Pandemide danışanlarınızda en çok karşılaştığınız şikayetler hangileri oldu? Anksiyete bozuklukları ve depresyonda büyük bir artış olduğunu …
Anksiyete bozuklukları ve depresyonda büyük bir artış olduğunu söyleyebilirim. Bunlara ek olarak alkol ve husus bağımlılığı ve yeme bozuklarında da evvelce rahatsızlığı olanların rahatsızlıklarının geri dönmesi, yahut yeni rahatsızlıklar geliştirmesi olarak iki farklı durum görüyoruz. Bu rahatsızlıklara ek olarak bir çok insan uyku dertleri, dehşet, çok gerilim, motivasyon eksikliği ve konsantrasyon bozukluğu yaşıyor. Ben yoğunlukla bağımlı bireyler ile çalıştığım için, bireylerin alkol ve uyuşturucu tüketiminde çok büyük bir artış gördüm. Hatta maalesef evvelden bağımlı olup senelerce içkiyi bırakan bireyler, bu sürecin geriliminden ötürü tekrar alkol içmeye başladılar.
Elbet önümüzü göremediğimiz, geleceğe dair umudumuzu kaybettiğimiz bir devirdeyiz. Bu belirsizlik ve ümitsizlik neleri doğurabilir?
Ümitsizlik duygusu bazen haftalar uzunluğu sürerek uyku sıkıntıları, kilo artışı yahut azalışı, yataktan çıkamama, motivasyon eksikliği, değersizlik, hayattan zevk alamama üzere depresif bir boyuta gelebilir. Depresyonun ileri düzeylerinde intihar fikirleri yahut teşebbüsü yaşanabilir. Bu türlü hisseden beşerler vakitle kendilerini herkesten soyutlarlar. Bu sebeplerden ötürü odaklanma zorluğu yaşayan insanların kesinlikle takviye alması gerekir. İnternet üzerinden terapilerin mevcut olduğu bu devirde, terapi sürecine girmek kişinin kendisine yapacağı en hoş yatırımdır. Umut, etrafta ne olursa olsun kişinin kendi içinde besleyip büyütebileceği bir histir. Umudu beslemek ve yola devam edebilmek size güç verecektir.
Sosyolog Corey Keyes’in 2021’in duygusu olarak tanımladığı “Ruhsuzluk” psikolojisi tam olarak nedir? Nasıl bir his durumunu tabir ediyor?
Corey Keyes, birtakım insanların depresyonda olmamalarına karşın çok ruhsuz olduklarını fark ettikten sonra, gelecekte depresyon ve dert bozuklukları yaşayan insanların temel bu beşerler olduğunu öne sürüyor. Hatta bu insanların travma sonrası gerilim bozukluğuna da daha yatkın olduğunu söylüyor. İnsanların odaklanma problemleri, 2021 için heyecanlarını kaybetmeleri, birebir sinemaları tekrar izlemeleri üzere neşesiz ve hedefsiz hareketlerin hepsine ruhsuzluk diyoruz. Bahsettiğimiz his tam olarak bir tıkanmışlık ve boşluk hissidir. Güya günler geçiyor ve siz sisli bir görünüme bakıyormuşsunuz üzere. Ruhsuzluğun tehlikeli istikameti de, bu döngüye kapıldığınızı fark etmiyor olmanız, kayıtsız kalmanız. Kendi acınızı fark etmediğiniz vakit da kendinize yardım edememeniz.
Bir de yalnızlık duygusu var. Çoğumuzun, kalabalık bir meskende yaşayanların bile karşı karşıya kaldığı yalnızlaşma sorunuyla başa çıkmak için neler yapabiliriz?
Beşerler bu süreçte hastalıktan korkma, ailelerine hastalık bulaştırmama üzere bir sürü sebepten ötürü yalnızlaştı. Çoğumuz günlük hayatımızda kısa yahut uzun her gün dışarı çıkmaya alışıktık. Yalnızlık ve ruh sıhhati sıkıntıları ortasında çok kuvvetli bir bağ olduğu için bu periyotta ruh sıhhatinin korunması koşuldur. Bu süreçte kendimizi müdafaanın yolları temel olarak kendimizi meşgul tutmak ve diğerleri ile ilişki kurmak için yeni yollar bulmaktır. Diğer bir işle meşgulken, öbür problemler üzerinde derinlemesine düşünmeyiz, bu da depresyon riskimizi azaltır. Farklı usullerle toplumsal olmaya çalışmak da yalnızlığa bir nebze güzel gelebilir. Meskende yalnızken bile günlük rutin uygulanması çok yararlıdır. Haberleri limitli vakitte sistemli olarak, çoka kaçmadan (günde 1-2 saat) izleyip dış dünyada olan bitenden haber almak bir başka metottur. Fizikî sıhhat ve ruh sıhhati birbiri ile çok temaslı olduğundan meskende yoga, civarda yürüyüş üzere fizikî aktivitelerin elden bırakılmaması gerekir.
Yalnız kalındığında hayatın manası kaybolmuş üzere hissedildiği için, bu manası tekrar keşfetmenin en hoş yolu manalı şeyler yapmaktır. Herkesin bir yere ilişkin olma, değerli hissetme üzere muhtaçlıkları vardır. Örneğin online dersler almak, online olarak istekli işler yapmak bunlara örnek olabilir. Yalnızlığın bir öbür ilacı da aile ve arkadaşlar ile bağ kurmaktır. Örneğin el ile yazılmış mektuplar yollamak, bol bol telefonda konuşmak, manzaralı aramalar yapmak üzere. Sanat projeleri, meskeni tekrar dekore etmek, organize etmek üzere uğraşlar da birçok insanı meşgul edici yararlı aktivitelerdir.
Çiftler ve aileler okulların ve ofislerin kapalı olması sebebiyle çok fazla birbiriyle vakit geçirmek zorunda kaldı. Bu da daha evvel farkına varılmamış sıkıntıların gün yüzüne çıkmasına yahut yeni uyuşmazlıkların ortaya çıkmasına neden oldu. Mesken içerisindeki problemleri minimuma indirmek için bağlantımızı nasıl bir seviyede tutmalıyız?
Aile ile “fazla” vakit geçirmek diye bir sorun var mıdır? Vardır. Kimse bu durumda olmak istemez ve herkesin pandemi olsa da olmasa da aralığa gereksinimi vardır. Aile bireyleri, gereksinimleri konusunda birbirine net olmalıdır. Her dakika birlikte bir aktivite yapılması zarurî değildir. Aile bireyleri birbirlerine sıkça ne hissettiklerini söylemelidir. Suçlayıcı bir lisan yerine, sorumluluk alıcı bir lisan kullanılmadır Örneğin: “Beni hudut ediyorsun” yerine “Ben öfkeliyim” diyebilmek. Ailede bir taraf öfkeli olduğu vakit, alanı korumak ismine oburu bir adım geri atabilir.
Ailede bireyler birbirlerini depresyon ve kaygı bozukluğu belirtileri için kollamalıdır. Ailede kimsenin kilosunda dramatik bir artış/azalma var mı? Uyku nizamlarında bir değişiklik var mı? Ailede her bireye düşen sorumluluk evvel kendi ruh sıhhatini korumaktır. Antrenman, meditasyon, sağlıklı beslenme, sağlıklı uyku tertibi, hobiler gelişmek kişinin kendisini keyifli ettiği için etrafındakileri de memnun edecektir. Şayet aileniz yahut çocuklarınız sizi kızdırdıysa, reaksiyon vermeden evvel 10’a kadar sayın. Tıpkı vakitte konut sorumluluklarını yine dağıtabilirsiniz, birlikte geçireceğiniz vakti planlayabilirsiniz, birbirinize “teşekkür ederim” ve sabahları “günaydın” diyebilirsiniz.
Hastalık korkusu yahut konutta fazla vakit geçirme sebebiyle obsesif kompulsif bozukluklar da kendini gösterdi. Paklık hastalığında obsesyon düzeyinde olduğumuzu nasıl anlayabiliriz?
OKB yaşayan beşerler, istemedikleri kanılar düşündükleri vakit kimi davranışlarda bulunurlar. Bu formda bir tehlikeyi yok ettiklerini düşünürler ve kısa da olsa rahatlarlar. Bu davranışlar çok vakit alır ve kişinin toplumsal, akademik, profesyonel ömrüne pürüz olur. Birtakım beşerler pislenmekten, bakterilerden, bedensel sıvılardan yahut öbür hususlardan çok korkarlar. Pislenme korkusu da çok temizleme davranışlarını doğurur. Muhakkak sıklıklarda ve sırada paklık yaparlarsa pisliklerden ve enfeksiyonlardan korunacaklarını düşünürler. Paklık alanında OKB yaşayan beşerler belirsizliklere tahammül edemez, pak olmamayı büyük bir tehdit olarak algılar, mükemmeliyetçidir, öteki insanları denetim etmeye çalışır, ellerini yahut etraflarını daima yıkar ve temizler, daima pislenmek yahut bakteriler ile alakalı endişelenirler. Paklık için her gün saatlerinizi harcıyorsanız, paklık yapmadığınız vakit kendinizi çok makus ve çok kaygılı hissediyorsanız OKB kıymetlendirilebilir.
Bir de bağımlılıklar var. Araştırmalar andemi periyodunda sigara ve alkol kullanımının arttığını gösteriyor. Sigara ve alkol kullanımı hangi basamaktaysa korkmalıyız?
Bağımlılık düzeyini anlamak için mahrumluk semptomları çok kıymetlidir. Kişi maddeyi (alkol, sigara) kullanmadığı vakit bedeni baş ağrısı, mide bulantısı, terleme, titreme yahut duygusal olarak öfke, irrite ruh hali üzere sinyaller veriyorsa bu kişi fizikî olarak bağımlı olabilir. Kullanmadığı vakit daima maddeyi düşünmesi, maddeyi elde etmek için planlar yapması, kullandığı ölçüsü başkalarından saklaması yahut olduğundan daha az söylemesi, maddeyi kullanımına dair palavralar söylemesi üzere davranışlar büyük işaretlerdir. Kişi şayet hayatına verdiği ziyanlara karşın (sağlık, münasebetler, kariyer) husus kullanımına devam ediyor ve istediği vakit bırakamıyor ise bağımlılığı ileri düzeyde ve yardım alması gerekiyor demektir.
Pandeminin kalıcı ruhsal tesirlerinin nasıl olacağını öngörüyorsunuz? Toparlanmamız ne kadar vakit alacak?
Maalesef insanların %10-15’inin hayatı pandemiden sonra olağana dönemeyecek. Birçok insan uzun vadede kaygı bozuklukları ile çaba edecek. 2003 SARS hastalığından sonra en çok görülen uzun vadeli meseleler travma sonrası gerilim bozukluğu, depresyon ve uyku sorunlarıydı. İnsanların bu periyotta yaşadığı iş kaybı ve finansal meşakkatler ruhsal zahmetlerin devam etmesine sebep olacaktır. Tarih tekerrürden ibarettir diye düşünürsek, bu emsal zahmetlerin Covid sonrasında da yaşanması öngörülmektedir.
Bir öteki devam edecek rahatsızlık ise obsesif kompulsif bozukluktur. OKB, genler ve çevresel faktörlerden çok etkilenen bir durum olduğu için genetik yatkınlığı olan bireylerde Covid‘in OKB’yi tetiklemesi yahut kötüleştirmesi beklenmektedir. Genel anksiyete bozukluğu da dikkat etmemiz gereken başka bir durumdur. Şuan toplumumuzda kaygı sorunu yasayan insan hali hazırda esasen çok var, buna bir de ölümcül bir hastalık eklendiği vakit bu kaygı düzeyi kötüleşecektir. Pandemi bittikten sonra kimi beşerler çok telaşlı olmaya devam edebilir.
Başka bir sorun da yalnızlıktan ötürü insanların hayatın manasını kaybetmesi riskidir. Bu süreçte etrafından kopan beşerler, etraflarına tekrar bağlanmakta zahmet yaşayabilir ve olağan hayata geri döndüklerinde toplumsal etrafları bıraktıkları üzere olmayabilir. Geçmişte acı veren olaylar yaşayan insanların bu periyotta geçmiş travmaları tetiklenebilir. Geçmişte bedel verdikleri bir insanı kaybedenler, pandemiden sevdiklerini kaybetme korkusunu daha ağır yaşayabilirler. Bir öteki öngörülen sorun da işsizlik ve gelir kaybıdır. Bu durum ağır ölçüde depresyon, gerilim ve intihar ile temaslıdır. Birçok insanın tekrar ne vakit işe geri dönüp para kazanmaya başlayacakları muhakkak olmadığı için bu belirsizlik birçok insanı yıpratır.
Çok fazla felaket haberi verdim lakin şunu da eklemek isterim. Biz beşerler, dirençli canlılarız. Felaketler yaşasak bile hayata her vakit tekrar geri dönebiliriz ve bunları atlatabiliriz. Bütün bunların yanında odaklanabileceğimiz hoş gelişmeler de vardır. Mesela pandemiden birtakım beşerler kendilerini geliştirmiş, yeni bilgiler öğrenmiş biçimde çıkacaklar.
