hayat veriyor. Bursa Ovası’ndaki tarım topraklarına, hayvancılığa ziyan veren Nilüfer, Marmara Denizi’nde de önemli kirliliğe neden oluyor. Karacabey Boğazı’ndan zift karası renginde zehirli olarak Marmara Denizi’ne boşalan Nilüfer Çayı, sanayi, dokuma ve otomotiv fabrikalarının ortasından geçerken atık arıtma tesisleri olmasına karşın ne renginde ne de makûs kokusunda rastgele bir değişiklik olmuyor.

Sanayi zehirliyor

Nilüfer Çayı’nı takibimiz, Soğukpınar Bölgesi’nden başlayarak Baraklı Köyü’nden devam ediyor. Suyun paklığı burada göze çarpıyor. Lakin Bursa merkeze yaklaştıkça rengin yoğunlaştığı dikkatimizi çekiyor. Bursa merkezde bulunan AS alışveriş merkezinin ardındaki kanaldan geçen Nilüfer’in kirliliği net bir biçimde ortaya çıkıyor. Bilhassa dokumacılık, otomotiv üzere sanayi fabrikalarının atık sularının aktığı bölgeden Yeniceabat Dereboyu Parkı geçiyor. Nilüfer Deresi’nin rengi etrafındaki fabrikaların atığı yüzünden parkın olduğu yerde kahverengiye dönüşmüş. Parkta oturan Süleyman Yılmaz, “İyi vakti. Bazen akşam ve sabah saatlerinde dere simsiyah gözüküyor. Etrafımızdaki fabrikalara baksanıza, hepsinin pisliği buralara akıyor. Renk hiç değişmez daima birebir. Bazen siyah bazen kırmızı bazen de kahverengiye dönüşüyor. Kokudan parkta ve etrafındaki meskenlerde kimse oturmuyor. Meskenlerini satılığa çıkaran bile var” diyerek Nilüfer’in ne hale geldiğinden sıkıntı yanıyor.

‘Suyunu içerdik’

Merkez boyunca rengi kahverengi olan Nilüfer Çayı’nın Karacabey’den köylere gerçek gitgide rengi daha da yoğunlaşıyor. Mısır ve ayçiçeği tarımının en çok ekildiği bölgelerin tabanında kokusundan durulamayan Nilüfer Çayı geçiyor. Nilüfer Çayı’nın geçtiği Hürriyet Köyü sakinlerinden Süleyman Akbay da eski günleri yâd ederek şunları söylüyor:

“Eskiden buradan eğilip Nilüfer Çayı’ndan su içerdik. O kadar pak bir dere vardı. Suyun tabanını görebiliyorduk. Bursa’daki bütün endüstrinin atıkları bu çaya dökülmeye başlayınca son hali zehir üzere. Fabrikalar tatile girince çay tertemiz. 10 gün Kurban Bayramı tatilinde tertemiz olur dere lakin iş başlayınca yine birebir olacak. Bu gölet olmasa mecbur biz de başka köyler üzere Nilüfer Çayı’ndan suyumuzu alacağız. Yoksa su olmazsa mahsulü nasıl alalım. Bu dereden alınan sulamadan, hastalık geçer mi bilemiyoruz lakin ziyanlı. Otomotiv araçlarının hangi renk boyandığını bu dereden biliyoruz. Zira dere o renge boyanırdı. Evvelce çayın kenarındaki söğütlerin tabanından balıklar yakalardık. Artık bırakın balığı, çay da kurbağa bile yok. Hava lodos olunca tüm koku köyümüze geliyor.”

Çayın geçtiği Çayönü Köyü sakinlerinden Hatice Öz ve Saniye Öztürk de kokudan kaygı yanıyor. Çayın pis kokusunun meskenlerine kadar geldiğini söyleyen Hatice Öz, “Önceden su alıp sulama yapıyorduk. 15 yıldır göledimiz var. Rengi ve kokusu çok makus. Bununla ilgili yürüyüşler yapıldı, protesto ettik ancak bir şey elde edilmedi. Evvelden burada yüzülürdü, domatesi, biberi sulardık” derken, Saniye Öztürk derenin kirlenmesine neden olan Bursa’daki fabrikaların temizlenmeden Nilüfer’in eski haline dönmeyeceğini söylüyor.

‘Su değil zehir akıyor’

Doğayı Muhafaza Derneği (DOĞADER) İdare Şurası Üyesi Murat Demir, Nilüfer Çayı’nın Uludağ’dan kente girinceye kadar su olmaktan çıktığını vurgulayarak, mevcut durumla ilgili şu bilgileri veriyor: “Kimyasal bir atık demek lazım, bu su değil. Bursa, Türkiye’nin en büyük otomotiv, dokumacılık ve sanayi kentlerinden birisi. 22 sanayi bölgesi var. Bunların 14’ü organize sanayi. Bütün bu organize endüstrilerin suyu yer altından çekerek kullanıyor ve atık suları arıtmalara gönderiliyor. Daha sonra Nilüfer Çayı’na dökülüyor. Lakin gönderilen arıtma tesisi biyolojik arıtma tesisi. Bursa’da sanayi atığını bertaraf edecek olan kimyasal arıtma tesisi yok. Yalnızca biyolojik arıtma var. Biyolojik arıtmalarda da dokumacılık boyahanelerinde kullanılan boya, endüstride kullanılan kimyasalı arıtacak boyutta değil. Yalnızca evsel atıklarımızda kullanılıyor. İstisnai köyler haricinde Nilüfer Çayı’na kıyısı olan birçok köy, Nilüfer Çayı’na su pompası atar. Sulama için orayı kullanır. Şeftali, armut, mısır, marulunun suyunu oradan basar. Bu da demek oluyor ki Nilüfer Çayı’nın sonu yalnızca deniz kirliliği değil, besinlerimiz da tehlikede. Nilüfer Çayı’ndan Marmara Denizi’ne dökülen katiyen su değil, kimyasal atık.”

‘Kaynağımız yok, köylü ne yapsın?’

Nilüfer Çayı’nın bir sonraki seyir noktası ise Emirleryenicesi Köyü. Köydeki verimli tarım topraklarını teğet geçen lakin sulamada kullanılan Nilüfer Çayı’nın rengi burada öteki köylerden daha koyu. Denize döküldüğü bölgeye yaklaştıkça renk yavaş yavaş katran siyahına dönüşüyor. Köy sakinlerinden Recep Şahin (68) dereden su içtikleri vakitleri hatırlatarak, bugünü anlatıyor:

“Nilüfer’in geçtiği bölgelerden birisi de bu köy. Bundan 20-30 sene öncesine kadar dere çok pak akardı. Buradan su içtiğimiz vakitler vardı. Hayvanlar buradan su içiyor, tarımda sulamada kullanmak zorunda kalan var. Mısır ve ayçiçeği bu pis sudan sulanıyor. Domates, biber ekenler var. Bunları bizler, büyükşehirdekiler yiyor. Tahminen düşünceli lakin su kaynağı yok. Pak olmasa da Nilüfer’den mecburen alıyoruz. Bursa’nın fabrika suları, kentin içinden akan kanalizasyon suları hepsi Nilüfer’e akıyor. Köylü ne yapsın, kime şikâyet etsin. Bu çaydaki su ile yapılan ziraî sulamada domatesler, fabrikada salça oluyor. Bir özel salça fabrikası bu dereyi gördü. Biz çiftçilere taahhüt vermedi. ‘Bu çaydaki suyu sulamada kullanacağınıza ekmeyin, sizden almam’ dedi. Ancak mecburen hâlâ sulayan çok kişi var. Ayçiçeğinin çekirdeğine bile işler bu atık su. Fabrikaya giden yağa bile ziyanı var. Kokusundan köyde duramıyoruz.”

Çayın devam ettiği köylerden ve sulamada çayı kullanan ismini vermeyen bir çiftçi ise bölgede öteki su kaynağı olmadığını belirterek, “Ben suyu Nilüfer’den almayayım da ekinler mi kurusun. Ne yapalım. Hatalı biz değiliz, hatalı dereyi bu hale getirenler. Uludağ’dan gelen bu çay, kentte bu hale geliyor ve köylerimizden geçiyor. Kenttekilerin, fabrikaların dikkat etmesi lazım. Yoksa kirlilik bu köylerle alakalı değil. Mısır ekiyorum, suyu Nilüfer’den alıyorum. Bu dereyi temizlesinler artık” dedi.

Balıkçılar da keder yanıyor

Nilüfer Çayı, Marmara Denizi’ne dökülmeden evvel Hayırlar Köyü’nde bölgenin en büyük çayları olan Kocasu ve Susurluk ile buluşuyor. Burada da denizdeki kirlilik, köpükle daha da makus bir hal alıyor. Üç büyük çayın buluşması ile Karacabey Caddesi’nden devam eden Nilüfer Çayı, Dalyan Gölü ile Arapçiftliği Gölü ortasından Marmara Denizi ile buluşuyor. Marmara Denizi’nde aktığı bölgedeki rengi, denizin rengi ile derenin ortasındaki fark çok açık görülüyor. Nilüfer Çayı’nın kirliliğinden sıkıntı yakınan balıkçılar ise bulundukları barınaklara “Nilüfer Denizimizi Kirletme” pankartları asmış.

YARIN: Tavşanlı Deresi: Tabiat Parkı’ndan kanalizasyona dönüş