Tarihe ışık tutan altı tonluk dikili taş müzede sergileniyor

Oltu ilçesinin Yolboyu Mahallesi’nde 29 yıl evvel kaçak hafriyat sırasında ortaya çıkan 5 metre 20 santim uzunluğunda ve 1 metre 20 santim enindeki yaklaşık 6 tonluk dikili taş, birinci olarak ilçedeki bir okulun bahçesine akabinde da belediye parkına konuldu. 

Gövde kısmında 5 sıra kazıma çizgiden oluşan kemeri, baş kısmında kabartma olarak yapılan iri gözlerle, açık olarak tasvir edilen ağızla ve aşağıya hakikat uzanan kollar halindeki dikili taş, 2021 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nce yapılan incelemeler sonucu Valilik imkanlarıyla Erzurum Müze Müdürlüğüne nakledildi. 

Bu büyüklük ve yükte Türkiye’de örneği olmayan, arkeologlara nazaran Türk tarihini milattan evvel 10 binli yıllara dayandıran dikili taş, bakım ve tamiratının akabinde geçen yıl Erzurum Müzesi bahçesine konuldu. 

İnsanoğlunun birinci çağdan bugüne uzanan serüveniyle ilgili gereçlerin yer aldığı müzede sergilenen dikili taş, kentteki nadide tarihi eserler ortasında yer alıyor. 

Erzurum Müze Müdürü Arkeolog Hüsnü Genç, 1995 yılında kaçak kazılarla ortaya çıkan dikili taşın Atatürk Üniversitesinden Güzel Sanatlar Fakültesi Öğretim Üyesi merhum Prof. Dr. Tahsin Parlak tarafından tespit edildiğini, yapılan teşebbüsler sonucu taşın Oltu Meslek Yüksek Okulu bahçesine, daha sonra Oltu Belediyesine ilişkin Gençlik Parkı’na konulduğunu söyledi. 

“Bunun taş babaların prototipi olduğunu düşünüyoruz” 

Dikili taşın Türk tarihi açısından kıymetli olduğuna işaret eden Genç, şöyle konuştu: 

“Tahsin hocamız, taşın tarihini milattan önce10 binlere kadar götürmektedir, kesin tarih söylenmemek kaydıyla dikili taşı, Türk dünyasında kullanılan taş babaların prototipi ve öncüsü olarak nitelendiriyoruz. Bildiğimiz en yüksek taş babalar 3-4 metre iken bu dikili taş 5,20 metre uzunluğunda, 6-7 ton tartısında, eni ise 1 metreden fazla.

Üzerinde büyük göz, açık ağız biçiminde dikkat çeken kabartma işlenmiş. Bu taş babaların başlangıcı olarak geçiyor. Müzemizde ünik (eşsiz-tek) eser olan Şenkaya’da bulunan 2 bin 500 yıllık taş baba heykelinde işlemeler daha besbelliyken dikili taşın işlemeleri daha silik, bundan da bahisle bunun taş babaların prototipi olduğunu düşünüyoruz.” 

Genç, ünik eser olan devasa büyüklük ve tartıdaki dikili taşın, ziyaretçilerin bilhassa dikkatini çektiğini anlattı. 

“Bu kadar büyük cesamette ikinci örneği ülkemizde bulunmamaktadır” 

Hüsnü Genç, “Dikili taş coğrafyamızdaki ön Türklerin izleridir. Müslümanlıktan evvelki Türklerin, yani milattan evvel 10 binlere kadar dayanan Türklerin bu coğrafyada özelikle bölgemizde ve Erzurum’da olduğunun en net işareti taş babalardır. Bu kadar büyük cesamette ikinci örneği bölgemizde ve ülkemizde bulunmamaktadır” dedi. 

Bu taşların Türk dünyasında yaşamış büyük devlet adamları üzere kıymetli bireylerin anısına mezarların başına ya da onlar için yapılan kurganların üstüne dikildiğini söyleyen Genç, şunları kaydetti: 

“Kadim kent Erzurum milattan evvel paleolitik periyotlardan neolitik periyotlara kadar geniş bir hayat alanına sahip ve kesintisiz bir ömür sürülmüş nadide kentlerimizden biri. İlimiz ve genelinde o periyotlardan günümüze kadar çok sayıda çeşitli eser profili müzemizde mevcut.

Bunlardan bir kalemi ise taş eserler. Müzemizin bahçesinde ve içinde taş eserler kısmı var. Taş yapıtları kronolojik sıraya ve değerine nazaran bir sergiledik. Bu stantlar ziyaretçilerimiz tarafından takdirle karşılanmakta ve beğeni toplamaktadır. Taş baba ve dikili taş prototipi ziyaret, turizm ve Türk tarihi açısından ehemmiyet arz etmektedir.”