Son dakika haberi: Türkiye günlerdir 40 derecelerin üzerinde seyreden sıcaklıklarla başa çıkmaya çalışıyor. Birçok kentimizde tarihin en yüksek …
Son dakika haberi: Türkiye günlerdir 40 derecelerin üzerinde seyreden sıcaklıklarla başa çıkmaya çalışıyor. Birçok kentimizde tarihin en yüksek dereceleri kaydedildi.
Günlerdir uğraş ettiğimiz orman yangınları da bu yüksek sıcaklıkların sonuçlarından. Lakin bilim beşerlerine nazaran yüksek sıcaklıklar ne yazık ki yalnızca karadaki canlara ziyan vermiyor. Su ekosistemlerinde yaşayan canlılar da artan sıcaklıklardan hisselerini maalesef alıyor.
Hürriyet’ten Sevin Turan ve Sedef Batı’nın haberine nazaran, sıcak dalgası Türkiye’yi tesirine almadan bir ay kadar evvel haziran ayı sonlarında ABD ve Kanada’nın batı kıyıları rekor derecelerin tesiri altındaydı. Kısaca “kuzeybatı Pasifik” olarak bilinen bölgede hava sıcaklıkları mevsim ortalamalarının 11 ila 19 derece üzerine çıktı, Kanada’da 49,6 derece kaydedildi. İki ülkede en az 905 kişi sıcağın olumsuz tesirleriyle can verdi.
SICAKTAN KABUKLARINDA CANLI CANLI PİŞTİLER
Kanada’da bulunan Britanya Kolumbiyası Üniversitesi’nden deniz biyoloğu Christopher Harley ve grubunun gerçekleştirdiği bir araştırma, yüzlerce kişinin hayatına mal olan bu dehşetli sıcak dalgasından denizlerde yaşayan canlıların da büyük ziyan gördüğünü ortaya koydu.
Harley ve takımı özel ekipmanlarla kıyılara inip midyelerin iç sıcaklıklarını ölçmeyi amaçlamıştı lakin ne yazık ki geç kaldılar. Sıcak dalgasının üçüncü günü prestijiyle midyeler, deniz yıldızları canlı canlı pişmiş, ölen yosunlar ve öbür küçük deniz canlıları yüzlerce kilometrelik kıyı boyunca kıyıya vurmaya başlamıştı. Harley, Guardian’a, “Çürüme kokusu çok net hissedilebiliyordu. Kıyısı kaplayan meyyit midyelerden oluşan halılar üzerinde yürüyorduk” diye konuştu.
1 MİLYARDAN FAZLA CANLI SICAKTAN TELEF OLDU
Birinci varsayımlara nazaran, Pasifik Okyanusu’nun kuzeybatı kıyılarındaki sığ sularda yaşayan 1 milyardan fazla canlı, haziran ayının son haftasında yaşanan çok sıcaklar nedeniyle telef oldu. Bilim insanları bu kayıpların, ölen çeşitleri besin ve ömür alanı olarak kullanan diğer cinslere de dolaylı olarak ziyan vereceğini düşünüyor.
‘BU YALNIZCA FRAGMAN, FELAKETLER BÜYÜYEREK DEVAM EDECEK’
Harley, “Sıcağın çevresel tesirleri olacağını biliyordum lakin yıkımın bu büyüklükte olmasına hazır değildim. Daha fazla yer dolaştıkça ve daha fazla vefat gördükçe, sıcak dalgasını daha düzgün anladım” sözlerini kullandı. Lakin iklim uzmanlarına nazaran bu yaşananlar olacakların fragmanından öteki bir şey değil.
İnsan kaynaklı global ısınma sonucu iklim değiştikçe bu türlü ani sıcaklık yükselmeleri de daha sık, daha ağır ve daha uzun periyodik olarak karşımıza çıkacak. Sıcaklık ve kuraklık birbirine sıkı sıkıya bağlı olduğundan bu yaz yaşanan felaketler gelecekte büyüyerek devam edecek, ekosistemlere, alt yapıya ve tarıma ağır ziyan verecek.
Bilim insanları son devirde yaşanan sıcak dalgalarının tesirlerini kayda geçirip anlamak için çalışmaya devam ediyor. Lakin bu çeşit anormalliklerin önümüzdeki 30 yılda bir norm haline geleceğine dair çok güçlü ispatlar bulunuyor. Örneğin ABD’de tarihi olarak yılda 4-6 sıcak dalgası yaşanırken bu yüzyılın ortasında bu sayının yılda 25-30’a çıkması bekleniyor. Bu da gelecekte havanın daima sıcak olacağına ve kuraklığın daha da ağırlaşacağına işaret ediyor.
‘BİRAZ DAHA FAZLASINA DAYANAMAZLAR’
Uzmanlar ise hayvanların daha sık, uzun periyodik ve yüksek dereceli sıcaklık dalgalarını kaldıramayacak noktaya geldiği konusunda uyarıyor.
San Francisco Eyalet Üniversitesi Biyoloji Kısmı’ndan Prof. Jonathon Stillman, şu anki çok yüksek sıcaklıklara ahenk sağlamış olan hayvanların, sıcaklıkların daha da artmasıyla ahenk sağlayamaz hale geleceklerini belirterek, “Hava sıcaklıkları alıştıkları maksimumun üzerine çıktığında baş etme maharetine sahip değiller. Biraz daha fazlasına dayanamazlar” diye konuştu.
Bu hayvanlara su muhtaçlıklarının hududunda yaşayan kuşlar ve yumurtlama bölgelerine ulaşamayan balıklar da dahil.
Örneğin California’nın merkez vadisinde yaşayan ve bu yıl bahar aylarında yumurtadan çıkan Chinook somonlarının tamamı öldü. Butte Creek’teki 15 bin yetişkin somonun da yüzde 83’ünden fazlası sıcağa dayanamayarak can verdi. Yetkililer bunun bölgedeki en büyük yetişkin somon kaybı olduğunu bildirdi.
Daha kuzeyde bulunan Columbia Vadisi’ndeki somonların da su sıcaklığındaki yükseliş nedeniyle olağandan daha yavaş yüzdüğü, daha uykulu olduğu ve derilerinde geniş kırmızı lekeler ve yanık izleri olduğu tabir edildi.
BİZİM SULARIMIZDA DURUM NE?
Pekala ABD ve Kanada’nın bir ay evvel yaşadığı sıcak dalgasının bir benzerinden geçen ülkemizin etrafını çeviren denizlerde neler oluyor? Geçtiğimiz günlerde Gebze Teknik Üniversitesi (GTÜ) Harita Mühendisliği Kısmı İleri Uzaktan Algılama Teknoloji Laboratuvarı’nda optik ve termal uydu manzaraları kullanılarak hazırlanan haritalarda Manavgat ve etrafında deniz suyu sıcaklığının 27 dereceye ulaştığı bildirilmişti.
Bu dereceler denizlerimizde yaşayan canlıları nasıl etkiliyor? Günlerce konuştuğumuz müsilaj belasının tesirlerini bile şimdi tam atlatamamışken, denizlerimizi ve tatlı sularımızı bu defa de sıcak havaya mı kurban edeceğiz?
İstanbul Üniversitesi Su Bilimleri Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Firdevs Saadet Karakulak ve Güç Sistemleri Mühendisliği Kısmı Öğr. Üyesi Doç. Dr Canan Acar’a global ısınma nedeniyle ani sıcaklık yükselişinin sularımızdaki ekosisteme tesirini, balıkçılık bölümüne yansımalarını, su kaynaklarının şuurlu kullanımı ve sürdürülebilirliğinin sağlanmak için neler yapılması gerektiğini sorduk.
Gezegenimizin yüzeyinin yaklaşık yüzde 70’inin okyanus, deniz, akarsu, göl üzere su kaynaklarımızla kaplı olduğunu ve bu kaynakların global olarak büyük ehemmiyete sahip olduğunu hatırlatarak kelamlarına başlayan Canan Acar, “Mevcut bilimsel ispatlara dayanarak insan faaliyetlerinden kaynaklanan sera gazı emisyonlarının 21’inci yüzyılda iklimde global olarak değerli değişikliklere neden olacağını esasen hepimiz biliyoruz. Artık bir kriz olarak sonuçlarını gördüğümüz bu süreç; sanayi, arazi kullanımı değişikliği, etraf kirliliği ve çok avlanma nedeniyle aslında gerilim altında olan kıyı ve su ekosistemleri için problemlere yol açıyor. Su ekosistemleri insan faaliyetlerinden kaynaklanan artan karbondioksit ve öteki sera gazı emisyonlarından orantısız bir formda etkileniyor” Sözlerini kullandı.
SICAKLIK BİR DERECE ARTSA BİLE MEVT ORANLARI ETKİLENİYOR
Acar, kıyı ve su ekosistemlerindeki sıcaklık değişikliklerinin burada yaşayan canlıların metabolizmasını etkilediğini, ekolojik süreçleri değiştirdiğini ve burada yaşayan çeşitlerin, yüzlerce hatta milyonlarca sene içinde muhakkak çevresel sıcaklık aralıklarına ahenk sağladığını hatırlatarak, sıcaklıktaki 1 derece kadar küçük bir artışın bile kimi organizmaların vefat oranları ve coğrafik dağılımları üzerinde kıymetli ve süratli tesirlere sahip olduğunu vurguladı.
“Sıcaklıklar değiştikçe, çeşitlerin coğrafik dağılımları genişleyebilir yahut daralabilir. Bunun sonucu olarak öngörülemeyen biçimlerde etkileşime girebilecek yeni tıp kombinasyonları ortaya çıkabilir. Göç edemeyen yahut kaynaklar için öteki cinslerle rekabet edemeyen çeşitler, mahallî yahut global yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kalabilir” sözlerini kullanan Acar, iklim değişikliğinin okyanuslardaki hava ve su deveranını da etkilediğini, bu cins değişikliklerin, su ekosistemleri için gerekli besinlerin ve oksijenin mevcudiyetini azaltabileceğini belirtti.
Acar, “Yükselen sıcaklık ve artan sera gazlarının tesiriyle asit oranı artan sular da ekosistemler için bir tehdit. Hava ve su sirkülasyonundaki değişiklikler ayrıyeten bölgesel su ve kara sıcaklıklarında ve cinslerinin coğrafik dağılımlarında da değerli değişikliklere neden olabilir” kelamları ile iklim değişikliğine bağlı yağış değişikliklerinin ve deniz düzeyindeki yükselmenin de su ekosistemlerinin istikrarı için değerli sonuçlar doğurabileceğinin altını çizerek iklim değişikliği sonucu deniz düzeyinin yükselmesi kıyı bölgelerini kademeli olarak sular altında bırakacağından bu bölgelerdeki ekosistemlerin de tehdit altında olduğunu kelamlarına ekledi.
BİR AN EVVEL HAREKETE GEÇİLMELİ
Acar, mercan resifleri ve öbür kritik kıyı ekosistemlerinin, iklim değişikliğine karşı bilhassa hassas olduğunu, bu cins ekosistemlerin, dünyadaki biyolojik çeşitliliği en yüksek ve en üretken ortamlar olduğunu ve bu ekosistemlerinin bozulmasının, etkileşimde oldukları toplulukların da fizikî, ekonomik ve besin güvenliğinin tehlike altına girmesi manasına geldiğini vurguladı.
“Düşük karbon emisyonlu tahlillere geçmek, tabiata verdiğimiz tahribatı en aza indirmek, plastik eserler yerine tabiatta çözünebilir materyalleri tercih etmek su ekosistemlerinin sıhhatini korumak için son derece önemli” diyen Acar, gezegenimiz ve bizler için kritik ehemmiyete sahip olan ekosistemlerin daha fazla ziyan görmemesi için iklim değişikliğine karşı bir an önce harekete geçmemiz gerektiğini konusuna dikkat çekti.
2050’YE KADAR DEĞERLİ ÖLÇÜDE BALIK TİPİ KAYBOLABİLİR
Sıcaklıkların sularımızdaki ekosisteme ve balıkçılık bölümüne yansımaları konusunda görüşlerine başvurduğumuz Saadet Karakulak ise yeni bilimsel araştırmaların, denizlerimizin yükselen sıcaklığı ile balıkgöçü üzerindeki güçlü bir bağ olduğunu gösterdiğini, bu yeni bulgulardan yola çıkarak olağanda tropik bölgelerde gelişen balıkların daha serin denizleri keşfetme gayreti içinde süratle göç ettiğini söyledi ve ekledi:
“Bu göç eden balık cinsleri, daha düzgün oksijenli su ve çok daha güçlü bir besin kaynağı arayışı içinde kutup bölgelerinin topraklarına hakikat gidiyor. Çeşitli üniversiteler ve etraf örgütleri tarafından yapılan son çalışmaların sonuçlarına nazaran; 2050 yılına gelindiğinde iklim değişikliğinin arttığı ve global ısınmanın devam etmesi halinde kıymetli ölçüde balık çeşidinin kaybolacağı varsayım ediliyor.”
Yalnızca balıkların değil başka deniz canlılarının hayatlarının bir modülü olarak toplu göç ettiğini lisana getiren Karakulak, şu örneği verdi:
“ABD’nin Virginia eyaletinde küçük bir balıkçı köyü dünyada lisan balığı ile meşhurdu. Son yıllarda yükselen su sıcaklıklarından ötürü lisan balıkları, New York ve New Jersey üzere yakınlardaki daha soğuk sulara göç etti. Mavi midyeler yaz sıcaklıklarıyla çaba ederken, mavi yengeçler evvelden Kuzey Amerika bölgelerinde bulunmazken son yıllarda kuzeye yanlışsız göç etmeye başladılar.”
KARADENİZ AKDENİZLEŞİYOR
Karakulak, sıcaklık artışlarının balıkçılık kesimimize tesirlerini ise şu sözlerle anlattı:
“Türkiye’de uzun yıllara dair araştırmalar bulunmamasına karşın, balıkçılık faaliyetlerinde birtakım değişimler olduğu biliniyor. Balıkçılık dönemi 1 Eylül’de açılıyor lakin yaklaşık iki hafta boyunca avcılık faaliyeti gerçekleşmiyor. Bunun nedeni su sıcaklığının yüksek olması ve balık sürüsünün dağınık halde bulunması. Lakin su sıcaklığının düşmesi ve balık sürülerinin bir ortaya gelmesiyle balıkçılık faaliyetleri başlar. Ayrıyeten, palamut göçlerinde de değişimler görülüyor.
Daha evvelce eylül-ekim aylarında Karadeniz ve Marmara Denizi’nde palamut avcılığı daha ağır yapılmakta iken son yıllarda tıpkı periyotlarda Çanakkale Boğazı’nda avcılık ağır. Bu bilgiler palamut balığının Marmara’da kalmayarak çok kısa müddette göç ettiğini gösteriyor. Doğu Akdeniz sularının ısınmasıyla birçok tıbbın Karadeniz’e çıktığı ve Karadeniz’de yeni cins kayıtlarının olduğu da bilinmekte. Mavi yengeç, sardalye, kupes balıkları bunlardan kimileri. Birçok bilimsel makalede Karadeniz’in Akdenizleştiğinden bahsediliyor.”
1869 yılında Süveyş Kanalı’nın açılmasından sonra, Kızıldeniz’den birçok deniz canlısının Akdeniz’e girmeye başladığını da hatırlatan Karakulak, bu tiplere lesepsiyen tipler ismi verildiğini, dünyadaki iklim değişimin sonucu olarak artan su sıcaklıklarının lesepsiyen cinslerin daha fazla Akdeniz’e girmesine ve dağılım alanlarının genişlemesine yol açtığını söz etti.
Doğu Akdeniz’de 775 tıp kaydedildiğini, ülke sularımıza yeni giren bu tipler ile yerli çeşitler ortasında rekabetten ötürü balık stoklarımızda azalmalar görüldüğünü kelamlarına ekleyen Karakulak, Marmara Denizi’nde bu sene yaşanan müsilaj olayının da iklim değişikliğinin ve deniz kirliliğinin tesiriyle oluştuğunu hatırlatarak yapılması gerekenleri şu tabirlerle anlattı:
“Su sıcaklığının artması, denizin durağan hale gelmesi, denizde artan azot ve fosfor ölçüleri fitoplanktonlar için gerilimli bir ortam yaratmıştır. Deniz kirliliğin önlenmesi, azot ve fosfor yükünün azaltılması, atık suların derin deşarj altında denize bırakılmaması epeyce kıymetlidir. Deniz ekosistemine müdahale edilmedikçe insan tesirini azalttığımız sürece sistem kendi kendini yenileyecektir. Karbon ayak izimizi mümkün olduğunca azaltmamız gerekir.”
