Efnan Atmaca – Pandemi tüm hayatımızı, alışkanlıklarımızı, ömür üslubumuzu özetle her şeyi değiştirdi. Tahminen bilimkurgu sinemalarında izlesek …
Pandemide en çok beyaz yakalıların meşakkatlerini dinledik. Lakin siz gözünüzü mavi yakalılara çeviriyorsunuz.
Aslında evvel en çok zenginlerin sesini duyduk. Hayatlarında tahminen de birinci defa fakirlerle tıpkı anda bir riskle karşılaşmak, bir fakirle birebir sonu yaşayabilme ihtimali darmadağın etti zenginleri. O birinci günlerde dünya ünlülerinin iç bayıcı aforizmalarını dinlemek zorunda kalmıştık hatırlıyorsunuzdur. Sonra ise aslında daha çok duyduğumuz beyaz yakalıların değil, orta sınıfın sesiydi, onların dertleriydi. Bu da pek şaşırtan değil. Hem global seviyede ana akım medyada, hem toplumsal medyada, karantinayı “verimli” kılmak gerekliymiş üzere kitlesel bir ferdî gelişim seferberliği başladı güya. Beyaz yakayla orta sınıfı ayırma gerekliliği var, zira artık “yaka” mutlak bir sınıf göstergesi olmaktan çıktı. Kültürel olarak bu bağ sürebilir lakin ekonomik açıdan değil. Aslında pandeminin başında farklı mesleklerden, sınıflardan 35 şahısla görüşmek istememin nedeni de sömürü sisteminin birebir saiklerle işlediğini, topyekun fakirleşmeyi bu benzerliklerle ortaya koyabilmekti. Aslında örneğin kitapta büyük bir otomotiv şirketinde çalışan bir mühendis işten nasıl Kod 29 ile atıldığını anlatıyor. İş Kanunu’ndaki bu husus patronun çalışanı “ahlaksızlıkla” itham ederek atması demek ve işten çıkarmanın yasak olduğu periyotta birçok patronun hem mavi yakalı, hem beyaz yakalı birçok çalışan için bu yola gittiğini biliyoruz. Sorun şu ki herkes durduğu yerde fakirleşti, zati fakir olanlar açlık sonuna yakınlaştı. Ortalarında kendini “işçi” üzere görmeyen çoksa da, birçok beyaz yakalı minimum fiyat ya da biraz fazlasını kazanıyor artık. Kaldı ki bu şartlarda minimum fiyat, zati hiç kimse için kabul edilebilir, insanlık onuruna yakışacak düzeyde değil.
Sizce pandeminin en büyük zayiatı ne oldu Türkiye için?
Kitabın “Pandemi Zayiatı” ismi, askerlikteki “eğitim zayiatı”ndan geliyor. Eğitim esnasında gözden çıkarılanlar, doğal “fire”ler yani. Canlı insanlardan kelam ediyoruz. Pandemi Türkiye’de başından itibaren öncelikli olarak bir halk sıhhati sıkıntısı değil, sermayenin ayağına takılan bir taş, durup dururken kârdan ziyan etmeye yol açan bir pürüz olarak ele alındı. Pandemiye dair günlük hayat kısıtlamalarında da halk, sıhhat değil, sermayenin çıkarları öncelikli oldu. Tüm bunlar Türkiye tarihinin en büyük ekonomik krizlerinden biriyle birleştiğinde zayiatımız büyük oldu. Yalnızca biyolojik münasebetlerle virüs karşısında dezavantajlı olanlar değil, konutta kalma bahtı olmayanlar, pandemi sırasında çarkların devam etmesi için gözden çıkarılanlar hayatını kaybetti. Onlar bu vaktin “firesi” oldu. Bu deneyim, zati var olan lakin pandemiyle artan belirsizlik halini körükledi, daha umutsuz, geleceğe yılgınlıkla bakan, kendini “değersiz” hisseden beşerler yaptı çok kişiyi. Ruh sağlığımızdan da “zayiat” verdik.
Pandemi başında herkes hayata yeni bir pencereden bakmayı öğrendiğini söyledi. Felsefi olarak bakışta bir şey değişti mi?
35 şahısla hem pandeminin başında, hem bir yıl sonrasında konuşmak aslında bir cins deney üzereydi. Bunu kendinizden düşünün, siz ne kadar değiştiniz, cümleleriniz, sıkıntılarınız ne kadar farklılaştı? İki defa görüşmek öncelikle natürel hayatlarında somut olarak değişenleri görmeye yaradı. İşsiz kalan, iş değiştiren, evlenen, boşanan, kent, ülke değiştiren, hayatlarında büyük hadiseler olanlar var. Bu bir yılda bir TikTok fenomeni bile çıktı ortalarından. Ancak bu görünür değişikliklerin yanında tekrar birçok kişi kendi “içlerinde” farklılaşanlardan da kelam etti. Bugüne, geleceğe, hayatın manasına, önceliklerine bakışlarında da izler bırakmıştı bu ağır yıl. Hatta bunu bir değişim, dönüşüm için ivme olarak kullananlar, inadına güçlenerek çıkanlar da vardı.
Artık sona geldik deniliyor, aşılama hızlandı, sayılar düştü… Sona geldik mi? Hayat herkes için kaldığı yerden devam edecek mi?
Bu yaşanan birinci pandemi değilse de, bu virüsle deneyimimizde bütün dünya başından itibaren el yordamıyla ilerliyor aslında. Yeni dalgalar, yeni varyantlar ve alışılmış yeni virüsler muhtemel. Ayrıyeten dünyada daha milyarlarca beşere aşı erişmiş değil. Hayatın kaldığı yerden devam etmesi zati hayatın özüne alışılmamış. Hele bu türlü büyük bir hadiseden sonra mümkün değil. Sorun yeninin neye benzeyeceği. “Kaldığımız yere” dönmek nahif bir dilek olarak anlaşılabilir, fakat aslında kaldığımız yere asla dönülmez.
