Pandomim sanatçısı İlker Kılıçer: İktidarlar sessizlikten korkarlar

İZMİR – Şov sanatının kollarından biri olan pantomim ya da öteki bir ismiyle Mim sanatını kelamsız tiyatro olarak tanımlayabiliriz. Dünyada en çok tanınmış pandomim sanatkarı olarak Marcel Marceau gösterilirken, Charlie Chaplin, Laurel ve Hardy de sessiz sinema devrinde bu tıbbın birinci temsilcileri olarak kabul ediliyor.

Hem yetişkinlere hem çocuklara Mim performansı yapan İlker Kılıçer, etraf gayretleri, gecekondu direnişleri, sarsıntı sonrası yitimler, mülteci kampları, hapishaneler, çocuk yuvaları ve huzurevlerinde sergilediği oyunlarla biliniyor. Kılıçer, UNESCO’nun organize ettiği Sırbistan’ın Belgrad kentinde Dünya Mim Enstitüsü’nün davetiyle katıldığı kongrede gerçekleştirdiği başarılı sunumuyla Dünya Mim Enstitüsü Resmi Üyelik Sertifikası almaya hak kazandı.

Farklı ülkelerde 14 şenlikte, 27 sefer sahne alan ve sayısız mim oyunu bulunan İlker Kılıçer’le pantomimi, öyküsünü ve Kendisizler oyununu konuştuk.

ELLERİME OLAN MERAKIM VÜCUDUMA YÖNELDİ

Pandomimle birinci tanışman nasıl oldu? Pantomim sanatkarı olmaya nasıl karar verdin?

Kendimi söz etmek için mana arayışı içindeydim. İnsan bazen varoluş yanıtları arar ama bulamaz. Bulamadığı vakit da sistemin sunduklarına düşer. Lakin kendisini gerçekleştirdikten sonra bundan kurtulur. Ben de kendimi keşfettikçe daha fazla şey buldum. Bir yer, bir yere taşıdı, öbür bir yer, öteki bir yere… İşte Mim sanatı da bana bu türlü bir yer açtı. Zira bütün okul hayatım boyunca içine kapanık, sessiz bir karakterdim. Çocuklar oyunlarına almazlardı. Okul bekçisi bile bıyık altından gülerdi. Kürsüde, andımızı okuyamadığım için müdür yardımcısından yediğim sert tokat bütün okul hayatımı etkiledi. Hakikaten o sene, yani ilkokul üçte sınıfta kaldım. Yıllardır bunun aşağılanmasını yaşadım. “İlkokulda sınıfta mı kalınırmış?” Ben kaldım işte. Alışılmış kendimi ortaya koyamadığım için daha çok içe kapandım. Hatta ‘iyi bir yalnızdım’ diyebilirim.

.

Pandomim ile bir kıssanın içinde tanıştım. Ali Ayas isminde kas erimesi hastası çok sevdiğim bir arkadaşım vardı. Hayatının son birkaç yılında ona refakat ettim. Ali’nin yalnızca gözleri oynuyor, ağız kasları çalışıyor ancak vücudu hareket etmiyordu. Birlikte geçirdiğimiz vakitlerde daima kitap okurduk. Onun rahat okuyabilmesi için kitabı yüzüne tutardım. Ortamızda göz kırpma sayısına nazaran şifre belirlemiştik. Bir defa göz kırptığı vakit sayfayı çevir manasına geliyordu. Oğuz Atay’ın “Tutunamayanlar” romanını çok sevdiğini bilirdim. Bir daha okumak istediğini de. Fakat o kadar ısrar etmeme karşın ellerimin yorulacağını düşünerek istemedi. Yeniden de aldım. Haftalar sonra bitirdik. Bu okuduğu son kitaptı. Bir mühlet sonra Ali’yi kaybettik.

O gittikten sonra ellerim daima bir şeylere uzandı. Bende alışkanlık oluştu. Sonra ellerimi keşfetmeye, onlara dokunmaya başladım. Ellerimin bir ayna, hatta bir kalp olduğunu gördüm. Pantomim sanatında eller kalptir zati. Ellerime olan merakım vücuduma yöneldi. Yirmili yaşlarımın sonunda birinci kez vücudumla tanışıyordum. O devir bir Mim sanatkarı olan Marcel Marceau’nun oyununu izledim ve dedim ki “Ben bu sanatı yapacağım”. O gün, bugündür yapıyorum…

ANTİK YUNAN’DA HÜKÜMDARIN KONUŞMAYI YASAKLAMASIYLA ORTAYA ÇIKIYOR

Bize pandomimin ortaya çıkışından biraz bahsedebilir misin?

Doğumu Mezopotamya ve Uzak Doğu. Zonguldak Ereğli’de Mısırlı bir pantomim sanatkarı Krispos’un anıt mezarı bulunuyor. Bu da M.S. 2. yüzyılda yaşamış bu sanatkarın Anadolu topraklarında da gezdiğini gösteriyor. Ama çağdaşlaşması ve kendi özgün halini alması İtalya, Yunanistan ve Fransa üzerinden biçimleniyor.

Antik Yunan’da ise 14. Louise’in kendisini alaya alan tiyatro oyunundan sonra konuşmayı yasaklamasıyla Mim sanatının ortaya çıktığı söylenir. Kral konuşmayı yasaklayınca oyuncular konuşmadan anlatmanın yollarını ararlar. Mim sanatı özü itibariyle ortaya çıkmaya başlar.

MİMDO’NUN ÖYKÜSÜ BENİM ÖYKÜM

Pandomim sanatkarları sahnede bir karakter yaratıyorlar. Senin karakterin ne?

Mimdo… Çocuk oyunlarında oynadığım bir karakter olan Mimdo’nun bir kıssası var. Mimdo kıssada fark edilmeyen, görülmeyen bir karakter. Ve kendini fark ettirme, gösterme uğraşı içerisinde. Sahnede ve sokakta da oynuyor bu oyunu. Lakin daima pürüzlerle karşılaşıyor. Manileri aştığı vakit çocukları ve onu sahiden fark edenleri görüyor. İşte o vakit eğlenceli ve karnavalesk tarafını ortaya koyuyor.

Yetişkinleri temsil eden bir karakteri yaratmadım şimdi. Esasen Mimdo’nun öyküsü benim öyküm. Gündelik hayattaki sakarlığım, şaşkolozluğum, aptallığım, her şey onda mevcut. Yani Mimdo aslında benim! Lakin Mimdo’ya en büyük emeği veren Dr. Fatma Keçeli dramaturgumu anmadan edemeyeceğim.

Kılıçer: Sahne ise bana daima üstün bir alan üzere geliyor. Bölünmelerin, sınıfların olduğu bir alan orası. Sahnede o temeli bozmaya çalışıyorum.

SOKAKTA STATÜLER YERLE BİR OLUYOR

Sen sanatını sergilerken ekseriyetle sahneyi kullanmıyorsun. Salondaki seyirci ile sokaktan tesadüfen geçen seyirciye sanatını icra etmek ortasında nasıl bir fark var?

Sokakta oynadığım vakit 5 yahut 10 dakika Mimdo’dan küçük pasajlar oynuyorum. Ya da güldürü, mizansen yanı daha ön planda olan oyunlar. Elbette ortalara trajedi, gündelik hayattaki çelişkileri katıyorum fakat sokakta en fazla 10 -12 dakika oynarım. Zira kimse daha fazla durmaz. Sokak boşluk ister, bir şeyin başlayıp durmasını ister.

Sahne ise bana daima üstün bir alan üzere geliyor. Bölünmelerin, sınıfların olduğu bir alan orası. Sahnede o temeli bozmaya çalışıyorum. Hatta oyun bitince çekip gitmiyorum. Ya seyirciyi sahneye alıyorum ya da ben aşağıya iniyorum. Birden fazla vakit seyircilerin ortasına karışıyorum.

Fakat sokakta her sınıftan insan var. Salondaki bütün o katmanlar sokakta yıkılıyor. Banka müdürüyle çabucak yanı başında simit satan bir çocuk yan yana durabiliyor. Banka müdürünün karnı aç, gevrekçiden bir gevrek satın alıyor. Yani orada bir bağ kuruluyor. Bir hemzemin oluyor orada sanat. Statüler yerle bir oluyor. Bunlara ön ayak olmuş oluyorum.

MİM’İN KENDİSİ POLİTİK BİR SANAT

Sergilediğin oyunlar çoklukla iktidar zıddı ve özgürlük kavramı üzerine. Sokakta sanat yaparken ne üzere zorluklar yaşıyorsun?

Politik telaffuzda bulunmuyorum fakat alışılmış yaptığım şey politik. Zira Mim’in kendisi esasen politik bir sanat. Mesela Roboski’de öldürülen çocukları oynarken ben olayı yaşıyor, gerisini seyirciye bırakıyorum. Çocuklarda da bu türlü. Oyunlarımda çocuklara asla bir doğruyu göstermem. Farklı durumları sunar; sizce hangisi olmalı diyerek geri çekilirim. Ben sanatın değiştirici ve dönüştürücü bir yanı olduğuna inanıyorum her vakit. Sokakta çok kere kelamlı ve fiziki akına uğradım. Boğazıma yapışanı da oldu, amfime tekme atıp parçalayanı da. Susarak anlatmaya devam ettim hep…

Karşıyaka’da zabıtadan yediğin bir gürültü cezası vardı…

Evet, baya gündem olmuştu. Aslında o zabıta sayesinde Mim sanatının anlatım gücü açısından dünyanın en gürültülü sanatı olduğunu anlamış olduk. Zira hiç ses yok, kelam yok… Münasebetiyle sessizliğin konuşmaması bu türlü bir şey aslında. Sessizliğin yerine kelam koymazsanız susmak ölmez. Neyzen Tevfik bir konuşmasında “yok olmadan var olmanın yolu yok” der. İşte pantomim yokluk üzerine kurulan bir şey. Tek bir vücutta bile her şey. Vücut, dekor, kelam, sahne, kıssanın kendisi. Yani yokluk içinde bir varsıllık var orada.

Şems Tebrizi de şöyle der: “Sonsuzluğa götüren bir denizin kıyısına vermiştim. O vakit anladım ki susmak bir cüsse işi. Derin denizlerin işi. Sığ suları en hafif rüzgarlar bile coşturabiliyor. Derin denizleri lakin derin sevdalar… Anladım ki derin ve gizemli olan her şey susuyor. Anladım ki susan her şey derin ve heybetli…”

İKTİDARLAR SESSİZLİKTEN KORKARLAR

Susmak neyi söz ediyor?

Aslında “susmak demek” değil pantomim. Zira herkes susabilir. Pandomimi susmanın yerine “konuşmamayı koymak” diye tanımlayabiliriz. Manzara ve ses kirliliğinin olduğu bir dünyada yaşıyoruz. Binalardan, bayraklardan gökyüzünü göremiyoruz. Mim sanatı tam da bunların ötesinde, bunları iki eliyle reddedip ortak bir sessizliği lakin bu sessizlikte yeniden de kendini anlamsal olarak gürültülü bir biçimde var etmeyi öneriyor.

Kimi periyotlarda yasaklanan birçok sanat kısmı var. Mim sanatı da bir yasaklamanın ertesinde var olduğuna inanılan bir sanat. İktidarlar, sessizlikten korkarlar. Şöyle bir şey hayal etsene; Ülkende toplumsal isyana dönüşecek bir neden çıkmış ve on binlerce insan slogan atmadan, yumruğunu kaldırmadan, basın açıklaması yapmadan sessiz bir halde yürüyor. Sıkıntıyı anlatan mim performansları izliyorlar sokakta. Bence hükümet bile düşer!

OTOBÜSTE İKİ TUTAMAK ORTASINDA BOŞLUĞA ASILDIĞIM OLUYOR

Pekala, günlük ömründe da vücut lisanının devreye girdiği oluyor mu?

Birçok öyküm var ve nitekim bu hastalık beni bırakmayacak. Tedavisi yok bunun. Mesela otobüste iki tutamak ortasında boşluğa asıldığım oluyor. O denli tutup kalıyorum. Fakat beşerler bana baktığında fark ediyorum. Sonra onlara “burası daha güvenli” diye espri yapıyorum. Objelerle kurduğum ilgi de değişmeye başlıyor. Daha estetik bir biçem doğuyor. Mesela bir bardağa uzanırken ellerim dalgalanarak gidiyor. Telefonu tutarken, birisine sarılırken, o estetik biçem daima baskın geliyor. Lakin bu çeşit şeyler geliştikçe, hayata bakışın da değişiyor. Bir ağaca, bir hayvana öteki başka baktırıyor bu sanat. Mesela yarım bir elmayı elimle bütünleyip o denli yiyorum. Yorulduğumda pantomim tekniğiyle masa ya da bir duvar yapıp oraya yaslanıp dinlenebiliyorum.

.

BÜTÜN HAYATIMIZ NUMARALANDIRILMIŞ

İzmir’de, Keşan’da sahnelediğin “Kendisizler” oyunun artık de İstanbul Kats Sahne’de yer alacak. Kendisizler neyi anlatıyor?

Ben mecburî çalışmaktan nefret eden bir beşerim. Sabahtan akşama kadar çalışmak zorunda kalmak hiçbir beşere uygun değil bence. Mecburî askerlik öyküm bol küfür ve dayakla geçti. Ruhuma hiç sindiremedim. Zarurî çalışma hayatı, askerlik, okul hayatı… Tüm bunlar benim daha fazla içe gömülmeme neden oldu. İşte Kendisizler de bu türlü başladı. Bu hem benim hem de benim üzere olan milyonların öyküsü. Kendi olamayan, kendilik inşa edemeyen bireyleri anlatıyor.

Leo Lionni’nin Pezettino hikayesinde kesimleri koyup onu bütünlemek üzerine çok hoş bir öyküsü var. “Küçük sempatik bir kare seyahati boyunca bütününü arıyor. Sonra yüzlerce kareden oluşan uçan varlıkla karşılaşıyor. “Ben senin eksik bir parçan olabilir miyim” diye soruyor. Uçan varlık ona, “Benim eksik bir kesimim olsaydı bu türlü uçabilir miydim” diyor. Bu formda yuvarlanan, koşan bütün varlıklara tıpkı soruyu soruyor. Sonunda bilge bir karakter, “Kayığa bin, çakıl adasına çık orada bütününü göreceksin” diyor. Kayığa atlayıp gidiyor. Çakıl taşlarına ayağı takılıp yuvarlanınca yüzlerce kesime ayrılıyor. Şirin kare, modüllerine bakıyor ve şu karara varıyor: “Demek ki ben de onlarca kesimden oluşan bir bütünmüşüm.” Ve bir kare olarak bütününü aramadan yaşamaya devam ediyor.

Aslında Kendisizler de bu öykünün izleri var. Biz kesimlerimizi fabrikaya, işverene, devlete veriyoruz. TC numarası, sigorta numarası, vergi numarası, telefon numarası, sokak numarası… Bütün hayatımız numaralandırılmış, bütün modüllerimiz onlarda. O yüzden sanatsal bir giriş insanın kendini en uygun tabir ettiği bir isyanla ve hayır demekle başlar. Ben de Kendisizler’le bana dayatılan her şeye hayır dedim. Zira kendim olabilmem için evvel ömür alanlarımdaki baskıları ortadan kaldırmam lazım. Nefes almam lazım ki kendiliğin inşası başlasın. Kendisizler bunları anlatıyor.

PANTOMİMLE ANLATAMAYACAĞINIZ HİÇBİR ŞEY YOK

Pekala, bizler pandomimden ne öğrenebiliriz?

Tahminen de tiyatronun yetmediği her şeyi… Kelamsız olmasının yegane karşılığı memleketler arası boyuta taşınmasına da sebep oluyor. Dünyanın neresine giderseniz gidin çok net anlarsınız. Eskimolara ya da ilkel kabilelere bile oynayabilirsiniz.

Pandomimle anlayamayacağınız hiçbir şey yok. En olmazları bile anlayabilirsiniz. Bu sanat izleyenlere çok açık alanlar bırakıyor. Çok diğer bir anlatım imkanı sunup seyircinin önüne atıyor. Yaratılan boşluğu seyirciye attığında onlar kendi öyküleriyle örtüştürerek zihinlerinde diğer bir biçimde tamamlıyorlar. Mim sanatının bu türlü bir gerçekliği var. O kadar çok boşluk var ki o boşlukları sözlerle de dolduruyor seyirci. Öğrenebileceğimiz çok şey var. Geçen yıl Şakran Cezaevi’nde bir çocuk beni izledikten sonra yanıma gelmek istedi. “Bana da öğretir misin?” diye sordu. Neden bu kadar öğrenmek istediğini sorunca, “Ben de senin üzere duvar yapacağım. Sonra o duvarları kırıp özgürleşeceğim” dedi. Bir hafta kendime gelemedim. Mim sanatının bir çocukta yarattığı özgürlük tutkusu bu.

Velhasıl ben de o çocuk üzereyim. Yaptığım her mim temsilinde özgürleşiyorum. İzleyicinin hayran bakışlarında, kahkahasında, hüznünde, şaşkınlığında gelip sarılmasında, sorular sormasında birer birer açılır özgürlük kapılarım.

ilkerkilicerpantomim@gmail.com
Instagram : @ilker_kilicer
Facebook : @ilker.kilicer