Son söyleşi: Kendimden çok sıkıldım

Adalet Ağaoğlu son söyleşilerinden birini korona virüsü salgını başlamadan evvel İstanbul Life Yöneticisi Çınar Oskay’a verdi. Ağaoğlu 28 Mayıs’ta yayınlanan söyleşisinde “Bu kadar uzun yaşamak istemezdim” diyerek, hem 64 yıllık eşi öldüğünde yarım kaldığını hem de ‘dünyanın bu halini’ görmekten mutlu olmadığını söyledi.   

Söyleşiden bir kısım şöyle:

Nasılsınız? Kendinizi nasıl hissediyorsunuz?
Bugünlerde lakin şu cümleyi kuruyorum: Kendimden sıkıldım. Çok sıkıldım. Meskende üst üste düşüp vefattan dönmüşüm. Birini tutmadan yürüyemiyorum. O sıkıntı fakat onun dışında yaşıma bakarak düzgün sayılırım.

 
Keyfiniz, moraliniz düzgün mi genelde?
Yakınlarıma keyfim her vakit çok yerindeymiş üzere görünüyorum. Onları üzmek istemiyorum. Başta da söylediğim üzere kendimden sıkılıyorum, keyfim yerinde olamaz.

Okuyup yazıyor musunuz?
Çok kitap okuyorum. Yeni çıkanlara bakıyorum. Edebiyatla çok uğraştım, nereye gidiyor göreyim diye durmadan okuyorum.

Nasıl bugünkü edebiyat sizce?
Toplumsal meselelerle çok ilişkiliydik. Bizim jenerasyon o denli yetişti. Müellifler Birliği’miz vardı. Kürt sorunu hakkında ‘Aydınlar Dilekçesi’ üzere şeyleri bir ortaya gelip imzalayabiliyorduk. Artık bu türlü bir hareketlilik göremiyorum. Kitaplar daha çok satışı bol, karı-koca bağları, cinsiyet üzere mevzular üzerine.

Romanımız geriye gitti mi?
Türkçenin kullanımı kıymetli. Artık sokak ağzıyla yazılıyor, herkes dürüst yazıyor ama hani muharrirlerin bir kendi üslubu olur, kendi seçtiği sözler vardır; onlara pek rastlamıyorum.

Neden sanki?
Televizyon her şeyin yerini işgal etti. Kolay bir açıklama oluyor lakin müelliflik bile bu türlü oldu. Herkes ün ve parada. Birinci kitabımın ilanını gazetede gördüğümde çok utanmıştım. Artık tam aksisi; bir an evvel köşeyi dönmeyi düşünüyorlar. Kapitalizm yerleşti.

Halkla alakalar, pazarlama… Edebiyat bunlardan nasıl etkilenir?
Edebiyatın lafı bile geçmiyor bugün. Bizim nesil vaktinde radyoda, televizyonda edebiyat saatleri vardı, çıkan kitaplar tartışılırdı. Daima edebiyatı sorgulayarak yazdım. Freud filan daha konuşulmazken çok boyutlu nasıl yazabilirim, insanın derinliğine nasıl inebilirim diye düşünüyordum. Kendimi sorguluyordum, polisiye müellif üzere edebiyatın kollarına dalıyordum.

Artık sorgulamıyor mu muharrirler?
Bu türlü bir kaygı yok ortada. Edebiyat diye bir paha yok. Bir şey anlatmak yetiyor. Kitap alıcısı da değişti. Kapitalizm ahlakı yeterlice yerleşti.

Semih Gümüş, sizin için “Onun kitaplarında gereksiz, anlamsız, değersiz tek bir söz bulamazsınız” demişti… 
Müellif kendi lisanını kurcalar. Tek sözcüğün üstünde bile çok düşündüm. Örneğin ‘bazen’, Türkçe sözlüğe uymuyor. İnce sesliden sonra şu gelmez, bu gelmez diye bakıyorsun. Lakin birtakım vakitler derken ‘bazen’ diye diye halk lisanında oturmuş. Kitabımı yayımlarken “Siz daima ‘bazen’ diye yazdınız” diyorlar. “Aman dokunmayın, kalsın” diyorum.

Yenilik getirmeyi seviyorsunuz. Birinci ve destansı romanınız ‘Ölmeye Yatmak’ta bunu mu amaçladınız?
Klasik romandan bıkmıştım. Tek bir vakit çekimiyle kullanılıyor. Gelmiş, geçmiş, geliyor, gidiyor… Halbuki ben zıtlarını, başka çekimlerini kullanmaya çalışıyorum. İnsanın içinden geçen bir şeyi de öbür türlü yazıyorum. Söylenmemiş bir lafı varmış üzere. Kimi okurlara güç geldi birinci vakitlerde.

Nasıl karşıladılar?
Birinci kitaplardan sonra eşim bile dedi ki: “Oyunların ne kadar seviliyordu, romanlara nereden geçtin?” “Çünkü oyunlarım yasaklandı” dedim. ‘Çatıdaki Çatlak’ oynanırken yasaklandı. “Roman yazarsam kimse bir şey yapamaz” dedim. Kitaplar toplansa da varlar. Birinci romanımda tahminen de alışılmadık bir biçim kullandım. Klasik romandan bıktığım için anlatının bütün çeşitlerini kullandım. Şiir de mektup da tiyatro da vardı. Eleştirildim alışılmış ki.

Bir röportajınızda “Okurun da çıkması gereken basamaklar olduğunu ve bu basamakları çıkmadan edebiyatın kılcal damarlarına çıkmayı hayal bile edemeyeceğini” söylemişsiniz. Bunu da ‘bir sırt’ olarak tanımlamışsınız. Bu sırt nedir? Nasıl çıkılır o sırta?
Bir gün yürüyorum Ankara’da, karşıdan koşa koşa bir hanım geliyor. “İyi ki size rastladım. Romanınızı okudum ve çok sevdim” dedi. Çabucak anladım ki bu okur, benim okurum. İnsan yazıyor ve eleştirilirken birileri gelip size ulaşıyorsa siz okurunuzu bulmuş oluyorsunuz. O vakit tenkit niteliğini kaybediyor. Okurunuza karşı da sorumluluğunuz artıyor.

“Bir Düğün Gecesi’ni okumak çok zor” diyenler olmuş. Zorlanan okuyucu nasıl bir efor sarf etmeli?
Güç okunuyor dediler fakat hayatımda görmediğim kadar çok basımı yapıldı o kitabın. Çıktığı yıl tüm mükafatları verdiler.

Anlaşılmadığını düşündüğünüz romanınız var mı?
‘Ölmeye Yatmak’ı evvel çok uygun bir roman okuru olan Fethi Naci okudu. Hiç beğenmemiş. Sonradan “Yanlış bir şey yaptım. Her tarafını anlatmadım” dedi. Sonra bir yerde gördüm ve takıldım ona; “Siz hem kendinizi hem de beni korudunuz anlatmamakla değil mi?” dedim. Güldü. Orta kısmına değinmemişti. O kitap toplatıldı aslında sonra. ‘Fikrimin İnce Gülü’ de toplatıldı. ‘Üç Beş Kişi’de yeni bir işadamı koydum. Kapitalist ahlakı sezmiştim. Karısı hem ressam, hem müziksever. Okumuş yazmış ‘Fevzi Sakarya’ diye bir karakter yarattım. Turgut Özal vaktiydi. Beni kapitalizme satıldım sandılar. “Kendini değiştirdi, nereden çıktı bu” dediler. İşadamı lisanını bulmak lazımdı. O lisanı kullanmak için Mümtaz Zeytinoğlu’nun ‘Ulusal Ekonomi’ kitabını okumuştum. Basında ne çıktı biliyor musun?

Ne çıktı?
Mümtaz Zeytinoğlu’nun sevgilisiymişim! Yüzünü bile görmedim. Bir gün eşimle yürüyoruz, gerimden koşarak bir genç kız geldi. “Adalet Hanım, ben Mümtaz Zeytinoğlu’nun kızıyım. Bizimle hiçbir alakanız yok ve sizi birinci kez görüyorum” dedi. İşte bunlar da müellif olmanın sürprizleri, birtakım keyifli anları.

Kitap isimleriniz çok kuvvetli, unutulmaz isimler verdiniz yapıtlarınıza: ‘Ölmeye Yatmak’, ‘Dert Dinleme Uzmanı’, ‘Ruh Üşümesi’… İsmi nasıl ve hangi basamakta koyuyorsunuz?
Bazen başından koyuyorum, bazen çok düşünüyorum. Bunu âlâ ki sordunuz, teşekkür ederim. Açık söyleyeyim, artık kitaplara konulan isimleri hiç sevmiyorum.

Neden?
Siz kendiniz söylediniz aslında. Zira kendim nasıl oluyorsa hoş koyuyorum.

Sırrı ne pekala?
Kendi lisanınızı çok düzgün içmenizi gerektiriyor galiba. O kadar çok kitap okuyorum ki. Durmadan okuyorum ve dilimle çok uğraşıyorum. Çok çeviri de yaptım.

Turnayı gözünden vurmak üzere bir şey mi?
‘Yazsonu’ romanımda birinci kez bir Akdeniz kitabı yazacaktım. Bir bayan mütercim deniz kıyısında bir motele gidiyor ve karşıda yıkık duran bir konuttan ilham alarak bir şeyler uyduruyor. Ben buna, bitişik olarak ‘Yazsonu’ dedim. “İlkbahar, sonbahar üzere olacak bu” dedim. Zorla bitişik yazdırdım ve ‘Yazsonu’ oldu. Ne var bunda? İlkbahar, sonbahar da bitişik yazılıyor. Benim roman da yazın sonunda geçiyor.

SÖYLEŞİNİN TAMAMINI OKUMAK İÇİN TIKLAYIN