“2020 ekiminde Ruslar “Aşıyı biz de bulduk” açıklamasını yaptıklarında o habere inanmamış, hatta “Bilgiler netleşene kadar ben bu aşıyı yaptırmam …
“2020 ekiminde Ruslar “Aşıyı biz de bulduk” açıklamasını yaptıklarında o habere inanmamış, hatta “Bilgiler netleşene kadar ben bu aşıyı yaptırmam” formunda bir kanaat de açıklamıştım” diyen Osman Müftüoğlu, daha sonra fikrinin neden değiştiğini nedenleriyle açıklayarak, Rus aşısı Sputnik V ile ilgili bilgileri köşesinde paylaştı.
Müftüoğlu’nun “Rus aşısına güvenelim mi?” isimli köşe yazısının tamamı şu formda;
“Pandemide geldiğimiz nokta maalesef biraz sorunlu.
Istırabın nedeni ise hepimizce malum: Elimizde yeteri kadar aşı yok. Lakin bilelim ki yalnızca bizde değil bir iki istisna dışında çabucak her ülkede “aşı sıkıntısı” var. Bunun en önemli nedeni de üretici firmaların taahhüt ettikleri ölçüde aşıyı üretememeleri. Haklı olabilirler mi? Mümkündür, haklı olabilirler. Bilelim ki aşı üretimi muazzam bir “itina”, yüksek bir “teknoloji”, harika hassaslıkta “inceleme aşamaları” gerektiren son derece sıkıntı bir iştir. Görünen o ki saydığım bu nedenlerle ne BioNTech/Pfizer ne AstraZeneca/Oxford ne de Moderna, Sinovac, Johnson&Johnson farklı ülkelere verdikleri kelamları maalesef yerine getiremiyorlar. Pekala, bizdeki durum ne?
DURUM ŞU
GÜNDEMİMİZDE SPUTNIK V VAR
ÇİNLİ aşı üreticisi Sinopharm kelam verdiği ölçüde Sinovac aşısını bize vaktinde teslim edemeyince son anda Rusya üretimi Sputnik V adeta bir “Hızır!” gibi devreye giriverdi. İşte bu nedenle bugün sizi hala kullandığımız aşılardan, Sinovac ve BioNTech’ten çok daha farklı teknolojilerle üretilen Sputnik V hakkında bilgilendirmeye karar verdik. Hazırsanız buyurun…
SORU 1: SPUTNIK V’NİN SIRRI NE?
SPUTNIK V bir “vektör” aşısı. Gövdesini soğuk algınlığı (nezle) virüslerinden biri olan “adenovirüs”ler oluşturuyor. Bu nedenle de aşı bir cins “vektör adenovirus aşısı” olarak da tanımlanıyor. Aşının imalinde 2 farklı adenovirüs kullanılıyor. Birinci dozunda taşıyıcı olarak adenovirüs 26, ikinci dozunda ise adenovirüs 5 var. Taşıyıcı (vektör) olarak iki farklı adenovirüsün kullanımının nedeni aşının aktifliğini arttırmak, gücüne güç katmak. Her iki dozda da kullanılan adenovirüslere ek olarak yeni koronavirüse karşı bağışıklık geliştirmemize yardımcı olabilecek “antijenik yapılar” da ekleniyor. Yani bu aşıyı “gövdesi meyyit adenovirüslerden, yelkeni ise koronavirüse karşı bağışıklığı sağlayan koronavirüs antijenlerinden oluşan bir yelkenliye” benzetebiliriz.
SORU 2: SPUTNIK V’E GÜVENEBİLİR MİYİZ?
İTİRAF edeyim: 2020 ekiminde Ruslar “Aşıyı biz de bulduk” açıklamasını yaptıklarında o habere inanmamış, hatta “Bilgiler netleşene kadar ben bu aşıyı yaptırmam” halinde bir kanaat de açıklamıştım. Ne yeterli ki sonraki gelişmeler beni haksız çıkardı. Rusya’da, Gamaleya Enstitüsü’nün geliştirdiği bu yeni aşının da aktiflik ve güvenliğini onaylayan datalar ünlü tıp mecmuası The Lancet’te geçtiğimiz günlerde yayımlandı. Pekala o bilgilerde neler var?
SORU 3: SPUTNIK V NEDEN İNANÇLI?
ELİMİZDEKİ net bilgiler şunlar: Sputnik V üretilirken kullanılan taşıyıcı adenovirüslerin 2 temel geni, “E1 ve E3 genleri” özel sistemlerle etkisiz hale getirilip temizleniyor. Bu paklık işi, bilhassa E1 geninin temizlenme sıkıntısı çok lakin çok kıymetli bir detay. Çünkü E1 geni virüsün çoğalmasını denetim eden bir gen. Şayet o geni tamamiyle silip ortadan kaldıramazsanız aşıyla birlikte vücudunuza giren adenovirüs sizde de çoğalma fırsatı bulabiliyor. Şayet E1 geni tümüyle silinebilirse taşıyıcı adenovirüs bedende asla çoğalamıyor, yalnızca “taşıyıcılık görevini/vektör” yerine getirebiliyor. E3 genine gelince… E3 genini silmek de önemli bir nokta. Bu geni yok ettiğinizde taşıyıcı vektör adenovirüsün bağışıklık sisteminiz ile bağlantıya geçmesi daha da kolaylaşıyor ve münasebetiyle aşının aktifliği azamiye çıkıyor.
SORU 4: BU YENİ BİR TEKNOLOJİ Mİ?
HAYIR değil. “Vektör aşı teknolojisi” bilinen bir teknoloji. Metot, Oxford/AstraZeneca ve Johson&Johnson tarafından da kullanıldı. Bu aşılarda üretim maliyetleri çok daha ucuz. Ayrıyeten çok düşük ısılarda depolama mecburiyetiniz olmadığı için vektör aşıları lojistik açısından da çok avantajlı aşılar.
SORU 5: BU AŞI BAĞIŞIKLIĞI NASIL SAĞLIYOR?
SPUTNIK V’nin üretiminde kullanılan adenovirüsler, koronavirüsün hücrelerimize girmek için kullandığı Spike proteinlerinin genetik kodu ile yüklenmiş durumda vücuda veriliyor. Aşılanan kişinin vücudu bu Spike protein kodlarını tanıyarak B lenfositleriyle antikor, T lenfositleriyle de hücresel bir bağışıklık geliştiriyor. Sputnik V’de birinci ve ikinci dozlar için iki farklı adenovirüsün kullanılması epey değerli bir detay. Birinci dozda kullanılan adenovirüs 26, ikinci dozda kullanılan ise adenovirüs 5 tipi. Üretici firma 2 farklı vektör kullanarak aşının aktifliğini daha da arttırmayı hedeflemiş. Ve anlaşılan o ki başarılı da olmuş. Tek vektör kullanılan iki aşıdan AstraZeneca’nın aktifliği yüzde 76, Johnson&Johnson’ın aktifliği ise yüzde 85’ler seviyesinde. Sputnik V’de ise bu oranın yüzde 90’ları geçtiği belirtiliyor. Ancak şu notu da düşelim: Mevcut datalarla Sputnik V’nin aktifliğini kesin olarak saptamak şimdilik bize nazaran de bir oldukça güç.
SORU 6: BU AŞININ DA RİSKLERİ VAR MI?
BUGÜNE kadar kullanıma sunulan aşıların tümü için kimi kuşku ve riskler kesinlikle ki var. Sputnik V’yi üreten firma ise bugüne kadar -diğer aşılarda olduğu gibi- yorgunluk, baş ağrısı, nezle, grip gibisi belirtiler, aşı yerinde cilt tahrişi ve ağrı dışında önemli bir yan tesirin görülmediğini tez ediyor. Lakin ne Avrupa aşı otoritesi EMA, ne de Amerika aşı otoritesi FDA bu dataların de kâfi olduğunu şimdi onaylamış değil.
SORU 7: SPUTNIK V HANGİ ÜLKELERDE KULLANILIYOR?
SPUTNIK V aşısı bugüne kadar Hindistan, İran, Bangladeş, Birleşik Arap Emirlikleri, Suudi Arabistan, Meksika, Gana, Sri Lanka dahil 60’a yakın ülkede kullanıldı, kullanılmaya da devam ediliyor. Avrupa’ya gelince… Avrupa aşı otoritesi EMA onaylamamış olsa da Macaristan ve Slovakya da aşıya “acil kullanım onayı”nı çoktan vermiş durumda. Macaristan şu anda da etkin bir biçimde kullanmayı sürdürüyor. Aşıyı üreten Rusya’ya gelince… Rusya’da bugüne kadar yaklaşık 17 milyon şahsa bu aşı uygulandı. Çift doz aşı uygulanan bireylerin sayısı ise şimdi 6.5 milyon civarında.
SORU 8: SPUTNIK V, ALMANYA’DA DA UYGULANACAK MI?
ALMAN yetkililer de geçtiğimiz günlerde Sputnik V aşısı ile ilgili bir ön muahede için Rusya ile görüştüklerini açıkladılar. Bavyera mahallî hükümeti ise Avrupa Sıhhat Ajansı’nın (EMA) onaylaması halinde 2.5 milyon dozluk Sputnik V aşısını satın almak için bir ön mutabakat imzaladığını duyurdu.
SORU 9: SPUTNIK V’YE ÇEKİNCE KOYAN ÜLKELER VAR MI?
RUSYA aşıda ulaştığı bu başarılı sonucu Sputnik V’nin sonundaki V’yi “victory/zafer” sözcüğü ile tanımlayarak muvaffakiyetinden gurur duyuyor lakin aşıya karşı çekincesi süren birtakım ülkelerin olduğunu da bilmemizde yarar var. Mesela Slovakya bunlardan biri. Slovakya sıhhat otoritesi ülkelerine gelen Sputnik V aşısının yapısını inançlı bulmayarak Rusya’ya iade etme kararı aldı. Çekya sıhhat otoritesi de kendilerine gönderilen aşı dokümanlarını yetersiz bulup uygulamayı durdurdu. Sputnik V’ye son itiraz ise Brezilya’dan geldi. Brezilya sıhhat otoritesi aşıdaki “E1 geninin gereğince silinmediğini” ileri sürerek aşıyı uygulamama kararı aldı.
SORU 10: BU İTİRAZLARI NASIL KIYMETLENDİRMELİ?
HER ülkede olduğu üzere bizde de uygulamaya geçirilecek her yeni aşı uygulamanın çabucak öncesinde önemli bir kontrolden geçiriliyor. İthal edilen yahut ülkemizde üretilen Sputnik V aşıları da çok önemli bir güvenlik kontrolünden geçirilecek. Aşıya “geçici ve süratli bir onay” verilmiş olsa da gelen her parti aşı için tek tek güvenlik incelemeleri yapılacak. Ve bilelim ki bu incelemeler yalnızca COVID-19 aşıları için kelam konusu değil. Çabucak her aşı için aslında bu incelemeler dikkatle yapılıyor. Rastgele bir problemden kuşkulanıldığında ise o aşı kullanıma sokulmuyor.”
