Mevlidi anlayanlar manen yeniden doğacak

Geçtiğimiz günlerde müellif Mustafa Kutlu Yeni Şafak gazetesindeki köşesinde dünden bugüne toplumda ehemmiyetini yitiren mevlit geleneği üzerine kıymetli bir yazı kaleme aldı. Kuşaklar ortasındaki kopukluklardan bahseden Kutlu, Osmanlı’dan günümüze uzanan mevlid geleneğinin yavaş yavaş hayatımızdan çekildiğine dem vuruyordu bu yazısında. Doğumlarda, ölümlerle, kandil gecelerinde, hac seyahatinde ve daha pek çok vesileyle meskenlerde, mescitlerde mevlit merasimi düzenlenirdi. Kandil günleri radyo ve televizyondan yapılan yayınları bütün mesken halkı birlikte dinlerdik. Kutlu, yazısında “Dinî-tasavvufî Türk edebiyatı ve Türk mûsıkîsi içinde kıymetli yer tutan ilahiler mevlit merasimlerinin ayrılmaz bir parçasıdır” derken şöyle devam ediyordu: “Asırlardan beri halkımızın ehemmiyet verdiği her hareketinde ona coşkunluk ve mâna katan; böylelikle jenerasyonlar boyunca peygamber sevgisini kalplere kazıyan bu eşsiz metin ile merasim, sanki günümüz gençliği ortasında eski saygınlığını, değerini koruyor mu? 15-30 yaş ortası gençler sanki kaç sefer mevlid dinlemiş, kaç kere merasime baştan sona iştirak etmiştir?” Mustafa Kutlu’nun dikkatini çektiği mevlit geleneğinin dünden bugüne değişimini, hayatımızdan neden el etek çektiğini biz de merak ettik. Bugün yaşayan en kıymetli mevlithanlardan Mustafa Başkan’a, Tasavvuf üzerine yaptığı çalışmalarla ismi öne çıkan Mustafa Tatçı’ya, akademisyen Bilal Kemikli’ye ve tasavvuf müziği sanatkarı Nadir Doğan’a sorularımızı yönelttik. İşte yanıtları.

Bugüne kadar sayısız mevlit kaleme alındı. Fakat bu mevlitler ortasında halk ortasında en çok sevilen ve dinlenen Süleyman Çelebi’nin mevlidi olmuştur. Osmanlı’dan günümüze gönüllere Peygamber Efendimizin’in sevgisinin tohumlarını atan mevlit okumaları gülük hayatımızdan el etek çekti. Bugünkü gençlik bu gelenekten nasibini almadan büyüyor. Bunda ise son yıllarda mevlid aleyhine yeniden birtakım din adamlarının yürüttüğü makûs propagandalar tesirli oldu.

Birtakım çevrelerin parmağı var

Seçkin Doğan (Neyzen, Tasavvuf müziği sanatçısı)

-Türk toplumunda Mevlid’in yeri ve işlevi hakkında neler söylersiniz?

Mevlit; Din sanat edebiyat şiir ve musikinin iç içe geçmiş olduğu bir kültürü tabir ediyor. Bizim toplumumuzda birçok vesilelerle okunan okutulan mevlid-i şerif geleneği sevinçte, hüzünde, doğumda, vefatta, anma merasimlerinde, hacı uğurlama ve karşılamalarında, mübarek gün ve gecelerde vs. her vesileyle okunmuştur. Umumen Hz. Peygamber efendimize duyulan derin hürmet ve muhabbetin bir tabiri olarak okunmasının yanında toplumun manevi pahalarını canlı ve taze tutması, müşterek his, niyet ve hissediş yeri oluşturması, kültürel kimliğin korunması üzere değerli sosyolojik manaları da vardır. Mevlid uzun yıllar boyunca Anadolu beşerinin Din telakkilerine kaynaklık etmiş temel metinlerden biri olmuştur. Ülkemizde Kuran eğitiminin yasaklandığı devirlerde Mevlid büyük bir işlev görmüştür. Anadolu’da birçok hizmet ve himmet ehli Mevlid-i Şerif yazmışlar ve bu yolla hak ve hakikat yolunu insanlara göstermeye uğraş etmişlerdir.

-İyi bir Mevlidhan nasıl olur?

Mevlit, geleneğimizde icazetle okunabilen bir sanat imiş üstelik her bir bahir için farklı icazetler verilir her kişi her bahri okuyamaz, pek müstesna zevat bütün bahirleri okumaya mücaz olabilirmiş. Mevlidhan, öncelikle şiir ve vezin bilgisine sahip olmalı, hece ölçülerine mütenasip bir okuyuş için bu çok değerli açık ve kapalı hecelerdeki sesi uzatma kısa tutma, manaya nazaran sesi alçaltıp yükseltme, şiddetli veyahut yumuşak okuyuştaki teknik konuları âlâ bilip uygulayabilmelidir. Sağlam bir kulağa sahip olmakla birlikte pak ve güçlü bir sese sahip ve dahi musiki makamlarına aşina olmalıdır. Bu zikrettiğimiz zahiri kaideler dışında çok kıymetli bir kaide da mevlidhan’ın peygamber aşkıyla dolu bir kalbe sahip olması kaidesidir. Ustad okuyucuları dinlemek mümkünse onların dizi tabanına oturup meşk etmek gerekir.

-Mevlid, onu dinleyen bireylerin ruh hallerinde ne üzere tesirler bırakır?

Mevlid-i şerifi dinlerken kelam ve nağmenin birleşmesi ile güçlendirilmiş bir his bütünlüğü içerisine gireriz. Efendimiz A.s.’a karşı derin bir hürmet ve muhabbet hissiyle ruhumuzda huzuru, sevinci, bağlılığı, iştiyakı, hasreti hissederiz. Adeta mevlid kalbimizi tasfiye, ruhumuzu destek eder.

-Mevlide verilen değerin azalmasını siz neye bağlıyorsunuz? Dini gelenekler zayıflıyor mu? Mevlid’in bid’at olduğunu düşünenler var bunlarla ilgili ne düşünüyorsunuz?

Günümüzde mevlid okuma okutma geleneği çok zayıflamıştır bilhassa bu kültürün büsbütün yok olması için mesai harcayan uğraş gösteren kimi yapılar olduğunu düşünüyorum.

Bilhassa mevlid-i şerifin bidat olduğu, sonradan uydurma olduğu ve yaygın okunup dinlenmesinin Kuran okuma ve dinlemenin önünde bir mahzur görülmesi üzere değerlendirmelerin büsbütün sığ ve gerçek dışı olduğunu düşünüyorum. Bilakis mevlid, ilahi, kaside üzere müminlerin gönlünü ferahlatan, ibadetlerini daha bir aşk ile muhabbet ile şevk ile yapabilmeleri konusunda destek görevi gören bu üzere kıymetlerimiz hayatımızdan çıkarılmak suretiyle bilerek ya da bilmeyerek Müslüman toplumlarda kuru, ruhsuz, neşesiz bir dindarlığın meydana gelmesine hizmet edildiğini düşünüyorum. Ayrıyeten Peygamber efendimize medhiye yazma geleneği tâ Efendimizin Dedesi Abdülmuttalip ile başlamıştır. Ecdâdımız kendi doğum gününü kutlamamış Efendimiz a.s.’ın doğumunu kutlamıştır. Milletimiz Kuran ve Mevlid ortasındaki farkı bilemeyecek, ölçemeyecek derecede irfansız değildir.

Şu noktayı da açıklığa kavuşturmak lazımdır ki bid’at dediğimiz şey ibadet ve itikad mevzularında yapılan ek veya eksiltme ile olur muamelatta bidat olmaz toplumun Allah ve Peygamber sevgisini taze tutma, dini inancını canlı tutma maksadı taşıyan bu maksada yönelik yapılan kutlama, kandil merasimleri ve başka dini merasimler toplumsal psikoloji açısından da büyük paha tabir etmektedir. İnsanların bir ortaya gelmesine birlik beraberlik dayanışma hislerinin güçlenmesine, çoluk çocuk yaşlı insanların birlikte kuran okumalarına, dua etmelerine vesile olan önemli bir gelenektir.

90’lı yıllarda Mevlid Kuran’ın yerine konuyor diyerek suret-i hak görünümünde bu geleneğe birinci büyük darbeyi Fetöcüler vurdu. Diyanet İşleri Başkanlığımız da işin doğrusu Mevlid geleneğine net olarak sahip çıkmadı yıllar sonra basmış olduğu Mevlid Külliyatı yapıtının daha başında, bu kitapta tabir edilen görüşler Başkanlığımızı bağlamaz, muharririne aittir üzere bir ifadeyi gördüğümde çok şaşırmıştım. Bu kültür yavaş yavaş yok oluyor, bu hengamede bu mesleği hakkıyla icra edenlerin de sayısı çok azaldı. Diyanet TV’deki mevlid programlarında bile vezne, heceye, söze dikkat etmeyen çok amatör şahısların arz-ı endam etmesi içinde bulunduğumuz durumun vehametini göstermeye kafi maalesef. Bu mesleğin iade-i prestijinin verilmesi kararlılıkla titizlikle bu geleneğin tekrar ayağa kaldırılması tarihi bir vazifedir. Devlet büyüklerimizin acilen mevzuyla ilgilenmesi mecburidir.

Zihni değişim yaşıyoruz

Bilal Kemikli (Akademisyen-yazar)

Mustafa Lider (Mevlidhan)

Eskisi üzere âlâ mevlithan yetişmiyor

Mevlidi anlayanlar manen yine doğar

MUSTAFA TATÇI (Yazar)

-Mevlit bizim geleneğimizde neden değerlidir?

Süleyman Çelebî’nin yapıtı, bir geleneğin dönüm noktasıdır. Alışılmıştır ki, Çelebî Mevlid kavramını yahut siyer konusunu birinci işleyen kişi değildir. Ancak siyer yahut mevlit konusunu en âlâ işleyen, aşk ile işleyen kişidir. Olağandır ki Çelebî’nin temel amacı, bu metni okuyan ve dinleyenin kendini gerçekleştirmesinde elinden tutmak, insanın kendini tanımasını, bilmesini sağlamaktır. Mevlit, tarihî bir konunun anlatıldığı sıradan bir metin değildir. Bu metin, okuyanın, kendi doğumunu seyrettiği bir aynadır. Veya Musa’ya Hızır üzere bir kılavuz. İlm-i ledün sultanıyla ilm-i ledün tâliplerinin serencâmı. Nihayet diyebilirim ki, Mevlid’i anlayanlar mânen yine doğacaktır!

SÜRATLİ VE DÜŞÜNMEDEN YAŞIYORUZ

-Geçmişteki kıymetini günümüzde yitirmesinin sebepleri sizce nedir?

Mevlit okumak, dünkü hayatımızda, inananların birliğini, beraberliğini sağlayan livâü’l-hamd üzere bir gelenekti. Bu metin bir tefekkür malzemesiydi. Bugün birçok hususta olduğu üzere tefekkür etme ameliyemizi yitirdik. Süratli yaşıyoruz, düşünmeden yaşıyoruz. Gerilimle donanmış bir ortamdayız. Bu ortamda ne aşk ne de irfan ehli olunabilir.

Mevlid bir aşk ve irfan madenidir. Bunun pahasını güzel bilmek gerekir. Yûnus Dîvânı üzere, Mesnevî üzere, Fütûhât ve Fusûs üzere. Türkçe irfan ve aşk kaynağı büyük bir hazinedir. Bu metni annem de anlar, çocuğum da. Bu hazineyi ne olur görelim. Lakin maalesef günümüz insanı Mevlid’i bir ritüel olarak yaşatıyor, okutturuyor, dinlemiş görünüyor ama -irfan ehlini tenzih ederim- birçok anlamıyor, düşünerek dinlemiyor.

-Süleyman Çelebi’nin yapıtı neden değerlidir? Neler söylersiniz?

Vesîletü’n-Necât tefekkür edilmesi gereken bir yapıttır. Bu eser, Hz. Peygamber’in şahsında Süleyman Çelebî’nin; Çelebî’nin şahsında bizim manevî doğuşumuzun öyküsüdür. Yalnızca tarihî, dinî bir kıssa yahut sıradan bir metin değildir. Mâlum-ı âliniz, Hz. Peygamber, Hz. İsa’dan naklettiği bir hadîsinde “İki kez doğmayan göklerin ve yerin melekutuna ulaşamaz.” demektedir. Bendeniz bu hadîsten, insan-ı kâmilden doğmayanın / uyanmayanın kendi hakikatine ulaşamadığını anlıyorum.