ZEYNEP TUBA BÖLÜMLÜ İslâmî geometrik desenler, İslam kültürünün hâkim olduğu çabucak her coğrafyada uygulanan, İslam sanat ve mimarisinin en …
ZEYNEP TUBA BÖLÜMLÜ
İslâmî geometrik desenler, İslam kültürünün hâkim olduğu çabucak her coğrafyada uygulanan, İslam sanat ve mimarisinin en bilinen söz biçimlerinden biri. Dünya ile birlikte Türkiye’de de geometrik desenlere olan ilgi arttı. İslâmî geometrik desenler sanatkarı Sandy Kurt da bahisle ilgilenenlerin yakından takip ettiği bir isim. Hâlihazırda İtalya’da yaşayan Bosna Hersek doğumlu Sandy Kurt’la geometrik desenlerle olan seyahati üzerine keyifli bir söyleşi gerçekleştirdik.
İslâmî geometrik desenlerle tanışmadan önce mandala çizdiğinizi biliyoruz. Bu kıssa nasıl başladı?
Küçük bir çocukken, babamın müsvedde kâğıtlara portreler çizdiğini hatırlıyorum. Lise yıllarımda ben de tıpkı şeyleri yapmaya başladım. İnsanların ellerine düşkündüm, bu yüzden daima onları çiziyordum. Ayrıyeten yaptığım portreler vardı. Kömür kalem ve kurşun kalem kullanmayı sevdiğim için bunların tamamı siyah beyaz çalışmalardı. Sanat okuluna gitmedim, zira ilerde yeterli bir işe sahip olmam için gerekli yetkinlikleri bana veremeyeceğini biliyordum. Ayrıyeten aileme yük olmadan uzun müddet yaşayamazdım. Gerçek rehberlik ve bilgi olmadan hünerlerimi geliştirmek çok zordu ve sanatımdan mutlu değildim. Çizimlerimdeki kusurlar beni o kadar hayal kırıklığına uğrattı ki hepsini süratlice elden çıkardım ve çok uzun bir mühlet çizim yapmadım. 24-25 yaşlarımda mandala çizmeye başladım. Lakin bu da beni tatmin etmedi. Özgün değildim. Bir biçimde Pinterest’te İslâmî bir geometrik desenle karşılaştım ve beni bir mıknatıs üzere kendine çektiğini hissettim. Nasıl çizileceğine dair hiçbir fikrim yoktu, bu yüzden tüm araları cetvelimle ölçtüm. Sonra çevrimiçi bir kurs buldum, geometrik biçimlerin nasıl çizileceğini öğrendim.
İslâm sanatındaki geometrik desenler sizin için ne söz ediyor? İslâm sanatının pek çok kolu varken sizi bu alana iten nedir?
İslâmî geometri fırtına sırasındaki sükûnet, kaotik hayatta bir dinginlik anı ve dünyayla yüzleşmenizi sağlayan derin bir nefestir. Her çizgide, vuruşta yahut biçimde hissettiğim huzur, herkesin hayatında şahit olmasını dilediğim bir şey. İslâmî geometrik desenlerle tanışmış olmama karşın İslâm ve sınır sanatı hakkında bir şey bilmiyordum. Başka branşlarda eserler ortaya koyan sanatkarları nitekim takdir etmekle birlikte, bunların benim alanım/tarzım olmadığını hissediyorum. Yaptığım her şeyin aslında düz bir çizgiden oluştuğunu bilmenin çok sakinleştirici bir yanı var. Hür çizimler, eğriler yok, velhasıl kusur yok. Harikalığın insanlara değil o en Yüce’ye ilişkin olduğunu biliyorum, lakin harikalığı aramak da bizim bir kesimimiz.
Kalbimin çarptığı desen
İslâmî sanatlar, İslâm’ın yayıldığı her coğrafyada kendine has yeni formlar üretti ki buna geometrik desenler de dâhil. Bu manada, favori dönemleriniz yahut kalıplarınız neler?
Çalışmalarımın geneline bakarsanız, Fas ve İspanyol geometrik sanatından hoşlandığım açıkça görülecektir. Zellij dizaynları seyretmek çok zevkli, desenlerin karmaşıklığı o kadar zorlayıcı ki tam da hoşlandığım şey aslında bu. Öbür tarzları de seviyorum, lakin zellij desenleriyle adeta kalbimin müzik söylediğini duyabiliyorum.
Takip ettiğiniz yahut stilini kendinize yakın bulduğunuz sanatkarlar var mı?
4 yıl evvel Samira Mian beni İslâmî geometri ile tanıştırdı, sonra Jeea Mirza sulu boyaların bedelini anlamamı sağladı. Son olarak, Maaida Noor beni minyatür geometriyle büyüledi. Öteki birçok sanatçı gelişmeme yardımcı oldu lakin sanırım bu üçü olmasaydı bugün burada olmazdım.
HAYATIMIZIN KESİMİ
Günümüzde internet ve toplumsal medyanın tesiriyle İslâmî sanatlara ilgi epey arttı. Birçok insan çalışmalarını toplumsal ağlar aracılığıyla paylaşıyor. Kendi sanat seyahatinizi da dikkate aldığınızda, bu eğilimi nasıl açıklıyorsunuz?
Son yıllarda benim de fark ettiğim bir şey bu. Dört yıl evvel İslâmî geometrik sanatlar çalışmaya başladığımda yalnızca birkaç sanatçı bunu yapıyor ve çalışmalarını internette paylaşıyordu. Sadece bir ya da iki çevrimiçi kurs ve öğrenilecek çok az fiyatsız kaynak vardı.Ama şanslıyız ki, bu sanat formu ile daha fazla insan ilgilenmeye başladı ve şu anda epey büyük bir topluluk olduğumuzu söyleyebiliriz. Sanırım bu gelişimin ana nedenlerini şöyle sıralayabiliriz: Artık daha fazla insan Instagram ve Pinterest’teki yapıtları inceliyor ve ilham arıyor. Fiyatsız kaynakların süratli ve geniş bir halde paylaşımı daha çok insanın öğrenmesine yardımcı oluyor. Gitgide daha fazla insan yurt dışında yaşadığı için sanatla irtibat kurmak daha az yalnız ve meskenden uzakta hissettiriyor. Bu miras sadece saraylarda, medreselerde yahut mescitlerde değil bizatihi konutlarımızda de yaşamaya devam ediyor.
İslâmî geometrinin günlük hayattaki birçok nesnede kullanıldığını görüyoruz. Sizce sanatın bu biçimde ticarileştirilmesi, gelişimine katkı sağlayacak bir fırsat mı yoksa bilakis onu köreltecek bir tehdit mi?
Bence bu sanatı, geleneği canlı tutmanın şahane bir yolu. Bir vakitler bakır tepsilere, kaplara gravür yapan ustalarınız vardı. Şimdilerdeyse plastik tepsi, bardak vb. üzerine baskılar yapılıyor. Değişen dünyaya ahenk sağlamak zorundayız. Herkes İslâmî geometrik desenlerin hayatın doğal bir modülü olduğu ülkelerde yaşamıyor. Fas’a has bir çini anısı, birini memnun ediyor ve memleketini düşünmesini sağlıyorsa ben bundan memnun olurum. 2019’da İspanya’da bir kursa katıldım ve kursun koordinatörlerinden birisi civarda bulunan eski Kur’an’-ı Kerim’lerin korunması üzerine çalışıyordu. Hepsi el yazmasıydı ve elle süslenmişti, hoşlukları nefes kesiciydi. Sonra bize yeni bir Kur’an-ı Kerim gösterdi. Kapağı plastikten yapılmıştı, birinci ve son sayfada firmanın logosu vardı. Bugün toplumumuzun gerçeği bu; ucuz ve plastik. Öte yandan, Tanrı’nın kelamı hala yaşıyor. Hiçbir şeye sahip olmamaktansa plastik bir Kuran’ı tercih ederim.
Osmanlı’nın tesiri
Bosna Hersek’te İslam sanatları ile ilgili bir çalışmanız oldu mu?
2018’de seccade üzerinde kullanılmak üzere 6 tasarım yapmam istendi ve ben de kökenlerim hakkında bir şeyler öğrenmek için olağanüstü bir fırsat olduğunu düşünerek ülkeme has İslâmî geometrik dizaynlardan ilham alan bir iş yapmak istedim. Şu an sahip olduklarımızın tamamını Osmanlı’ya borçlu olduğumuzu söylemeye gerek yok sanırım. Fakat insanı temel hüsrana uğratan bunları kimsenin umursamaması ve muhafazaya çalışmaması. Bu yüzden tasarım konusunu değiştirmek zorunda kaldım ve Bosna’dakiler yerine Avrupa’da yer alan İslâmî geometrik desenlerden örnekler seçtim.
Türkiye İslâm sanatları açısından çok varlıklı bir mirasa sahip. Daha evvel Türkiye’yi ziyaret etme fırsatı buldunuz mu?
İstanbul, 2020’de ziyaret etmek istediğim kentlerden biriydi. Pandemi sebebiyle mümkün olmadı. Eminim ki Türkiye›de görülmeye paha pek çok yer var. Pandemi durumu düzelir düzelmez uçuşumu rezerve edeceğim için heyecanlıyım.
SERAP EKİZLER MÜKEMMEL BİR HOCA
İslâmî geometrik desenlerle ilgili olarak Türkiye’den takip ettiğiniz bir sanatçı var mı?
Serap Ekizler Sönmez kusursuz bir sanatçı ve mükemmel bir hoca. Diğerlerinin İslâmî geometrik desenleri öğrenmesine ve bu sanat formunun yayılmasına yardımcı olmak için yaptığı çalışmalardan dolayı ona hayranlık duyuyorum.
Sanat olmazsa olmazım
Başa dönersek, bu seyahatle birlikte hayatınızda bir şeyler değişti mi?
Elbette değişti. Artık daha dingin ve dengelenmiş hissediyorum. Birinci gençlik dönemimde çok problemliydim. Bu süreçte daima alışveriş yaparak ve yemek yiyerek gerilimimi gizlemeye çalıştım. Üzerimdeki gerilimden kurtulmak için bir şeylere yönelmem gerektiğini biliyor lakin bunun ne olduğunu bilmiyordum. Keşke İslâmî geometrik desenlerle daha evvel tanışmış olsaydım. Artık biliyorum ki sanat, sağlıklı bir zihin, vücut ve ruh için olmazsa olmaz.
Bu sanat kısmının çok fazla pratik, odaklanma ve vakit gerektirdiği aşikâr. Bu uğraş ne kadar vaktinizi alıyor?
Katiyetle haklısınız. Bu sanat formunu öğrenmek istiyorsanız bir numaralı kural pratik yapmak, iki numaralı kural ise sabır. Bir şey çizemedikleri için yahut çizimleri gereğince gerçek olmadığı için hüsrana uğramış insanlardan çok fazla bildiri alıyorum ve bu tasayı mutlaka anlayabiliyorum. Birçok insanın anlamadığı şeyse, seyahatin sonuçtan daha kıymetli olduğu.
Savaşta konutumuz yandı
Savaş periyodunda Bosna’dan ayrılmak zorunda kalan çocuklardan birisiniz. O vakitler Bosna’da kalmak sizin için bir seçim değildi. Bosna’da kalmak ister miydiniz? Konuta dönmeyi düşündünüz mü?
Savaş sırasında meskenimiz yandı. Kaçtığımızda yalnızca 1 yaşındaydım, bu yüzden hiçbir şey hatırlayamıyorum. Lakin İtalya’ya gelmeden evvel ülkeden ülkeye taşındık. İtalya’ya geldiğimizde 4 yaşındaydım. Büyürken daima farklı hissettim: İtalyan olabilecek kadar İtalyan ya da Boşnak olabilecek kadar Boşnak değildim. Her iki ülkede de yabancı muamelesi görüyorduk. Eminim diasporanın birçok bu türlü hissediyor. Fakat sonra durumu kabullendim. İtalyan olmadığım ismimden anlaşılıyor fakat kimi İtalyanlardan bile daha yeterli, akıcı bir formda İtalyanca konuşuyorum. İki kültür ortasında bir karışımım. Bosna’yı seviyorum ve hoş bir ülke olduğunu düşünüyorum. Ancak ülkeyi yöneten insanları ve yaptıklarını sevmiyorum. Oraya geri döneceğimi sanmıyorum lakin hayatta asla asla dememek lazım, değil mi?
Desen bazen benimle konuşuyor
Çalışmalarınızın kreatif ve üretim süreci nasıl ilerliyor? Bir ilhamla mı başlıyor yoksa kapsamlı bir hazırlık etabı var mı? Uçtan uca değerlendirdiğinizde sizce en kuvvetli kademe nedir?
Bazen benimle konuşan bir desen oluyor ve onu tekrar var etmek istiyorum. Bazense evvel bir fikir oluşuyor ve sonrasında ona uygun desenler arıyorum. İki tıp ilhamım var diyebiliriz: Birincisi görsel ve çoklukla renklere ve çizim tekniklerini uygularken gelişiyor. Başkası ise daha spiritüel. Yapıp ettiklerim ya da başıma gelen şeyler hakkında kendi kendime düşünürken, ailemle ya da arkadaşlarımla sohbet ederken ve hatta dünyada olup biten ve bir biçimde bana dokunan şeylerden esinlenebiliyorum. Bir kez çalışacağım deseni seçtikten sonra, onu tahlil etmek ve yine inşa etmek için çok vakit harcıyorum. Bu süreçte, desenin türetildiği temel ızgara sisteminin ne olduğunu anlamaya çalışıyorum. Bir deseni asla olduğu üzere kopyalamam zira onu kendi başıma nasıl inşa edeceğimi anlamaya çalışmak benim için çok daha tatmin edici. Akabinde kullanacağım renk paletini belirleme etabı geliyor ki bu benim için en güç kısım. Birçok deneme yaparak sonuncu tasarımı görsel hale getirmeye çalışıyorum.
