Kaygan zeminde tiyatro yapma telaşı

Berfin F. Zenderlioğlu*

Alışkanlıklarımızı, sevdiklerimizi ve dünyayı sorguladığımız bir periyot içerisinde debelenip duruyoruz. Covid-19 bizi, konutlarımıza, odalarımıza hapsetti. Çoğumuzun zati korkularla dolu hayatına bu virüsle birlikte yenileri eklendi. Tiyatro ve tiyatrocuların bu yeni tertipte başına neler geleceği, nasıl bir yol alacağı ve durumun neye evrileceği kocaman bir soru işareti olarak duruyor. Kimimiz kendimizi canlı tutmak ismine, toplumsal medyada yapılan canlı yayın sohbetleri gerçekleştirirken, kimimiz kendimizi dizilere ve sinemalara adadı. Kimimiz yalnızca durmak istediğini keşfedip, hiç değilse konutta kalma lüksüne sahipken bazıları ise her zamanki üzere çalışmak zorundaydı. Pekala sonuç? Birileri içeride kendini müdafaaya çalışırken birileri de dışarıda büyük nezaret altındaydı.

Ah! Tekrar bize düşen, bu kaosun içerisinde “Evde kal” diye yükselen seslerin ülke gerçekliğinden, ne kadar uzak olduğunu tabiatımıza fısıldamaktı.

Sokaklar, bizim nesil açısından her daim cazipliğini korurken bir taraftan da her an toplumsal arayı muhafazamız gereken ürkütücü alanlara dönüşüyor. Herkes kendi çemberinin içerisinde dönüp dolaşıyor Sisifos üzere. Çember birebir olsa da, geçtiğimiz düzlem bizde farklı hisler yaratıyor. Tahminen de yeni olan ben’imizi bu süreçte, kendimizi izole ettiğimiz alanlarda inşa etmeye başlıyoruz. İnsanın virüsler aracılığıyla işgal ettiği hayatlar, heyeti olan “düzeni” bir anda alt üst edip, öbür bir kaotik düzlem yaratıyor. Tiyatronun “doğasına” muhalif olan sanal ve dijital araçların, bu mahrumluk içerisinde tiyatrocular nezdinde nasıl bir karşılık bulacağı da baş yorulması gereken sorunlardan.

Tiyatronun vakit, lisan ve seyirciyle hemhal olma arayışları…

Tiyatro kendi özgürlük alanını yarattıktan sonra, hiçbir iktidar düzeneği ya da siyasi odak, sanatı ve sanatçıyı bu formda kuşatıp meskenlere kapatamamıştı. Çağımızın yeni hastalık biçimi olan virüslerin yarattığı mutasyon, görünen o ki tiyatrocuları, tiyatro sahnelerimizi ve seyircimizi büyük oranda olumsuz bir biçimde etkileyecek. Zati büsbütün seyirci dayanağıyla ayakta kalan, inatla yoluna devam eden, özel tiyatrolar, birer birer sahnelerini kapatmak ve oyunlarını iptal etmek durumunda kaldılar. Ülkeyi yönetenlerin kültür-sanat politikasızlığından yakınan bağımsız tiyatrolar, maalesef ki böylesi bir süreçte de ticari kurum muamelesi görüp, şu ana kadar hiçbir düzgünleştirme ve maddi dayanak alamadan iktidar nezdinde gözden çıkarılabilecek kurumlar ortasında yerlerini aldılar.

Korona virüsü ile birlikte, konutlarda bağlantısı türlü performanslarla yakalamaya çalışan tiyatro gurupları ve tiyatrocular aslında böylesi periyotlarda sanatın güzelleştirici ve rehabilite eden tarafını tekrar açığa çıkarıyor. Seyirciyle hayat bulan, canlı ve interaktif olan tiyatro, öbür sanat kısımları üzere bu karanlık günlere karşı yeni bir lisan arayışı içerisine girip bir direniş alanı yaratıyor kendisine. Şimdilik bunun arayışları dijital medya ve Instagram üzerinden yapılmaya çalışılıyor. Umudumuz en kısa müddette canlı ve gerçek olan sahnelerde, yerlerde, seyircimizle sanaldan uzak, doğal bir bağlantı yakalayabilmek. Öz’e dönmek.

Gerçeklik yerinin bu kadar kaydığı, etrafımızdaki hayatın neredeyse her anının bir kurgusallığa dönüştüğü bu devirde, yaşadığımız topraklarda ve tüm dünyada da sanatı nereye oturtacağımızın arayışı halindeyiz. Ne için tiyatronun yanı sıra, nasıl bir tiyatro yaptığımızın, bilhassa aktüel ve sahne sanatları üzere lisanını, kurgusallığını alımlayıcısıyla tam da şimdiki vakitte paylaşan, sanat kollarında yeni bir lisanı nasıl oluşturduğumuz değer kazanacak. Devletin ivedilikle bu devirde, öbür dünya ülkelerinin yaptığı üzere özel tiyatroların ayakta kalabilmesini sağlayabilecek ekonomik dayanağı oluşturması gerekiyor. Kurum ve bağımsız tiyatrolar ortasında hakkaniyetli bir dağılıma gidilmeli; Tiyatroyu profesyonel manada icra eden sanatkarlar, kültür ve sanata ayrılan fonla desteklenmelidir.

Huzursuzuz, maalesef konutlarımızda itimatla oturamıyoruz. Tiyatronun bu kadar kaygan bir yer üzerinde, teminatsız bir yerde olması geleceğe dair tiyatro yapabilme imkanlarımız konusunda dertlerimizi artırıyor. Özel tiyatro ve sahnesi olan tiyatrocular için şimdi düzgünleştirme çalıştırılması yapılmadı. Freelance çalışanlar için bu muğlaklık çok can sıkıcı. Tiyatrocular ortasındaki mesleksel dayanışma daha da güçlenmeli. Böylesi bir devirde bizi dayanışmanın kurtaracağının farkındayız. Yalnız yürümediğimizi bilmek ve dokunabileceğimiz omuzların olması çok değerli. Bu ve tüm vakitler için, insani şartlarda daha sağlıklı sanatsal üretimler için, hakkımız olan ekonomik takviyenin sağlanmasını talep ederek -Bê Şano Nemînin -her daim tiyatro- diyorum.

*Bu yazı birinci olarak 14 Nisan 2020’de Tiyatro Dergisi’nde yayınlanmıştır.