2017-2020 ortasında devam eden ve Avrupa’dan pek çok kültür kurumunun yer aldığı “Somut olmayan Kültürel Miras ve Müzeler Projesi”, Brüksel’de 26 …
2017-2020 ortasında devam eden ve Avrupa’dan pek çok kültür kurumunun yer aldığı “Somut olmayan Kültürel Miras ve Müzeler Projesi”, Brüksel’de 26 Şubat’ta gerçekleştirilen kapanış sempozyumu ve proje kitabının yayınlanmasıyla son buldu.
“Somut olmayan Kültürel Miras ve Müzeler Projesi”, çağdaş müzeciliğe somut olmayan kültür mirasının nasıl dahil edileceğine dair bir yol haritası sunmayı amaçlayan üç yıllık bir proje. Bu AB projesi, Belçika, Fransa, İtalya, İsviçre ve Hollanda’daki müzelerde somut olmayan kültürel mirasın sergilenmesine dair örnekleri belgeleyip hangi metodolojiyle ilerlenmesi gerektiğine dair teklifler üretmeyi hedefliyor. Proje kapsamında hazırlanan kitap ise online olarak yayınlandı ve Brüksel’de gerçekleşen kapanış sempozyumunun 7 saatlik görüntü kaydı YouTube’a yüklendi.
UNESCO 2003 Somut olmayan (Intangible) Kültürel Mirasın Korunması Konvansiyonu ile tanımlanan prensiplerden yola çıkan proje, somut olmayan kültürel miras kavramının müzelerdeki başarılı örnekleri ve nelerin bu kapsama dahil edilebileceğine dair bir bakış açısı sunuyor. Son 20 yıllık süreçte gündeme gelen ‘somut olmayan kültürel miras’, aslında çok geniş bir kavram. Kelamlı gelenekler, performans sanatları, toplumsal pratikler, ritüeller, şenlik çeşidi kutlama aktiflikleri, hatta tabiat ve kozmosa dair bilgiler ve anlatılar ile klasik el sanatları bu kategoriye giriyor. Kültürel miras dendiğinde hepimizin aklına tarihi eserler ve anıtlar gelmesine karşın toplumların ya da etnik azınlık nitelikli kümelerin yaşamsal pratikleri de son periyotta kültürel miras olarak tanımlanmaya başlandı.
‘GELENEK ve KÜLTÜR DİNAMİKTİR’
Somut olmayan kültürel miras kapsamına giren geleneklerin dinamik olduğu, değiştiği ve uygulandıkça öğrenildiğinin vurgulandığı sempozyumda, bu kategoriye giren kültürel mirasın somut kültür varlıklarıyla ortasında güçlü bir bağ olduğu vurgulandı. Sempozyumun konuşmacılarından Jasper Visser, somut olmayan kültürel mirastan bahsettiğimizde, bunu yalnızca geçmişten gelen gelenekler olarak görmememiz gerektiğini, mesela farklı ülkelerden birçok kişinin oynadığı Minecraft’ın bile bu kategoriye girdiğinden bahsetti. “Gelenek ve kültür daima hareket halindedir. Bunları müzeye hapsetmek yerine bunların tekrar üretilmesini, hareket kazanmasını sağladığımız sürece bunları yaşatabiliriz” diyen Visser, müzelerin somut olmayan kültürel mirası sergilerken müze izleyicisini iştirakçi hale getirmeye odaklanmasını önerdi.
‘İNSAN HAKLARINA TERS GELENEKLERİ SÜRDÜRMEK HAKİKAT OLMAZ’
Pek çok milletlerarası projede yer alıp bir periyot Milletlerarası Müzeler Konseyi’nin (ICOM) lider yardımcılığını da yapmış bir isim olan Amareswar Galla ise son 20 yılda, müzelerin somut olmayan kültürel mirası sergilemek konusunda neler yaptığını kendi tecrübeleri üzerinden anlattı ve müzecilere kimi tekliflerde bulundu. Somut olmayan kültürel mirastan bahsederken birtakım etik hudutlar olması gerektiğine değinen Galla, “Örneğin bayan sünneti de bu kategoriye girer lakin insan haklarına karşıt olduğu için bu geleneği sürdürüp müdafaayı savunamayız. Hindistan’daki kast sistemi de bu tanıma dahildir lakin ayrımcılık niteliği taşıdığı için bunu muhafazayı savunmamamız gerekir.”
Somut olmayan kültürel miras terimine, Hindistan’da evvelden ‘yaşayan gelenek’ ismi verildiğini söyleyen Galla, unutulmaya yüz tutan lisanlar üzere kaybolmak üzere olan ya da aktüel kurallara nazaran değişen her türlü kültürel pratiğin belgelenebileceğini tabir etti. Bilhassa Avustralya’daki Aborjinler üzere etnik azınlık niteliği taşıyan mahallî kümelerin kültürünün belgelenmesinde, bu azınlıktan olan bireylerin de eğitilerek onlara müzelerde vazife verilmesi gerektiğinin altını çizdi.
‘KÜLTÜR TOPRAĞA İŞLENMİŞ BİR HARİTADIR’
Amareswar Galla, 1990’lı yılların sonunda bile kimi antropologların hala ‘primitif’ ve ‘vahşi’ sözlerini kullanabildiklerini belirterek, somut olmayan kültürel miras kavramının kabul edilmesi için çok uzun vakittir çaba verildiğinden kelam etti. “Kültür toprağa işlenmiş bir haritadır, bu yüzden evvel o toprağı tanımanız gerekir” diyen Galla, saha araştırması yapılırken lokal gelenekleri anlamak için bölgenin halkını araştırmaya dahil etmenin kıymetini vurguladı. Avustralya üzere kolonyalizmin izlerinin hala faal olduğu ülkelerde, azınlıkların politik manada karar verici pozisyonda olmadıklarına dikkat çeken Galla, somut olmayan kültürel mirasın belgelenmesi ve sergilenmesi kademesinde müzecilerden dikkatli olmalarını istedi. “Patronluk taslamamak gerekir” diyen Galla, birden fazla azınlık kümenin kendi kültürlerine dair stantlardan hicap duyabilecekleri ihtarında bulundu. Sömürgecilik devrine dair anıların jenerasyondan kuşağa aktarıldığını, bu yüzden de somut olmayan kültürel miras ile uğraşırken ortaya çıkan projenin, birtakım politik emellere hizmet etme riskini barındırdığını söyleyerek bu bahiste etik davranmak gerektiği ihtarını yaptı.
“Yaşayan kültür mirası, kültür varlığı sayılan bir yerin ya da yerin özgünlüğü ve bütünlüğünün anlaşılması için önemlidir” diyen Galla, bu alandaki çalışmaların kültürler ortası etkileşime katkıda bulunacağını da söz etti.
‘MÜZELER HEPİMİZ İÇİN OLMALI’
Son devirde müzecilik kavramındaki değişime değinen Galla, yalnızca aşikâr bir etnik kimliğe, ırka yahut renge nazaran müze üretmenin sakıncalı olduğunun altını çizdi. Örneğin Nevruz’un Hollanda’daki müzelerde somut olmayan kültürel miras kapsamında ele alındığını ve sergilendiğini anlatan Galla, müzecilere “Koleksiyonlarınızı keskin çizgilerle tanımlayıp sınırlandırmayın” teklifinde bulundu. Dünyadaki birden fazla müzenin şimdi somut olmayan kültürel miras kavramına hazır olmadığını belirten Galla, öncelikle pedagoji alanında ne yapıldığına odaklanılmasını önerdi. “Somut olmayan kültürel mirası yeni jenerasyonlara nasıl aktarıyoruz? Çocuklara bunu nasıl öğretiyoruz?” sorularını soran Galla, bu hususta gerçekçi amaçlar koyup kimseyi gücendirmeyecek içerikler üretmenin ehemmiyetine değindi.
‘SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL MİRAS HUDUT KABUL ETMEZ!’
Avustralya’da doktorasını tamamlamış Hint kökenli bir araştırmacı olan Amareswar Galla, Brüksel’deki sempozyumda Avrupalı meslektaşlarını “Müzelerde Roman (Roma) kültürü nerede?” sorusunu sorarak eleştirdi. 2.Dünya Savaşı esnasında Nazilerin kurbanı olan Çingenelerin kültürünün, somut olmayan kültürel miras olduğunu hatırlatarak, “Avrupa içinde daima göç eden Romanlar somut olmayan kültürel mirasın ülke sonlarına hapsolmadığının delilidir. Somut olmayan kültürel mirası, somut kültürel mirasla birlikte ele almamız gerekir” diyerek konuşmasını sonlandırdı.
Brüksel’de gerçekleşen sempozyumun görüntüsü için:
Avrupa’daki müzelerden örnekler içeren “Müzeler ve Somut olmayan Kültürel Miras: Kültür Dalında Üçüncü bir Alana Doğru” başlıklı kitabı incelemek isterseniz:
