Sürgün ve hapisle geçen bir ömür: Aydın Engin

Tiyatrocu, müellif, taksi sürücüsü, gazeteci… Hayat onu, bir şapkayı çıkarıp başkasını takarken yaşadıkları ve yaşatılanlar nedeniyle 1960 sonrası Türkiye siyasi tarihinin en yakın şahitlerinden yaptı. Gazeteci Aydın Engin’in ders niyetine okutulabilecek bugün sonlanan ömrü, 1941 yılında İzmir’in Ödemiş ilçesinde dünyaya gözlerini açmasıyla başladı.

Haylaz fakat çalışkan bir öğrenciydi. Ailesi mühendislik okumasını istiyordu ama onun gönlü hukuktaydı. Teknik üniversiteyi de kazanmasına karşın bunu ailesine hiç söylemeden İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne kaydoldu. Üniversite yıllarında amatör tiyatroya başladı. Fakülteye devam ederken tiyatroyu profesyonel olarak sürdürme kararı aldı ve eğitimini yarıda bıraktı.

Gülriz Sururi-Engin Cezzar topluluğuna dramaturg olarak girdi. Küçük rollerde de yer alıyordu. 1967 yılında Tuncel Kurtiz, Mustafa Alabora, Tuncer Necmioğlu, Umur Bugay ve Müjdat Gezen ile birlikte “Halk Oyuncuları” tiyatrosunu kurdu. Kaleme aldığı, Süleyman Demirel’i mevzu alan “Devr-i Süleyman” oyunu, iki sene kapalı gişe oynadı. Tuncel Kurtiz’in askere gittiği 1969 yılında Aydın Engin de bu sefer tiyatroyu bıraktı ve gazeteciliğe yöneldi. Askerden müsaadeli gelen Kurtiz’in, “Tiyatroyu bıraktın, profesyonel devrimci mi oldun” sorusuna, “Hayır, sendika yayınları çıkaran gazeteci oldum” dese de, aslında “daha devrimci bir iş yapma” dileğiyle tiyatroya veda etmişti. Çalışanların ortasında çalışmak istediğine karar vererek, hukuku bir günde bırakmaya karar verdiği üzere, tiyatroyu da tıpkı süratle terk etti ve sendikalarda çalışmaya başladı.

“Hapiste mi yaşayacaksın, meskende mi?”

Hayatını yazıyla kazanıyordu ve bundan mutluydu da. Tiyatro ile başlayan sanat serüvenini, sinemacı Yılmaz Güney’e “gölge yazarlık” yaparak, yani senarist olarak sürdü. Lakin bir müddet sonra temel meşgalesi, gazetecilik oldu. 12 Mart 1971 Muhtırası periyodunda tutuklandı, cezaevinden çıktıktan sonra “Yeni Ortam” gazetesinde yazı işleri müdürlüğü yaptı. 1974 yılında Yusuf Bahadınlı ve evvel iş arkadaşı, sonra yoldaşı ve nihayet eşi olacağı Oya Baydar’la “İlke” mecmuasını kurdu. Baydar’la, Türkiye Sosyalist Personel Partisi’nin (TSİP) kurucuları ortasında yer aldı.

1976 yılı geldiğinde “Politika” gazetesinin genel yayın direktörüydü. Burada “Tırmık” ismini verdiği köşesinde yazılar yazmaya başladı. Yazdığı yazılar nedeniyle hakkında dava üstüne dava açıldı. 1977 yılında Oya Baydar ile evlendi. O sırada “Politika” gazetesinde birlikte çalışan sevgililer, evlendikleri gün nikah dairesinden dönüşte gazeteye dönüp çalışmaya devam ettiler. İki sene sonra “Ekim” ismini verdikleri bir oğulları oldu. 1980 darbesine giden süreçte kısa vadeli hapislikler yaşadı. O denli ki Oya Baydar bir gün latifeyle karışık, “Hapiste mi yaşayacaksın konutta mi, karar ver artık” demişti. 12 Eylül darbesinden evvel girdiği cezaevinden bürokratik bir boşluk nedeniyle ezkaza tahliye edildi. Cezaevi müdürü, Engin’in şaşkınlıkla karşıladığı haberi, “Gazeteci beyefendi, sen çıkıyorsun” kelamlarıyla verdi. Cezaevi kapısından dışarı adım atana kadar latife olduğunu düşündü. Havaalanına gitti, birinci uçak Almanya’nın Düsseldorf şehrineydi. Çıktıktan iki saat sonra cezaevine yazı ulaşmıştı: “Aydın Engin’i sakın bırakmayın.” Ve lakin, artık çok geçti. Aydın Engin uçağın durdurulacağına neredeyse emindi ancak korktuğu olmadı ve böylelikle 12 yıl sürecek sürgün hayatı o gün başladı.

Oya Baydar

“Sürgün değil, kaçtık biz”

1980-1992 yıllarını Almanya’da geçirdi. Eşi Oya Baydar ile yaptıkları iltica başvurusu kabul oldu ve siyasi mülteci statüsü kazandılar. Ülkeden farklı düşmesine hiçbir vakit “sürgün” demedi. “Kimse sürmedi, biz kaçtık. Bu nedenle siyasi göçmenlik demeyi tercih ediyorum” diyordu. Almanya vatandaşlığı da edindiler lakin akılları hala memlekete dönmekteydi. Engin-Baydar çifti için katılaşmış mahpus cezaları olması nedeniyle en azından bir müddet dönüş imkansızdı. Lakin tekrar de her an Türkiye’ye gidecek üzere yaşadılar. Aydın Engin, Almanya’daki hayatlarını “eğreti yaşam” olarak adlandırıyordu. Fakat bir mühlet sonra eğreti hayattan yerleşik hayata geçiş yaptılar. Meskene evvel bitki, sonra kedi alındı. Bitkili ve kedili bir hayat, Engin’in deyişiyle, eğreti yaşama itiraz üzereydi.

Frankfurt’ta çevirmenlikten taksi sürücülüğüne, aşçılıktan fork lift şoförlüğüne kadar çeşitli işlerde çalışarak geçimini sağladı. Yıllar bu türlü geçti ve bir gün hiç ihtimal vermedikleri memleket dönüş hayalleri için yeşil ışık yandı. Turgut Özal devrinde çıkan kısmi afla dönüş umudu yeşerdi. Avukat Turgut Kazan, Türkiye’ye dönüşlerinde ne kadar mahpus yatacaklarını hesapladı. Üç aydan az bir mühlet çıkınca karar verildi: “Türkiye’ye gidiyoruz.”

2016 yılında gözaltına alındı

1991 yılının mayıs ayında Türkiye’ye dönüş yaptı. Cumhuriyet, Birgün, Agos gazeteleri ile T24 haber sitesinde yazılar yazdı. Ömrü cezaevi, sürgün ve yargılamalarla geçen Aydın Engin, 2000’li yıllarda da emsal bir muameleyle karşılaştı. 2016 yılının Ekim ayında Cumhuriyet gazetesine yapılan operasyon kapsamında konutu basıldı. Polislerin 75 yaşındaki gazeteciyi çekiştirerek gözaltına aldığı imajlar, kamuoyunda reaksiyonla karşılandı. Bir muhabirin, “Niçin gözaltına alındınız” sorusuna verdiği karşılık, yalnızca kendi talihini değil, memleketin makus talihini de özetlediği için gereğince manalıydı: “Cumhuriyet’te çalıştığım için.”

“Politika” gazetesinde başladığı “Tırmık” isimli köşesini yıllarca yazmayı sürdürdü. 79. yaşını sürdüğü 2020 yılında, daima basın kartı Cumhurbaşkanlık İrtibat Başkanlığı tarafından yenilenmediği için yönetim mahkemesine dava açmaya karar verdi. Uğraşla ördüğü hayatıyla yalnızca yazın tarihine değil, Türkiye tarihine de geçen gazetecilerden oldu.

Burcu Karakaş

© Deutsche Welle Türkçe