Bedenimizde hayati kıymete sahip organlardan biri olan karaciğer, kendisini yenileyebilme özelliği ile günümüzde canlı verici nakillerde her yıl …
Bedenimizde hayati kıymete sahip organlardan biri olan karaciğer, kendisini yenileyebilme özelliği ile günümüzde canlı verici nakillerde her yıl on binlerce hayatın kurtarılmasını sağlıyor. Nakil süreçleri haricinde, yanlışsız tedavi uygulandığında ise kısa müddette kendini toparlayabilme gücüne de sahiptir.
Kendini başına bedende birçok şeyi istikrarda tutma özelliğine sahip bu harika organımıza hakikaten yeterli bakabiliyor muyuz? Karaciğerin kendisini yenileyebilen tek iç organ olduğuna dikkat çeken Prof. Dr. Onur Yaprak, bahis hakkında bilgiler paylaştı.
MİTOLOJİDE DE YER ALIYOR
Prof. Dr. Yaprak, yaralanma, ameliyat, alkol yahut ilaç zehirlenmesi, virüsler üzere durumlar nedeniyle hasara uğrayan karaciğerin hücreleri bölünmeye ve büyümeye ittiğini belirterek “Bu fenomen karaciğer rejenerasyonu olarak bilinir ve Yunan mitolojisinde bile bahsedilir. Mitolojiye nazaran ölümsüz Prometheus’un gündüz kartal tarafından yenilen karaciğeri geceleri kendisini yeniliyordu. (Prometheus Zeus tarafından bir dağda kartal tarafından karaciğerinin her gün yenmesi cezasına çarptırılmıştı. Zeus’un oğlu Herakles’in kartalı öldürüp Prometheusu kurtarmasına kadar karaciğeri kendisini yenileyecekti) Beşerler karaciğer rejenerasyonunu uzun vakittir biliyor olsalar da, 1900’lere kadar karaciğer rejenerasyonunun resmi olarak araştırıldığı ve tüm memelilerde meydana geldiği keşfedilmedi. Karaciğer rejenerasyonunu incelemek için 1931’de Higgins ve Anderson, karaciğerin en büyük iki lobunun çok dikkatli bir biçimde çıkarıldığı sıçanlarda bir deney yaptılar. Yüzde 70’i çıkarılan sıçan karaciğerinin 7 gün içinde olağan boyutuna döndüğünü buldular. Aslında olay bir kertenkelenin kuyruğunu kaybettiğinde tekrar uzaması üzere kolay bir olay değildir.” diye konuştu.
3 BASAMAKTA YENİLENİYOR
Karaciğerin geride kalan kısmında hücrelerin süratle çoğalarak hem fonksiyonel hem de fizikî olarak kendisini büyüttüğüne değinen Prof. Dr. Yaprak, şöyle devam etti: “Karaciğer rejenerasyonu yani kendisini yenileme süreci üç kademede gerçekleşir bu süreç için tüm hücreler bir takım olarak çalışır ve birbirleriyle bağlantı kurar. Bu irtibat, karaciğer hücrelerine bölünerek çoğalmaya başlamalarını söyleyen sinyaldir. Karaciğer hasarı tespit ettikten dakikalar sonra, karaciğer hücrelerinin çekirdeğindeki genler, hücreleri bölünmeye hazırlamak için sinyaller gönderir. Buna başlangıç kademesi denir. Akabinde ikinci evrede, karaciğer hücreleri bölünür. Hücre bölünmesi, karaciğer özgün boyutuna dönene kadar devam eder, akabinde sonlandırma basamağına ulaşılır ve karaciğer hücreleri bölünmeyi durdurur. Karaciğerin hücre çoğalmasını kendi kendisine başlatıp kâfi noktada durdurması bedenimizin eşsiz dizaynının çok somut ve etkileyici bir örneğidir.”
KENDİNİ YENİLEYEBİLEN TEK ORGAN
Prof. Dr. Onur Yaprak, “Karaciğer bedenimizin kendisini yenileyebilen tek iç organıdır. Karaciğer dışında bedenimizde deri ve bağırsaklarda da daha kolay ve farklı sistem ile yenilenme olayı olur. Bu organlardaki yenilenme karaciğer rejenerasyonu üzere etkileyici bir sistem sonucu değil daha farklı bir yolla gerçekleşir. Karaciğerin kendisini yenileyebilme özelliği günümüzde canlı verici nakillerde her yıl on binlerce hayatın kurtarılmasını sağlamakta, yetersiz organ bağışı olan ülkemiz üzere bölgelerde organ nakilleri modül karaciğer ile gerçekleştirilmektedir. Karaciğerin bir kısmının ameliyat ile alınmasını müteakip saatler içinde yüzlerce gen aktive olmakta, büyüme faktörleri ve sitokinler salgılanmakta, hücre çoğalmasını takiben karaciğer haftalar içinde kâfi boyuta ulaşınca da tekrar farklı sitokinlerin salgılanması ile büyüme süreci sonlanmaktadır. Canlı vericiden karaciğer nakli sonrasında yapılan çalışmalarda karaciğerin sağı alınan vericilerde kalan karaciğerin çok süratli büyüyerek 1-2 hafta sonra 2 katına ulaştığı sonra büyüme suratının yavaşlayarak 6’ncı aya kadar devam ettiği ve 6’ncı ayda özgün karaciğer büyüklüğünün yüzde 85 ila 90’ına ulaştıktan sonra da büyümenin durduğu saptanmıştır. Karaciğerin fonksiyonel olarak eski halini kazanması ise yalnızca 1 hafta almakta, büyüme devam ederken bile eski yeteneğini çabucak kazanmaktadır.” değerlendirmesinde bulundu.
Karaciğerin yenilenme kabiliyetinin bireyden şahsa değişip değişmediğini Prof. Dr. Onur Yaprak, şu formda açıkladı: “Karaciğer bir basamağa kadar olan hasarlarda kendi kendini yenileme kapasitesine sahiptir. Fakat hasar bir seviyeyi geçtikten sonra karaciğer bu yenilemeyi gerçekleştirecek kabiliyetini yitirir. Karaciğerin kendisini yenileme kabiliyeti yaşlılarda, diyabeti olanlarda ya da karaciğer yağlanması olanlarda azalmıştır. Bunların dışında karaciğere gelen kan ölçüsü ve sitokin ölçüsü da yenilenme suratını etkileyen faktörlerdir.”
