Merkez Bankası Eski Başkanı: ‘Doğru Politikalarla Enflasyonu İndirmek Hâlâ Mümkün’

Bloomberg HT yayınına katılan Merkez Bankası Eski Lideri Nihat Bülent Gültekin ekonomik bozulmaların 2010’dan itibaren başladığını ve bu devirde başlanan negatif gerçek faiz ve kuru rezervlerle tutmaya çalışmanın sonuçlarını yaşadığımızı kaydetti. Gültekin yanlışsız siyasetlerle enflasyonu yüzde 8’lere çekmenin hakikat siyasetlerle hala mümkün olduğunu lakin ne kadar geç kalınırsa ekonomik yıpranmanın da o derece artacağı konusunda uyardı.

Merkez Bankası başkanlığı yaptığı devirle 2000’ler sonrasında siyaset ve beklenti olarak önemli farklar olduğunu belirten Gültekin, ‘O günden bu güne çok büyük farklar var. Aslında Türkiye’de enflasyonun çok uzun bir tarihi var. 1950’lerden bu yana biz devamlı enflasyonla yaşamaya başladık. 1950-2001 ortası daha çok mali siyasetlerden ve bütçe açıklarından kaynaklanan ve Merkez Bankası’nın bu açıkları ikame etmesinden yani piyasaya daha fazla para sürmesinden kaynaklanan bir enflasyonist süreç yaşandı.

1980 ortasında buna ek olarak sabit kur devri vardı. Sonrasında enflasyona bağlı devalüasyonla yavaş yavaş giden bir kur rejimi olmaya başladı. 2001 yılından sonra da enflasyon hedeflemesine geçtik. Hasebiyle o iki periyodu birebir biçimde mukayese etmek sıkıntı. Benim Merkez Bankası vazifesini götürdüğüm 1994 yılında sorun nitekim bütçe açıklarının disiplin altına alınmasıydı ve Merkez Bankası’nın Hazine’yi finanse etmemesinden kaynaklanıyordu. Aslında Merkez Bankası’nın bağımsızlığı da büyük ölçüde bu demek.

Bugün geldiğimiz noktada ben bilhassa şunun altını çizmek gerektiğini düşünüyorum. Bugünkü sorun aslında bir günde olmadı. Bu aşağı üst uzun vakittir ülkemizde sürdürülen yanılgılı para siyasetinden kaynaklandı.

Yeni Ekonomik Model adı altında sunulan bir sistem var. Bir taraftan cari açık hedeflenecek ve düşük faizle kredi genişlemesiyle ekonomik genişlemeyi sağlayacağız. Bu bana kalırsa bir “myth” yani bu türlü bir şey gerçekte yok. Bu türlü bir şeyi yapmak çok sıkıntı. Yeniden geriye gidersek bugün niçin bu noktaya geldiğimiz ülkede enflasyonist sorun bazen siyasi otoritelerin dediği üzere dış kaynaklı değil. Bu sorunu biz yarattık ve uzun vakittir uygulanan yanlış siyasetlerden kaynaklanıyor. Bunun bir altını çizmek gerekiyor’ dedi.

Bugün açıklanan enflasyon bilgileri ve izlenen mali siyasetlerin aktifliğini de yorumlayan Gültekin, ‘Merkez Bankası’nın öngörülebilirlik ve itimat eksikliği enflasyon periyodunda bilhassa 2010 yılından itibaren çok önemli bir tahribat yaptı. Dataların açıklanmasını biraz evvel dinleyebildim. Enflasyon beklentileri ile Merkez Bankası’nın hedeflediği yüzde 5’ten çok uzaklaşmış durumdayız. Münasebetiyle devamlı yapılan bu yanlışların yarattığı problemlerden bir tanesi döviz kurlarından fiyatlara geçişkenlik eskiye oranla çok arttı.

Evvelden yüzde 8 olan trend evvel yüzde 15’e ve şu anda da yüzde 30’ların üstüne çıkmış durumda. Enflasyonun dinamiklerinde sahiden kalıcı bir bozulma var. Bunun temel nedeni de makroekonomik temellerden kopuk gerçek faiz düzeyi en değerli bahislerden biri ve bu 2010 yılından beri devam etmekte. İnanç erozyonu hem hane halkı hem de şirketlerin yabancı para ünitesine olan talebini artırmakta ve bu giderek para siyasetinin aktifliğini daha da zayıflatıyor.

Biz şu anda geldiğimiz noktada kendi yarattığımız bir meseleyle karşı karşıyayız. 2010 yılının özelliği 2001 yılından enflasyon hedeflemesine başladığımızda enflasyonu indirmekte çok önemli muvaffakiyetler elde edilmişti. Tabi enflasyonu yüzde 100’den yüzde 8’lere indirmek kolay ancak yüzde sekizden yüzde 2 ya da daha aşağısına indirmek nispi olarak çok daha güç.

Dünya 2008 yılında mali krize girdiği vakit bütün batı ülkeleri faizleri indirirken Türkiye’de bu periyotta bir taraftan çok yüksek kur problemiyle karşı karşıya ve öteki tarafta faizler yüksek iken bunun nasıl çözülebileceğine dair benim görüşüme nazaran alışılmışın dışında para siyasetleriyle yaklaşıldı ve Türk Lirasının 2010’dan itibaren önemli formda kıymeti düştü. Bunun sonucunda da ister istemez bir enflasyon meselesiyle karşı karşıya kaldık.

Şu anda benim görüşüm, kredibilitesi kaybolmuş bir Merkez Bankası ve para siyaseti olmayan bir yapıdayız. Enflasyonun artmasının gerisindeki temel nedenlerin bunlar olduğunu düşünüyorum’ tabirlerini kullandı.

Rekabetçi kur ile ihracat ve liralaşma siyasetlerinde değinen Gültekin, ‘Kendimize karşı dürüst olmak zorundayız diye düşünüyorum. Uygulanan şey bence bir modül, aynalarla ekonomiyi yönetim etmek üzere görünüyor.

Bir taraftan biz kurla cari açığı azaltalım da böylelikle ekonomik büyüme olsun denirken şayet siz sahiden siyaset faizinde negatif bir noktaya gittiğiniz vakit ister istemez bu Türk Lirasından kaçışı zorlayacak. Bunun karşısına deva olarak bir ekip mali mühendislikle kur garantili mevduat biçiminde koyduğunuz vakit aslında siz zati dolaylı olarak faizleri yükseltmiş oluyorsunuz.

Halbuki kısa devirde yapılması gereken faizlerin yükseltilmesi. Aslında bir istikrar programı gerekiyor. Onu yapmadığınız vakit ismine ne derseniz deyin bir mühlet sonra daha çok takılacaksınız ve sıkıntı daha problemli hale gelecek. Münasebetiyle para siyasetlerini öbür araçlarla ikame etmesi çok güç. O yüzden bu tıp “cinliklerin” diyeyim iktisatta kalıcı bir tesiri olması mümkün değil. Dolaylı olarak yapmaya çalışılabilir ama bu da baş karıştırmaktan öteye geçmiyor.

Sorunun ismini koymamız lazım. Türkiye’de enflasyonun üstüne gidilmek isteniyorsa şu andaki siyaseti büsbütün bırakıp çok önemli bir para siyaseti uygulamamız lazım. Çok önemli formda Merkez Bankası’nın kredibilitesinin onarılması lazım. Enflasyon aslında süratle düşebilir.

Bundan kastım yüzde 40-50’lerden yüzde 8-10’lara düşebilir. Ondan sonra daha aşağıya indirmek daha uzun vakit alacaktır lakin Türkiye bunu ne kadar evvel yapabilirse o kadar yeterli olur. Geciktikçe bu dengesizlikler ekonomiyi çok daha yıpratacak bir hale gelecektir diye düşünüyorum’ değerlendirmesinde bulundu.

Merkez Bankası’nın rezerv yeterliliğinin değerine ve faiz harici araçlarla volatilite üzerindeki tesirini de pahalandıran Gültekin, ‘Maalesef faiz harici araçlar tahlil olmayacak. Bunlar yalnızca bilanço kozmetiği dediğimiz süreçlerden öteye gitmeyecek.

Rezervlerin azalması 2010 yılından itibaren başladı zira o periyotta de biz siyaset faizlerini kademeli olarak negatife indirdik ve uzun mühlet kuru korumak için rezervleri kullandık. Bu 2018’de daha da hızlandı ve bugünlere geldik. O periyot de aslında şöyle bir yanılgı yaptı Merkez Bankası.

Değerli olan net rezervler değil brüt rezervlerdir dedi. Borçlanarak aldığınız rezervlere baktığınız vakit orada bir sorun yok bugün de birebir sıkıntıyla karşı karşıyayız. Net rezervler negatif buna karşılık swaplarla alınan brüt rezervler olumlu.

Dünyaya nazaran küçük ekonomilerde sorun dış dünyanın yahut kendi ülkesindeki insanların bunun ne kadar sürdürülebilir olduğu telaşıdır. Bütün sorun o yani siz yanlış siyasetlerde ısrar ettiğiniz vakit bir biçimde bir soruna hatta bunu eski bir Merkez Bankası Lideri olarak söylemek istemiyorum bir krize yol açacak bir taban hazırlıyorsunuz. Sorun oradan kaynaklanıyor.

Alınacak önlemlerden yahut enstrümanın kendisinden çok siyasi otoritenin burada hal alacaklarını söylemesinden kaynaklandı. Temelde siz gerçek negatif faizle götürmeye çalışırsanız vakit içinde maalesef enflasyon-kur sarmalından kurtulmanız çok zor’ yorumunu yaptı.

Türkiye’nin artan güç ithalatından ötürü dış ticaret açığına dikkat çeken Gültekin, global tarafta güç fiyatlarını ve enflasyonu takip etmek gerektiğini belirterek, ‘Enerji fiyatlarını kestirim edebilmek dünyadaki iktisadi aktivite ve hareketlilikle çok yakından ilgili. Öbür tarafta da işin jeopolitik tarafı var yani büyük ülkelerin üretici ülkelere olan baskıları ne formda dengelenecek.

Orada daima hazırlıklı olmak gerekiyor. Aslında rezervler de bu yüzden değerli. Bu üzere beklenmedik şoklar geldiği vakit ülkeleri buna karşı bir halde koruyacak tamponlar olması lazım. Öte yandan enflasyona bakarsak ABD’deki FED’in daha kısıtlayıcı ekonomik siyasetlere geçmesini bekliyorum zira faizin süreksiz olacağını düşünüyordu bütün dünyada lakin ben o denli olacağını düşünmüyorum.

Münasebetiyle bir daralma olması mümkün. Onun da güç fiyatlarına olumlu tesiri olacaktır. Bizim üzere güç açığı çok olan bir ülke olarak hesabımızı ona nazaran yapmamız gerekiyor. Bu türlü şokları fakat o formda atlatabiliriz ve kırılgan periyotlarda iktisada maliyeti çok daha yüksek olabiliyor. Bizim üzere ülkelerin bu hususlarda her vakit daha muhafazakar olması gerekiyor’ dedi.