enflasyonemeklilikötvdövizakpchpmhp
DOLAR
32,3283
EURO
35,0825
ALTIN
2.307,85
BIST
9.079,97
Adana Adıyaman Afyon Ağrı Aksaray Amasya Ankara Antalya Ardahan Artvin Aydın Balıkesir Bartın Batman Bayburt Bilecik Bingöl Bitlis Bolu Burdur Bursa Çanakkale Çankırı Çorum Denizli Diyarbakır Düzce Edirne Elazığ Erzincan Erzurum Eskişehir Gaziantep Giresun Gümüşhane Hakkari Hatay Iğdır Isparta İstanbul İzmir K.Maraş Karabük Karaman Kars Kastamonu Kayseri Kırıkkale Kırklareli Kırşehir Kilis Kocaeli Konya Kütahya Malatya Manisa Mardin Mersin Muğla Muş Nevşehir Niğde Ordu Osmaniye Rize Sakarya Samsun Siirt Sinop Sivas Şanlıurfa Şırnak Tekirdağ Tokat Trabzon Tunceli Uşak Van Yalova Yozgat Zonguldak
İstanbul
Açık
21°C
İstanbul
21°C
Açık
Cuma Az Bulutlu
23°C
Cumartesi Az Bulutlu
21°C
Pazar Az Bulutlu
21°C
Pazartesi Az Bulutlu
23°C

Mehmet Özdoğan, Göbekli Tepe gerçeklerini anlattı

İSTANBUL – İstanbul Kültür Üniversitesi Mimarlık Kısmı tarafından düzenlenen Mimarlık Konuşmaları’na katılan Prof. Dr. Mehmet Özdoğan, yeni …

Mehmet Özdoğan, Göbekli Tepe gerçeklerini anlattı
06/12/2020 02:09
250
A+
A-

İSTANBUL – İstanbul Kültür Üniversitesi Mimarlık Kısmı tarafından düzenlenen Mimarlık Konuşmaları’na katılan Prof. Dr. Mehmet Özdoğan, yeni hafriyat sonuçları ışığında Göbekli Tepe’yi anlattı. Göbekli Tepe’nin yalnızca ve tek başına bir tapınak bölgesi olarak ele alınıp anlatılmasının yanlış sonuçlar ortaya çıkmasına neden olacağını belirten Özdoğan, M.Ö. 10.400’den itibaren Anadolu’da 27 farklı bölgede görülen Neolitik Çağ yerleşimlerinin birlikte kıymetlendirilmesi gerektiğini belirtti.

Göbekli Zirve merkeze alınarak bu yerleşimlerin “Göbekli Zirve Kültür Bölgesi” olarak tanımlanması gerektiğini belirten Özdoğan, “tarihin başladığı yer”, “ilk tapınak”, “insanlığın çıktığı yer” üzere yanlış tanımlamaların Göbekli Tepe’nin gerçek ehemmiyetinin kaybolmasına neden olduğunu tabir etti. Özdoğan, “Göbekli Tepe’nin kıymeti 1964’te birinci sefer tespit edilmesinden itibaren arkeoloji bilimi açısından anlaşılmıştı. Lakin kamuoyu ve bürokrasimiz ilgi göstermedi. 2011’de National Geographic mecmuasında yayınlanan bir makale ile Göbekli Tepe’den haberdar olabildiler. Ve zati ne yazık ki bizim arkeolojik zenginliklerimiz lakin yurt dışındaki yayınlarda yer aldıklarında kamuoyumuzun ve bürokrasimizin ilgisini çekebiliyor” dedi.

‘UZAYLILAR YAPMADI’

Bu tanınmada da National Geographic’de kullanılan yanlışlı bir görselden başlayarak bir dizi yanlış bilgiyle, olması gerekenden uzaklaşılan bir sürece şahit olunduğunu belirten Özdoğan, “Göbekli Tepe’yi uzaylılar yapmadı ya da cennetten düşmedi” dedi.

Göbekli Zirve Kültür Bölgesi’nde sınıflı bir toplumun izlerinin ortaya çıktığını, tapınak yapılarında erkek hükümran bir ‘baba tanrı’ kültü oluştuğunu ve buna paralel olarak çok sayıda fallus heykeli, erkek ve erkek hayvan figürü bulunduğunu belirten Özdoğan, konut bölgelerinde ise cılız bayan figürlerini gösteren nesnelerin ortaya çıktığını tabir etti. Özdoğan M.Ö. 7 binden itibaren çöken bu kültür bölgesinde bu nesnelerle görülen ‘ana tanrıça’ inanışının ise Balkanlardan Kafkaslara Mezopotamya’dan Ege’ye pek çok farklı noktaya ‘obezleşerek’ yayıldığını ve güçlendiğini söyledi.

Özdoğan’ın Göbekli Zirve ve Göbekli Zirve Kültür Bölgesi’ne ait açıklamalarından başlıklar şöyle:

GÖBEKLİ ZİRVE EN ESKİ TAPINAK DEĞİL: Göbekli Tepe’ye ‘en eski tapınak dersek’ çok daha önceye tarihlenen mağara fotoğraflarına, M.Ö. 16 binde yani Göbekli Tepe’den 6 bin yıl öncesinde görülenlere, tekrar birebir halde Asya steplerindeki Göbekli Tepe’den eski kült yapılara ne diyeceğiz? Bunları unutup Göbekli Tepe’ye ‘en eski tapınak’ ya da ‘insanlığın başladığı yer’ diyemeyiz.

YABANİ BUĞDAYIN ATASI GÖBEKLİ ZİRVE KÜLTÜR BÖLGESİNDEYDİ: Gordon Childe, ‘Neolitik Devrim’ tanımlamasını Neolitik devrin kendisi için değil, ortaya çıkardığı sonuçlar için kullanmıştır. Neolitik Çağ ile ilgili açıklamalar ortasında en geçerli olan tez, bu devirde tarımın ortaya çıkması için kimi yabani tahıl ve hayvan çeşitlerinin ortak cetlerinin birebir bölgede bulunması gerektiğiydi. Göbekli Zirve Kültür Bölgesi de bu taraftaki bir dizi diğer özelliğin yanısıra ve en değerlisi yabani buğdayın ceddinin bulunduğu bölgeydi. Bu nedenle uygarlık tarihinin en büyük kırılma noktalarından biri bu bölgede yaşanmıştır. Göbekli Tepe’nin gerçek değeri buradan gelir.

NEOLİTİK PERİYOTTA DÖRTGEN YAPI PLANI ORTAYA ÇIKTI: Göbekli Tepe’de daima tapınak yapıları öne çıktı. Lakin bugün üç tane höyük halinde gördüğümüz konut alanları da var ve buralarla ilgili bilgilerimiz şimdi sınırılı. Tapınakların 22 tanesi buralardaki konutlar ortasındadır. Neolitik periyotla birlikte konaklanan yerin yerleşim yerine dönüştüğünü biliyoruz. Paleolotik devrin yuvarlak ve bu nedenle genişletilmeye uygun olmayan kulübelerinin yerini Neolotik devrin başlangıcından itibaren ortaya çıkan dörtgen planlı yapılar alıyor. Bunların imalinde daha sağlam teknikler kullanılmaya başlanıyor. Ve Neolitik Çağ’ın çanak çömlekli devrinin sonuna, yani M.Ö. 5-6 bine gelindiğinde klasik yakındoğu mimarisinin tüm özellikleri ortaya çıkmış oluyor.

ORTAK BİR PLAN TİPİ VAR: Biz uzun mühlet Göbekli Zirve için ‘tapınak’ ve hatta ‘kült yapı’ sözünü kullanmadık. ‘Büyük ev’ dedik. Lakin Göbekli Zirve Kültür Bölgesi’nde ortak bir tapınak mimarisi planı olduğunu gördükten sonra evvel kült yapı sonrasında da tapınak demeye başladık. Bunu hala bütün meslektaşlarımız kabul etmese de bu bölgedeki 27 yerleşimin 27’sinde de bu tapınak planının uygulandığını ve bunun standart özellikleri olduğunu gördük.

GÖBEKLİ ZİRVE MEKKE ÜZERE DEĞİLDİ: Göbekli Tepe’de konut alanları çok sonluydu. Bunların tapınaklardan ayrılmış konut yapıları olduğunu artık biliyoruz. Nevali Çori üzere bu bölgede yer alan yerleşimlerde de tapınakların konutlardan farklı tutulduğunu görüyoruz. Lakin Nevali Çori’de 2, Çayönü’nde 5 olan tapınak sayısının Göbekli Tepe’de bu kadar artmasının nedeninin burada Neolotik devirden sonra hiç yerleşim olmaması, hasebiyle tapınak alanlarının oldukları halleriyle kalarak korunması ile açıklayabiliyoruz. Bu tapınakların hepsi de tıpkı devirde değil farklı periyotlarda kullanılmıştır. Göbekli Tepe’nin Mekke üzere ‘hacıya gidilen’ bir yer olmadığını da bize konut alanları gösteriyor. Karahantepe’de ve Urfa merkezde Balıklıgöl bölgesinde yer alıp da bugün bir kaç otel için yok edilmiş neolitik yerleşimde de benzeri halde 14’den daha fazla tapınak yapısı olduğunu biliyoruz.

PLAN TİPİ CEM MESKENLERİ İLE TIPKI: Bu bölgede ortaya çıkan dışa kapalı yapı tipi, cem konutları ile birebir. İkisi ortasında bir ilişki kurarak bunu söylemiyorum fakat dışarıya kapalı ortak yapı planı tıpkı. Ve bu yapılarda terrazzo kireç tabanlı bir sıvı yalıtımı yapılmış. Göbekli Tepe’ye kadar bu çağın inançlarıyla ilgili bilgilerimiz sonluydu. Nevali Çori de bu bilgilerimizi artırdı. Bu inanışta şamanizmde olduğu üzere tabiattaki canlılara saygılı bir yaklaşım görüyoruz. Düzenlenen merasimlerde sıvılar kullanıldığı anlaşıldı. Bu Göbekli Tepe’de  bira, Nevali Çori’de sığır kanı olmuş, yerleşimden yerleşime değişebiliyor. Neolitik Çağ’ın başında, yani çanak çömleksiz periyotta insanların birinci yayıldığı yer Kıbrıs’tır. Fakat oradan yayılırken yanlarında yalnızca yenebilir hayvanları değil, yenemeyen tilki üzere hayvanları da götürmüşler. Bunun nedeni bu hayvanlara, onların gücüne karşı duyulan bir hürmetin tabiri. Bölgedeki tapınak yapılarında bu hayvanların tasvirlerinin yanısıra çeşitli hikayeli betimlemeler de var.

SEX SHOP KAZIYORUZ ÜZERE GELDİ: Mezraa Teleilat yerleşimini kazarken sex shop kazıyoruz üzere geldi. 600 tane fallus heykeli çıkarıldı burada. Göbekli Zirve Kültür Bölgesi’nde önemli bir ‘baba tanrı’ kültü vardır. Biz daima ana tanrıçayı bulacağımızı düşünerek kazdık fakat karşımıza baba ilah çıktı. Esasen bir periyoda kadar yapılan hayvan tasvirleri de yalnızca erkektir. Tapınaklarda erkek figürleri yahut bayan olmayan figürler ve falluslar, konut alanlarında ise bayan heykelcikleri görüyoruz. Bu, ruhban sınıfla halk ortasındaki farkı gösteriyor. Mezarlar ortasında da farklılaşmalar var. Lakin bu mevzuda net bir fikir ortaya çıkmadı. Kimi ölülerin boyanmış kemiklerinin yerlerinden çıkarılıp merasimlerde kullanılması çok önemli bir inanış sistemine işaret ediyor. Bezemede de büyük bir zenginlik kelam konusu. Körtiktepe’de taş kapların üzerindeki betimlerin hepsi farklı farklı. Göbekli Zirve Kültür Bölgesi’ndeki 27 yerleşimin 27’sinde de farklı işçiliklerle karşılaşıyoruz. Göbekli Tepe’de 30, bütün bölgede 300’ün üzerinde hayvanları temsil eden batonlar (asalar) bulundu.

BAYAN HEYKELCİKLERİ BATIYA OBEZLEŞEREK GİTTİ: Göbekli Zirve Kültür Bölgesi’nde çöküşü ortaya çıkaran faktörler iklimsel değişiklikler ve halkın ruhban sınıfa karşı ayaklanmasıydı. Çiftçiler bu çöküş sonucu sürülerini alıp göç ederken, köy kültürünü de beraberlerinde götürdü. Konutlardaki cılız bayan figürleri batıya daha obez figürler haline gelerek taşındı. Fakat baba ilah kültü gitmedi. Kebap, sulu aşa dönüştü ve beslenme çeşitlendi. Gidilen her yerin özelliğine, oralarda karşılaşılan insan topluluklarına nazaran farklı gelişmeler yaşandı. Örneğin Balkanlar’da farklı, Kafkasya’da farklı sonuçlar doğdu. Mezopamya’ya gidenlerin seçkin sınıflarının eski devirden daha eğlenceli bir hayat geliştirdiğini görüyoruz. Ve yeniden bu periyotta kayıt tutan bürokrasi gelişiyor. Göbekli Tepe’den gidenler gittikleri yerlerden kimilerinde, örneğin Trakya’da az sayıda nüfusa sahip topluluklarla, Ege ve Karadeniz üzere kimilerinde da kalabalık nüfuslarla karşılaştı. Yani Göbekli Zirve insanlığın doğduğu yer değildi, M.Ö. 40 binden itibaren dünyanın her yerinde az ya da çok beşerler var. Geçmise ait spekülatif açıklamalar yapılıyor. Geçmişi herkes istediği üzere hayal edebilir, bunun bir ziyanı yok lakin geçmiş yaşanmış ve bitmiştir.

Yorumlar

Henüz yorum yapılmamış. İlk yorumu yukarıdaki form aracılığıyla siz yapabilirsiniz.