Süleymaniye Külliyesi’nin kubbeleri için ‘acil onarılmalı’ çağrısı

Yedi zirveli kent İstanbul’un silüetinin en hoş modüllerinden biri olan Süleymaniye Külliyesi, kentin Suriçi’nde yer alan üçüncü doruğuna, Yasal Sultan Süleyman tarafından Mimar Sinan’a inşa ettirildi.

1557’de hizmete açılan külliyede, yıllar içinde kimi onarım çalışmaları yapıldı. Şu anda da külliyenin Daruzziyafe ve Darüşşifa kısımlarında onarım çalışmaları devam ediyor.

Osmanlı mimarisinin tamamlayıcı ögelerinden biri sayılabilecek kurşun kaplama kubbelerin sayısı da, Süleymaniye Külliyesi’nde epey fazla. Fakat külliyenin bilhassa imaret binası kubbelerinin kurşunları, tahrip olmuş durumda.

Yağmur ve kar sularının yapı içine sızmasını ve yapının ziyan görmesini engellemek ismine değerli olan bu kurşun plakalar, uzmanların görüşüne nazaran hemen onarılmalı.

Kıymetli bir materyal olması nedeniyle çalınmış olması ihtimali üzerinde durulan kurşun plakalar, vakit içinde şiddetli lodosun tesiriyle de tahrip olabiliyor.

Süleymaniye Külliyesi’nin, Mimar Sinan’ın yapıtları içinde en değerlisi olduğunu lisana getiren Sanat Tarihçisi Prof. Dr. Baha Tanman “Onu kalfalık yapıtım diye niteliyor, Edirne Selimiye’sine ustalık yapıtım diyor fakat ben şahsen, yalnız ben değil bütün mimarlar ve mimarlık tarihçileri, sanat tarihçileri Süleymaniye’yi, yalnız camiyi değil, bütün olarak külliyesini de dayanılmaz bir ustalık yapıtı olarak kabul ediyoruz.

Süleymaniye Külliyesi, caminin yanı sıra Yasal’ın türbesi, Hürrem Sultan’ın türbesi, 8 adet medrese, Darülkurra, Darüşşifa yani hastane, konaklama binası, onun tamamlayıcısı olan ahırlar ve Darüzziyafe olarak vakfiyede anılan imaret, ayrıyeten Sıbyan Mektebi yani ilkokul ve iki çarşı, bir de hamam var. Mimar Sinan vefat ettikten sonra gömüldüğü küçük türbe ve yanında onun hayratı olan sebil de külliyenin yanı başında yer alıyor. Onu da artık Süleymaniye Külliyesi’nin bir modülü olarak kabul edebiliriz” dedi.

Caminin üst yapısında bulunan kurşunların 3 ayda bir denetimlerinin yapıldığını öğrendiğini tabir eden Tanman, hırsızlık olmasa da şiddetli lodoslarda kurşun plakaların kalkabileceğine dikkat çekerek, “Süleymaniye Külliyesi’nin 2011 yılında son bulan büyük bir onarımı oldu. Uzun müddet devam eden bir restorasyondu. O onarımda şantiyeden sorumlu olan mimar dostumuzla konuştum. 3 ayda bir caminin üst yapısında, kubbelerinde denetim yapılıyormuş. Kurşun çok değerli bir şey zira. Hırsızlık olmasa da bazen çok şiddetli lodoslarda bu kurşun plakaların kalktığı oluyor. Yani kurşunlarda bir yıpranma, kalkma durumu var mı diye denetim ediliyor” diye konuştu.

“Kubbeleri tahrip olan İmaret Binası maalesef uzun vakittir kullanılmıyor” diyen Baha Tanman, “Maalesef dememin sebebi şu; bu türlü kıymetli binaların fonksiyonsuz bırakılması büyük bir kusur. Yani Darüzziyafe restoran olarak kullanıldı. Oldukça bir vakittir boş duruyor. Boş duran bir binanın vakit içinde yorulması hızlanır. Kullanılmayan bu bina Sinan’ın yapıtı. Sinan’ın değil de Mehmet Ağa’nın yapıtı olsa ne icap ederdi? Değerli bir mimari yapıt. Hasebiyle onun güvenlik tedbirlerinin alınması lazım. Teknik boyutunu ben bilemem fakat öbür binalarda ne yapılıyorsa… Bir ekip gözetleme noktaları konuyor mesela ve bir merkezden denetim edilmesi lazım. Esasen o binada şu anda kurşundan öbür çalınacak bir şey yok. Bir vakitler orası Türk ve İslam Yapıtları Müzesi’ydi. O vakit çok şey vardı fakat şu anda da kurşun değerli bir şey. Onu söküp satıyorlar. Bu gözden ırak ve güvenlik tedbirleri eksik olan tarihi yapılarda karşılaştığımız bir durum. Bir yandan çabucak bu önlem alınmalı, öte yandan bu kurşunlar mal sahibi olan Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından ivedilikle onarılmalı” sözlerini kullandı.

Kubbelerin kurşun ile kaplanmasının ehemmiyetini ve gerekliliğini ise Tanman, şu sözlerle anlattı:

“Bu yapılarda Erken Osmanlı periyodunda İznik ve Bursa’da 14. Yüzyılda yapılan binalarda kurşun kaplama yerine kiremit kullanılıyor ancak bunlar bugün bizim alaturka kiremit dediğimiz, kuvvetli rüzgarda yerinden kopup uçan kiremitler değil. Bunlardan mesela iki tane orjinal kalmış olan bina İznik’te görülebilir. Biri Hacı Özbek Camii, oburu de İznik’te Nilüfer Hatun İmareti. Daha sonraki yüzyıllarda, bilhassa İstanbul’un Fethinden sonra kurşun kaplama yaygınlaşıyor ve eski kiremit kaplamalı kubbelerin birden fazla da kurşunlarla kaplanıyor. Kurşun uzun ömürlü bir gereç. Birinci kaplandığında gümüş üzere parlar, sonra kısa müddette okside olur. Yağmur sularının ya da eriyen kar sularının içeriye sızmasını maniler. Bu içeri sızan sular, kubbelerin tonozlarının sağlamlığına uzun vadede ziyan veriyor hem de iç yüzeydeki sıvanın üstüne yapılmış olan kalem işi dediğimiz bezemeleri de tahrip ediyor. Bakımsız kalmış, tamirata muhtaç bir konutun de evvel çatısından başlanır. Evvel konutun içine suyun sızmasını önleyeceksiniz, sonra cephedeki kaplamalar, içerideki sıvalar ve birtakım detaylar gerisinden gelir. Kurşun kaplama kubbeler, Osmanlı mimarisinin tamamlayıcı bir ögesi üzere olmuştur ancak estetikten evvel, teknik bir zorunluluktur”

Ben binaların olabildiğince özgün fonksiyonuna uygun kullanılmasından yana olduğunun altını çizen Tanman, “Mesela Eyüpsultan’da yeniden vakıflara ilişkin Şah Valide Sultan Külliyesi’nin imareti var. Her gün oradan birkaç bin şahsa 2 öğün yemek çıkıyor. Yani vakfı yapan kişinin, vakfiyede belirttiği arzuyu yerine getirmek lazım. Vakıf etiği budur. Vakıflar Genel Müdürlüğü yetkilileri bunu benden daha uygun bilirler. İmareti boş bırakmak en berbatı. Ehvenişer(birkaç berbattan en az berbat olanı), onun içinde bir restoran açmak ancak restoranda yemeği parayla satıyorsunuz. Ancak aslında ismi üstünde imaret, yani aş evi… Benim arzum özgün olarak kullanılması. Ayrıyeten birçok dükkan var. Bakırcılar Çarşısı çok uzun bir çarşı… Caminin üzerinde yer alan platformun, haliç istikametinde altına yerleştirilen platform var. Sayısını bilemeyeceğim lakin oradaki dükkanların büyük bir kısmı kapalı. Orası İstanbul’un turistik bir bölgesi. O dükkanların yaşaması lazım. Yaşamadığı takdirde onlar da bakımsız kalıyor ve harap oluyorlar. Külliyede kullanılmayan ya da aslına uygun biçimde kullanılmayan binanın kalmamasını temenni ediyorum” dedi.

Vakıflar Genel Müdürlüğü’nden ise savlara toplumsal medya hesabı üzerinden karşılık verildi.

Açıklamada, ” 6 Ekim 2020’de Genel Müdürümüz tarafından tespitleri yapılarak kubbeler şahsen incelendi. Dikenli tel ile korunuyor ve kameralar ile takip ediliyor. Darüşşifa ve Daruzziyafenin onarımı ise emin ellerde devam ediyor. Arşiv fotoğrafları ile yaratılmaya çalışılan algı ecdada ve medeniyetimize büyük saygısızlık” bilgileri yer aldı. Vakıflar Genel Müdürlüğü yetkililerin kubbelerde ayrıyeten inceleme yapacağı da kaydedildi.