Ortadoğu’da iki devletli konfederasyon önerisi

İsrail ve Filistin’den kamuoyunda tanınmış kişilikler, tıkanan Ortadoğu barış sürecini canlandırmak için yeni bir teklif getirdi.

Ortalarında eski üst seviye yetkililerin de bulunduğu kümenin kamuoyuna açıkladığı plan, İsrail’in 1967 savaşında ele geçirdiği Batı Şeria’nın geniş kısımları, Gazze ve Doğu Kudüs’te hâkim olacak bağımsız bir Filistin devleti kurulmasını öngörüyor. Plana nazaran İsrail ve Filistin devletleri farklı hükümetlere sahip olacak, lakin güvenlik, altyapı ve iki halkı da ilgilendiren öbür mevzularda üst seviye uyum içinde bulunacak.

Plan, büyük ölçüde 2003 yılında oluşturulan Cenevre Teşebbüsünün tekliflerine dayanıyor. O devir iki taraftan eski yetkililer ve aydınlar bir ortaya gelerek Ortadoğu problemine tahlil tekliflerini sıraladıkları gayriresmi ve bağlayıcılığı bulunmayan Cenevre Mutabakatı’na imza atmıştı.

Bugün kamuoyuna açıklanan yaklaşık 100 sayfalık konfederasyon planı, pürüzlü kilit mevzulara tahlil konusunda da ayrıntılı teklifler içeriyor.

Yahudi yerleşimcilere Batı Şeria’da kalma imkanı

Planın en tartışmalı kısmı ise Yahudi yerleşimciler konusu. Taslağa nazaran İsrail işgali altında Batı Şeria’ya yerleşen yaklaşık 500 bin Yahudi yerleşimciye bölgede kalma imkanı tanınacak. Sona yakın büyük Yahudi yerleşimleri birebir toprak mübadelesiyle İsrail topraklarına katılacak. Batı Şeria’nın iç bölümlerinde yaşayan Yahudi yerleşimcilere ise taşınma ya da Filistin devletinde süresiz oturuma sahip olma seçenekleri tanınacak. 1948 yılında İsrail devletinin kurulmasıyla mülteci pozisyonuna düşenler dahil, birebir sayıda Filistinliye de Filistin vatandaşı olarak süresiz oturma müsaadesiyle İsrail’e yerleşme imkanı verilecek.

Cenevre Teşebbüsü’nün kurucularından eski üst seviye İsrailli yetkili ve barış müzakerecisi Yossi Beilin, Yahudi yerleşimcilerin Filistin topraklarından kitlesel tahliyesi konusu masadan kaldırılarak, planın yerleşimciler açısından daha kabul edilebilir hale getirilebileceğini kaydetti.

Batı Şeria’daki Yahudi yerleşimleri, Ortadoğu barış sürecindeki en pürüzlü bahislerden birini oluşturuyor.

Beilin, Yahudi yerleşimcilerle çatışma tehdidinin iki devletli tahlil isteyenlerin işini zorlaştırdığını belirterek, planda yer aldığı formuyla bir konfederasyonun Yahudi yerleşimciler açısından da daha makul görülebileceğini belirtti.

“Bazı ödünler vermemiz gerekiyor”

Cenevre Teşebbüsüne dahil Filistinliler ortasında öne çıkan isimlerden Hiba Hüseyni de Yahudi yerleşimciler konusundaki teklifin “çok tartışmalı” olabileceğini kabul etmekle birlikte planın bütün olarak Filistinlilerin kendi devletlerini kurma maksadına hizmet edeceğini kaydetti. 1994 yılında barış görüşmelerinde Filistin müzakere heyetinde danışman olarak yer alan Hüseyni, “Kolay olmayacak. 1948’den beri üzerinde çalıştığımız devlet kurma ve kendi mukadderatını tayin etme hakkına ulaşmak için birtakım ödünler vermemiz gerekiyor” diye konuştu.

İki tarafın da başşehir olarak gördüğü Kudüs’ün statüsü, hudutların kesin biçimi ve Filistinli mültecilerin durumu üzere pürüzlü bahislerin konfederasyon içindeki iki farklı devlet tarafından daha kolay bir biçimde çözülebileceğini belirten Hüseyni, sonuncu bir mutabakat öncesinde tüm detayları tahlile bağlama uğraşlarının şimdiye kadar başarılı olmadığını hatırlatarak “Şimdi süreci aksine çeviriyoruz ve tanımayla başlıyoruz” dedi.

Plan ABD ve BM’ye sunulacak

Beilin ve Hüseyni, planı önümüzdeki hafta ABD Dışişleri Bakan Yardımcısı Wendy Sherman ve BM Genel Sekreteri Antonio Guterres’e sunacak. Beilin, plan taslaklarını halihazırda İsrailli ve Filistinli yetkililerle paylaştıklarını belirtti.

İsrail Dışişleri Bakanlığı ve Filistin Özerk İdaresinden planla ilgili bir değerlendirmede bulunulmadı.

İsrail’in vazifedeki Başbakanı Naftali Bennett, eski bir Yahudi yerleşimci önderi ve Filistin devletine karşı çıkıyor. Koalisyon muahedesi gereği Başbakanlık misyonunu 2023’te devralması planlanan Dışişleri Bakanı Yair Lapid ise iki devletli tahlile dayanak veriyor. Memleketler arası toplum da iki devletli tahlili Ortadoğu barışı için tek gerçekçi seçenek olarak görüyor.

Filistin toprağı olan Batı Şeria’yı Yahudi halkının tarihi ve dini merkezi, İsrail’in ayrılmaz bir modülü olarak gören Yahudi yerleşimciler, İsrail siyasetinde de değerli bir baskı ögesi oluşturuyor. Batı Şeria’nın iç kısımlarında yaşayan Yahudi yerleşimciler, İsrailliler ortasındaki en radikal kesim olarak biliniyor ve her çeşit toprak paylaşımına karşı çıkıyor. Filistinliler Yahudi yerleşimcileri barış önündeki en değerli manilerden biri olarak görüyor. Milletlerarası toplumun değerli bir kısmı, Filistin topraklarında kurulan yerleşimleri yasa dışı olarak görüyor.

AP/BK,HT

© Deutsche Welle Türkçe