Haber7 – Seda Vurucu Türkiye’de Covid-19’a ait birinci olay, 2020 yılının Mart ayında görüldü. Çabucak akabinde hem ferdî hem de toplumsal …
Haber7 – Seda Vurucu
Türkiye’de Covid-19’a ait birinci olay, 2020 yılının Mart ayında görüldü. Çabucak akabinde hem ferdî hem de toplumsal hayatımız açısından pek çok değişiklikle karşı karşıya kaldık. Bir yılı aşkın bir vakittir Covid-19 salgınına karşı verdiğimiz gayrette, kimi vakit “bu yılı silebilir miyiz” formunda argümanlar da ortaya attık. Pekala, bu türlü bir durumun Osmanlı’da mümkün olduğunu söylesek ne düşünürdünüz? Osmanlı Devleti’nde 33 yılda bir yıl siliniyor; buna da “sıvışan yıl” manasına gelen “sıvış yılı” deniyordu. Pekala, bu uygulamanın münasebeti neydi?
OSMANLI DEVLETİ’NDE KULLANILAN TAKVİMLER
Osmanlı Devleti, uzun yıllar İslam âleminin dini takvimi olan Hicri takvimi kullandı. Hicri takvim, Peygamber Efendimiz Hz. Muhammed’in (sav) Mekke’den Medine’ye hicretini başlangıç kabul eden bir ay takvimiydi.
Bir hicri ay, 29 ya da 30 gün sürer; hilalin görünmesi ayın başlangıcı sayılırdı. 12 aydan oluşan bir hicri yıl ise 354 ya da 355 günden müteşekkildi.
Tarihi olaylar hicri takvime nazaran belirlenir; Hristiyan hükümdarlarına yollanan mektuplarda ve Hristiyan devletlerle yapılan mutabakat ve ahitnamelerde miladi takvim kullanılırdı.
Miladi takvim, güneş sistemine dayanır ve Hz. İsa’nın doğumu, başlangıç kabul edilirdi.
MALİ İŞLER İÇİN GELİŞTİRİLEN YENİ TERTİP
Osmanlı Devleti’nde 1500’lü yıllardan itibaren mali işlerde güneş takvimi kullanılmaya başlansa da 1677 yılında “Rumi takvim” ismi ile yeni bir takvim sistemi geliştirildi ve bu yeni nizam “mali takvim” olarak da isimlendirildi.
Rumi takvimin miladi takvimden en temel farkı ise başlangıç tarihlerinin farklı olmasıydı. Osmanlı’da yılı hicri olan lakin güneş temeline dayanan bir sisteme muhtaçlık vardı. Rumi takvim bu muhtaçlığı karşılama noktasında gerekli görülmüştü.
Dünya’nın Güneş etrafındaki dönüşünü temel alan Rumi takvime nazaran bir yıl, Nevruz’u başlangıç kabul ederek 365 gün olarak hesaplanıyor; böylelikle mevsimlerin daima tıpkı aylara gelmesi sağlanmış oluyordu. Bu sistem mali işlerin hesaplanmasında kolaylık sunuyordu.
HİCRİ VE RUMİ TAKVİM BİR ORTADA KULLANILDI
Osmanlı maliyesinde uzun yıllar hem hicri hem de Rumi takvim bir ortada kullanıldı. Rumi takvim, hazinenin gelirlerini toplamaya, hicri takvim ise harcamalara uygun görülüyordu.
Hazinenin günlük gelir-gider istikrarı meçhul bir hal alıyor, gün farkından ileri gelen bir bütçe açığı büyük bir tehlikeye işaret ediyordu.
SORUNU ÇÖZEN OSMANLI DEFTERDARI
Osmanlı’nın güneş ve ay takvimi halinde iki başka sistem kullanması sonucu ortadaki 11 günlük fark nedeniyle 33. yılda çift ödeme yapılmış oluyor ve bütçe açığı oluşuyordu.
Lakin sonraki devirlerde bu sorun, hazine tarafından telafi edilemez duruma geldi. İki takvim ortasındaki fark nedeniyle 32 vergi toplanıyor; ama 33 maaş ödemesi gerçekleştiriliyordu.
Osmanlı devrinde günümüzdeki manasıyla “maliye bakanı” olarak vazife yapan Defterdar Atıf Mustafa Efendi, sorunun tahliline “sıvış yılları telhisi” ile ışık tuttu.
SİLİNEN 33. YIL: SIVIŞ YILI
Ona nazaran takvimlerden kaynaklı farklar, tashihi gerektiren bir konuydu. 33. yılda gerçekleştirilmesi gereken hicri takvim aslına nazaran harcamalar, Rumi takvim aslına nazaran gelirlerden evvel yapılmak durumunda kalıyordu. Bunun sonucunda ise hazine açık veriyordu.
Defterdar Atıf Mustafa Efendi tahlili, Osmanlı maliyesinde hicri ve Rumi yıllar ortasındaki eşitliği sağlayabilmek için 33 yılda bir hicri yılın silinmesinde buldu. “Sıvışan yıl” manasındaki bu yıla da “sıvış yılı” denildi.
Atıf Mustafa Efendi, yeni bir ödeme yolu geliştirerek sıkıntıları çözmeyi amaçlamış; mali ve siyasi sorunları ortadan kaldırmayı hedeflemişti.
UYGULAMA İLERLEYEN YILLARDA DA DEVAM ETTİ
Osmanlı maliyesini uzun mühlet uğraştıran bir problemin tahlili olarak Atıf Mustafa Efendi’nin sıvış yılı telhisi, ilerleyen yıllarda da uygulanmaya devam etti.
Güneş takvimini temel alan Rumi takvimin kabulü ise Tanzimat devrinde resmileşti.
13 Mart 1840 miladi tarihi itibariyle 1 Mart 1256 günü, “Rumi takvimin yılbaşı” kabul edildi. Bu tarihin akabinde Osmanlı’da çift takvim uygulanmaya başlandı.
YAŞANAN BUHRANLARIN SIVIŞ YILI İLE İLGİSİ VAR MI?
Sıvış yılı, kimi tarihçilere nazaran birtakım olaylarda direkt tesirli oldu. Osmanlı iktisat tarihi alanında çalışmalarıyla tanınan tarihçi Prof. Dr. Halil Sahillioğlu, “Sıvış Yılı Buhranları” isimli çalışmasında sıvış yılı ile ilişkilendirilebilecek birtakım olaylara değinir.
Sahillioğlu, tarihlerde tashih yapmanın, sıvış yılı olan 33. yıla gelindiğinde bir yıl geri çekerek düzeltmenin, bütçeden de kaynaklı olarak kimi buhranlara sebep olabileceği konusuna işaret eder.
Osmanlı tarihinde sıvış yılının birtakım buhranlara sebep olduğuna değinen Sahillioğlu, çalışmasında bu durumu nakdi iktisadın ağır bastığı tarih ile ilişkilendirmişti.
Gelir sarfiyat istikrarının kurulamaması, ordunun gecikmiş ulufelerini alamaması, savaşlarda isteksizlik göstermelerini, yeniçeri ve esnaf isyanları üzere kimi olayların, sıvış yılına denk gelmesiyle açıklamıştı.
Fakat bu hususta ortaya çıkan problemlerin, politik, ekonomik ve toplumsal nedenler göz gerisi edilerek sıvış yılı ile ilişkilendirilmesi hakikat görülmemiştir. Bütçe hesaplamalarında hazine kaybı olan durumlar, sıvış yılı ile ilintili sayılmışsa da bu hususta genelleme yapmak mümkün değildir.
