Selahattin Yusuf’tan yeni kitap: Eve Dönemezsin

Türk edebiyatında kendine mahsus üslubuyla tanınan Selahattin Yusuf’un yeni romanı Konuta Dönemezsin raflardaki yerini aldı…

Bu kitapla bu sefer Doğu Karadeniz’in ücra orman köylerinden birindeyiz. “Ömer Seyfettin’in hala meyyit ve büyüklerimizden bir tek Kenan Evren’in hayatta” olduğu sıralardayız. Yani 1980’lerin ortasında.

Kahramanımız çetin taşra hayatının bütün tartısını küçük omuzlarında taşıyan, isimsiz bir çocuk. Jandarma zoruyla ailelerinden alınıp ilkokula yazdırılan yaşı geçkin kurbanlardan biri o. Daima yürüyor. Roman boyunca. 13-14 yaşlarında ve köyün beğenilen kızı Selvi’ye abayı kötü yakmış. Bağ bahçe, tarla, çobanlık üzere ağır işlerin altından onu kurtarıp okula gönderen Jandarma’ya içten içe minnet hisleriyle dolu. Kara yoksulluk, tamam. Lakin kahramanımızın gözünden baktığımızda uçsuz bucaksız bir cennet tekrar de hayat. Efor, alın teri ve sayıklama dolu destansı bir kıssanın tam ortasındayız.

Küçük kahramanımız kendisini; “yıldızları dağ doruklarına, gaz lambalarını da göklere yerleştirmiş bir gecenin garip yolcusu” olarak biliyor. Kendi acısını ve sarsılmaz umudunu kendi küçücük omuzlarında taşıyor. “Ben” diyor, “kendi günahlarımın küçük hacısıyım…” 1980’lerin kara kışının ve ayazının erken büyüttüğü, mecburen olgunlaştırdığı dokunaklı bir kahraman o. Kışın yamaçlardan, ormanlardan aşağı, keçi yollarından saatlerce iniyor okula gitmek için. İlkokula. Kara lastikleri dönüp duruyor ayaklarında. Donmamak için ikide bir mola verip ellerine işiyor. Yarı yolda önünü kesen Mecnun Musa’ya istediği sigarayı verebilmek için kaçak tütün sarıp önlük cebine koyuyor amcası sabahları.

1980’LER TAŞRASINDA KÜÇÜK BİR ÇOCUĞUN UĞRAŞI

Okul yolundaki en tehlikeli gümrükten bu türlü geçiyor lakin. Bazen de yumurta götürüyor bakkala. Yumurta yoksa öğleyin karnını doyurabilmek için köyün tek fırınına odun götürüp satmak zorunda. Selvi mi? Selvi öbür çocuğa, Servet’e aşık. Adamımız ömrü hayatında görmediği meyvelerin isimlerini kitaplardan ezberliyor. Dersleri makûs. Aklı bir karış havada ve hayal aleminde yaşıyor. Daima dayak yiyor öğretmenden. Neredeyse tek ayak üstünde geçen bir kara kış. Anne ölüyor. Naylona sarılı tek fotoğrafı artık kahramanımızın koynunda saklanacak. Anne yoksa konut de yok artık. “Annelerin dalgınlığı işte; ölünce yuvayı da mezara götürürler kesinlikle…” Sonra yayla maceraları başlıyor. Evvel artist, sonra muharrir olma hevesi kaplıyor içini. Ne bulursa okuyor. Köhnemiş yayla konutlarının “ölmüş koyun leşi yahut fanila kokan köşe bucaklarında” kese kağıdı kovalıyor. Onları açıyor ve gazete haline getirip okuyor. Yaylanın barakadan bozma kör köhne bakkalında bulduğu birkaç kitaba dadanıyor. Muharrir olacak ve Selvi o vakit imana gelecek. Tek çıkar yol bu, ona nazaran. Yoksulluğun ve hayat koşullarının üstesinden o denli gelecek. Bütün hayatını ve son derece kısıtlı kaidelerini, giderek bütün benliğini kaplayan bu takıntı emmeye başlıyor. Gündüzleri çobanlıkta açıp okuduğu gazeteler rüzgarda savrulup dağlarda oradan oraya uçuyor. Selvi’ye yazdığı mektuplar kayalıklarda, mağaralarda saklanıyor. Selvi giderek kahramanımızın yazdığı aşk mektuplarını öğüten bir canavara dönüşüyor. Lakin işin aslı sonra anlaşılacak. Zira oyun kuruyor. Kahramanımız Selvi için yalnızca bir koltuk değneği. Öte yandan mektuplara hayran. Mektuplara tutkun. Selvi onları kopya edip, kendi platonik aşkına, yani Servet’e gönderiyor. Adamımız, nefret ettiği rakibine -Servet’e- bir yaz uzunluğu tutku dolu aşk mektupları yazdığını farkında değil elbette. Lakin ne gam! Zira bilmeden müellif (şair) olma yolunda da emin adımlarla ilerlemektedir…

Roman boyunca küçük bir çocuğun, 1980’lerin koyu taşra yoksulluğu içinden hayata dokunaklı bir acemilikle adım atışlarını izliyoruz…

Şartlar ne kadar ağır olursa olsun, umudunu yitirmeyen bir çocuğun, adeta sağır bir inatla, hayalleri için giriştiği şiirsel çabayı doya doya seyrediyoruz…

ROMANDAN

(Kahramanımız, mısır ayıklama imecesi için bir ortaya toplanmış kalabalığın, harman kaldırılırken amcasının kavalı eşliğinde horona kalkmalarını anlatıyor…)

…Mahrumluklar, dar vakitler, hoş yalağuzluklar ve bitimsiz eski taşkın yaşamaklar. Uzun kış geceleri. Irgatlık şenlikleri. Mısır harmanları. Kolları havada kenetli on beş delikanlı, on beş genç kız, ortalarda horonu yürüten yaşlılar. “Hop Hop Hop!” Son defa “Hop!” ve iniyor, dizlere vuruyor kenetli kollar. Tahtalar gümbürdüyor. Babam bağırıyor mahsustan, tahtalar kırılmasın! “Hop! Dik oyna! Ula – Ahh- Haa! Şşşşşş!”

Geceyi içinden zorlayıp bozuyor, çözüp aydınlatıyor naralar. “Al aşşaa vur dizi/Boban görmesun bizi..!” Tepeleme mısır yığınları. Yüksek tavan ağaçlarının ortasından çıkıp çıkıp atlıyoruz üzerine bu zirvelerin. Büyükler görmüyor. Kimse azarlamıyor bizi artık. Kendi dünyalarının yıl emeği sevincinin kollarında sarhoş olmuş çalkalanıyorlar. “Cık Cık Cık! Bozma Osman! Vur! Vur! Ah-haaaaaayyy! Aaaayhihihihiuuuu!” Bütün çocuklar, biz, şaşkınlıktan ve sevinçten put üzere duruluyoruz orada burada, mısır yığınlarına gömülmüş. Ağızlar kulaklarda ve biraz korkmuş. Talihli bir anda, bizatihi patlak vermiş coşkuyla ortalık toz duman. Tahtalar gümbürdüyor, tavan sarsılıyor. Horon alayı eğilip birden kapanıyorlar patlamış sevincin üstüne. Kulpundan seren ağacına asılmış sarsılıyor büyük teyp. “Bozma! Bozma – Aha! Hahaaay – Ah-Auuuuu! … Bozma Hasan … Bozma yosma Ayşe! Gavurun kızı… Hahahahaaa…!”

Açılıp kalkıyor, tekrar iniyorlar. Süreyya Davulcuoğlu ve Piçoğlu Osman kemençesi bağırıyor. Nefeslenip atıyorlar kendilerini oraya buraya. Terlerini siliyorlar, su içiyorlar, ağızlar kulaklarda. Laflar atılıyor, yaşlılara helal! Helal be Mikdat dayı! İşte tam o anda… Amcamın kavalı sökün ediyor o vakit bir köşeden. Durun diyor ninem. Gecenin içinden gelip harmana kurulmuş neşeyi kutlamak için uğraşa geliyor da. Durun. “Bir hekiya nakletmek” için durduruyor amcamı. Onu yaşlılardan biri durduruyor tutamıyor da kendini. Başlıyor, bir ağıtın birinci “Oy-ooooooyy…” gaydesine tutulup çekiliyor, sürükleniyor, boyun damarları dışarıda, şuuru kararıyor güya ve susturuyor her şeyi.

“Urus işgalinde” ormanlarda geceleri söylenirmiş bu ağıt. Hekiya nakletmek dediği, o.“Ot yer canlanurduk o vakitler… Orman oti, puğre, morakela, yerelması soğanı…” Yüzü asılıyor herkesin. Anneme sokuluyorum. Ağıt her ne kadar sevincin uzak bir akrabası da olsa düşüyor hızlar işte. Annemin yüzüne bakıyorum. Islanmış hoş, tarifsiz hoş, büyük kokulu zeytin gözlerine. Demek ben de üzüleceğim, diyorum içimden. Susup sokuluyorum. “Al İsmail…!” diye bağırıyor yaşlılardan biri öteden, mısırların içine bağdaş kurup gömülmüş, “… al artuk bunalduk!” Bir uyanma gülümsemesi şöyle bir dolanıyor kalabalığın dudaklarını. Amcam kavalı çeviriyor, daha bitmeden ağıt. Aykırısından tutup üflüyor, hazırlıyor. Ağzına oturtuyor dikkatle ve bir merasime hazırlanır üzere huşuyla. Birinci nefes. Sonra tekrar deniyor. Olmuyor. Herkes sus pus. Sonra tekrar üflüyor, çeviriyor ve yanlışsız ses. İpucunu takip ediyor. Koca dede yadigarı Mis kavalı. Bir metre yirmi santimlik ölçü ünitesi; dünyanın tarifsiz hoş kavranamazlığını hissetmemizi sağlayan…