ŞEB-İ YELDA VE ARALIK AYI

Muhittin Şimşek

Şeb-i yeldâyı müneccimle muvakkıt ne bilir

Mübtelâ-yı gama sor kim geceler kaç sâat

Lâ-edrî

Her mevsim, her ay hoştur.

Her gün bir dejavudur. Her ay bir sene evvelkinin aynısıdır çabucak hemen.

Değişen şey, yaşınızdır aslında.

***

Aralıkta, erken olur akşamlar.

Dingindir aralık,

Kurşuni renkli semadan negatif güç yüklenen beşerler bir an evvel meskenlerinde olmak isterler. Günler erken biter, akşamlar erken başlar, geceler bitmez.

Öylesine bitmez ki meşguliyeti olmayan için,

Yakacağı, konutu olmayan için zordur aralık ve sonrası.

Geceler geçmek bilmez, sabahlar olmak…

Öylesine çilelidir aralık geceleri.

Necip Fazıl’ın şiirinde vurguladığı üzeredir;

Ne hasta bekler sabahı,

Ne taze ölüyü mezar,

Ne de şeytan bir günahı,

Seni beklediğim kadar.

Aralık geceleri, hastanın sabahı beklemesi üzere bir şeydir.

Hüzünlüdür…

Bir göz odada dokuz nüfusun yattığına şahit oldum. Buz üzere yer yataklarının ısınması için minicik vücutların birbirlerine sokulduklarını gördüm…

Damı akan konutlar için kâbustur aralık.

Yağmur da olsa kar da olsa gecenin bir vaktinde, tatlı uykuda yüzünüze pıt pıt damlalar düştü mü bilmem! O saatte yapılabilecek tek şey, damlayan yere bir leğen koymaktır. Damlayan yerlerin sayısı arttı mı, leğenlerin sayısı da artar. Sıkıntıyı meskenin anası çeker bu türlü durumlarda.

Yorganı başına çekince kurtulacağını sanan çocuklar için, leğene düşen her bir damlanın sesi Çin azabıne dönüşür âdeta. Hele sobanın borusu da duman kaçırıyorsa…

Tut kelin perçeminden.

***

Bugünkü üzere değildi,

Aralıkta yaz meyve ve zerzevatları olmazdı.

“Kurutmalık” tabir edilen sebzeler olurdu yazdan kalma.

Patlıcan, domates, kabak , biber vs.

Kırmızı pul biber bile yazdan hazırlanırdı çuval çuval.

En değerli besin unsurları; ekmek, makarna, patates, bulgur (pirinç lükstü).

Ekmek?

Çileli Anadolu bayanları,

Sekiz mart “kadınlar günü” nedir, “feminizm” nedir, “kadın hakkı” nedir bilmeyen hoş beşerler. Hele ekonomik bağımsızlık kavramını hiç duymadılar.

Neydi ki o?

Onların âleminde girdiği meskenden ayrılmak yoktu ki. Öteki hâne halkı neyse o da o idi.

Ekmek dedik ya,

Sabah namazında kalkan Anadolu bayanı, sobayı yakar evvel. Hayvanlarını yemledikten ve suyunu verdikten sonra, hamur yoğurmaya başlar.

Aralığın ayazı da yağışı da üzücüdür.

O soğukta, dışarıda, ocaklıkta yufkalar açılır ve sacda pişirilir. Yüzlerce yufka pişirilir üç dört saatte.

Yavrusu varsa bu ortada onun da muhtaçlığını görecek, çocukları okula gönderecek,

Kar varsa damda, kürenecek. Damlıyorsa, loğlanacak.

Dedik ya,

Gün kısadır aralıkta.

Akşam hazırlığı yapılacak,

Hasılı Anadolu’da aralık zordur. Bayanlar için daha da zordur.

***

Kendine has hoşluğu de yok değildi aralıkların, bütün imkânsızlığa inat.

Toplumsal hayat çok hareketlidir(!)…

Erkekler, akşam yemeğinden sonra köy odasının yolunu tutarken bayanlar, gaz lambası ışığında şehriye dökmek için bir ortaya gelirler. Köyün ya da mahallenin bütün dedikoduları, yağan yağmurun çisiltilerine karışırdı. Bu sohbet o kadar tatlı gelirdi ki çocuklarının her birinin bir köşede uyuduklarının farkında bile olmazlardı.

Bütün bu faaliyetler akşam saat dokuzda biterdi. Çünkü gece saat beşte başlamışsa sözgelimi, dört saatlik bir vakit diliminden bahsediyoruz. Tren de gelmiş oluyordu o saatte. Zati bir tek onun düdük sesi duyulurdu uzaktan gece boyunca. Alışılmış köyün köpeklerini saymazsak.

***

Tezek dumanları yükselirdi, kerpiç meskenlerden. Cılız ve titrek gaz lambaları gölgeleri büyütürdü. Kentten gelen birisi portakal getirmişse paylaşılarak yenirdi. Tek cümbüşümüz, teneke sobanın etrafında komşumuz “Hamal Müslüm”’ün anlattığı “haket”lerdi (hikâye). Kâh hükümdarın kızına âşık olan yoksul oğlanın haketini, kâh dev haketini (doğrusu masal) anlatırdı. Dehşetli oldu mu, gece yatamazdık.

Aralık geceleri güzeldi bizim için. Sıkıntıyı daima anam çekerdi (Allah rahmet etsin).

Anlatılanları, ipad, iphone ile büyüyen bugünün çocuklarının anlaması güç.

***

Bir hoşluğu daha vardır aralık ayının, Şeb-i Yelda’yı bünyesinde barındırması.

21 Aralık en uzun gecedir bizim yarım kürede,

Yani Şeb-i Yelda…

Dedik ya akşam erken olur aralıkta, bitmek bilmez geceler…

Bu tabir şiirlerde, kıssalarda, romanlarda çok sık kullanılır. Kimi vakit bu uzun gece, sevgilinin uzun siyah saçlarına benzetilir. Güzün bitip kışın başladığı gece olarak kabul edildiği için kimi toplumlarda bayram olarak da kutlanır. Mesela İran’da yapılan Şeb-i yeldâ kutlamalarında, ailenin en büyüğünün meskeninde toplanılır, başta karpuz ve nar olmak üzere çabucak her tıp yiyecek hazırlanır, sabah güneşin doğuşuna kadar bu ritüel devam eder.

Zerdüştlükte yılın başı olarak kutlanırken, kimi inanışlarda “horrem ruz” (kutlu gün) olarak geçen şeb-i yelda, Eski Ermeni takvimlerinde de “navasard” olarak isimlendirilmiş ve yeni yıl olarak kutlanmıştır. Birçok farklı inanç, değişik manalar yükleyerek kutlamışlardır tarihler uzunluğu.

Onu bunu bilmem, yazının başına koyduğum iki satırlık şiir sizce de mükemmel değil mi? (Bu beyit, Sabit’in olduğu söylenir lakin akademik çalışmalarda La-edri diye geçmektedir)

Uzun geceyi ne falcılar, ne de vakit ölçenler bilemez.

Onun kaç saat sürdüğünü hastalara sor. (gam tutkunlarına –âşıklar’a-)

Ya da Yahya Kemal’in,

Şeb-i yeldâda uzar fecre kadar kıssa-ı aşk

Tâ ki Mecnûn bitirir nutkunu Leylâ söyler

Yani;

Aşk öyküsü, yılın en uzun gecesinde bile şafak sökene kadar sürer; o denli ki Mecnûn kelamını bitirse Leylâ başlar; Leylâ sussa Mecnûn anlatır.

Tekrar yazının başında alıntıladığım merhum Necip Fazıl’ın şiiri apaçık geçmek bilmeyen uzun geceleri lakin hastalar, gam çekenler ya da âşıklar bilirler.

Her neyse…

Aralık hoştur,

Akşam erken olur.

Ne eylüldeki melankoli,

Ne ekimdeki okul telaşı,

Ne de kasımın mevsim dönümü, tansiyonu olur aralıkta…

Her şeye karşın,

Hoştur aralık.

Hoş…