İstanbul’un en eski aziz mezarı anıtı

Gökhan Karakaş – Medeniyetler beşiği İstanbul’un tarih öncesi periyoduna ilişkin değerli ipuçları veren Avcılar’ın Küçükçekmece Gölü kenarındaki Bathonea kazılarında yeni bilgi ve bulgulara erişildi. Bathonea Hafriyatları Lideri Doç. Dr. Şengül Aydıngün, 2021 çalışmalarında Geç Roma Erken Hristiyanlık periyoduna tarihlenen yapıları ve Küçük Liman’ı çalışmaya devam ettiklerini belirtti. Doç. Dr. Aydıngün, “Martiryon olduğunu düşündüğümüz, dine hizmet etmiş ve şehit düşerek sevgililik mertebesine erişmiş şahısların anısına yapılmış mezar anıtları kabul edilen bir yapıda çalıştık. Bu tıp yapıların dünyada sayısı çok azdır. Bu yapının milattan sonra 4. ve 5. yüzyıllar ortasında yapıldığını, 6. yüzyıl ya da sonrasındaki büyük sarsıntıyla yıkıldığını sanıyoruz. Geç Antik Çağ kaynakları, bölgede Theodoros Theron ismine yapılmış bir sevgilinin martiryonundan bahsediyor. Onun ismine yapılmış olabilir. Ayrıyeten martiryonun nişleri ortasına gömülmüş bir iskelet bulduk” dedi. İsimli Tıp Uzmanı Dr. Ömer Turan’ın incelemesi sonucu iskeletin azize ilişkin olmadığının ortaya çıktığı öğrenildi. 

Varlıklı periyodun izleri

Cumhurbaşkanlığı kararıyla Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Kocaeli Üniversitesi ismine Şengül Aydıngün’ün yürüttüğü kazıların lider yardımcılıkları Celal Bayar Üniversitesi’nden Dr. İdeal Kara ve İstanbul Aydın Üniversitesi’nden Dr. Şeniz Atik tarafından yapıldı. Dr. İdeal Kara, kazıların seramik uzmanı olarak dünyanın değişik yerlerinden gelmiş eserlerin ve amforaların tespitini yaparken, milletlerarası alanda tanınmış bir antik cam uzmanı olan Dr. Şeniz Atik, çıkan tüm cam yapıtları kıymetlendiriyor. Dr. Şeniz Atik “Cam antik çağlarda üretimi çok güç ve kıymetli bir husustu lakin burada çok fazla sayıda cam eser bulduk. Varlıklı bir devrin izleri demektir” dedi. 5 bin yıl evvel Karadeniz ve Ege üzerinden Bathonea aracılığıyla yapılan denizcilik faaliyetlerini araştıran Dr. Haldun Aydıngün ise “Küçük Liman bizi şaşırttı, hafriyatlarda bol ölçüde Neolitik periyoda tarihleyebileceğimiz taş aletler bulduk” diye konuştu.

‘Geç Roma’ya ilişkin sıhhat merkezi bulduk’

Polonya Bilimler Akademisi Arkeoloji ve Etnoloji Enstitüsü Geç Antik ve Erken Ortaçağ Araştırmaları Merkezi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Blazej Stanislaws, kadim İstanbul kentine bu kadar yakın bir limanın Bathonea’da bulunmasının ehemmiyetine değindi. Prof. Dr. Stanislaws, “Akdeniz havzasında benzerlerine çok az rastlanan bir liman. Bu büyüklükteki ve hacimdeki liman, İstanbul’un varlıklı kültürel mirasının en hoş örneği. Atina ve Roma kentlerinde bu yakınlıkta liman bulunmaz. Konstantin’in en lüks, en gösterişli binalarıyla yolların kesiştiği kavşaklara eriştik” dedi. Devrin sıhhat merkezi olan ve tıbbi aletler kadar ilaçların yapıldığı Nosocomeion (tıp merkezi) buluntularının da çok değerli olduğunu belirten Prof. Dr. Stanislawski, “Bu cins merkezlerde üretilen ilaç ve tıbbı materyallerin kente ulaşması için liman yakınında olması gerekirdi. Bathonea’daki buluntular bize alandaki binanın tıbbi üs olduğu kadar dini merkez olduğunu da anlatıyor” diye konuştu.

Bathonea’daki hafriyatlar Doç. Dr. Şengül Aydıngün’ün başkanlığını yaptığı grup tarafından yürütülüyor.

‘Çok özel planlanmış ve incelikle süslenmiş’

Kocaeli Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Kısmı Lider Yardımcısı ve Hafriyat Lideri Doç. Dr. Şengül Aydıngün, “Dine hizmet ederek şehitlik mertebesine erişen şahıslar için yapılan bir martiryon olduğunu düşündüğümüz yapıya ulaştık. Bu yapı çok özel planlanmış, sekizgen planlı ve nişlerden oluşuyor. Tabanı büsbütün opus sectile (mineral parçaları) şekli renkli mozaiklerle dekore edilmiş. Yapının duvar ve kubbesinin de tessera yani küçük boyutlu mozaiklerle süslü olduğunu anlıyoruz. Çok sayıda cam, mermer, renkli taştan tessera kesimi bulduk. Her renkten ve küçük boyutlu tesseralar, duvarların ince işçilikli süslemeleri olduğunu anlatıyor. 40 yaş üstü erkek bireye ilişkin iskelet bulduk. İskeleti Medeniyet Üniversitesi’nden ve Adalet Bakanlığı İstanbul İsimli Tıp Kurumu Kemik ve Diş İnceleme Şubesi Müdürü Dr. Ömer Turan kıymetlendirdi. Doğmadan evvel annesinin uygun beslendiği ve sağlıklı yaşadığı kemik yapısından anlaşılan bireyin incelemesi sürüyor. Ama, birey kelam ettiğimiz aziz olamaz. Yapının içine çok sonradan gömülmüş. Lakin yapının içine gömülebilmesi onun toplumda saygın ve kıymetli biri olduğunu gösteriyor” dedi. 

Bathonea, Küçükçekmece Gölü’nün kıyısında bulunuyor.

Hangi hayvanların yaşadığına dair inceleme

Hafriyat lideri Şengül Aydıngün, hafriyatta çok sayıda bilim beşerinin çabayla çalıştığını, çalışmaların geri planında ise büyük bir laboratuvar takviyesinin olduğunu belirtti. Aydıngün, “TÜBİTAK MAM’dan Dr. Turhan Doğan, karbon ve harç örnekleri tahliliyle kesin tarihlemelerimizi sağlayacak. Veterinerimiz Dr. Hasan Değirmenci ise bölgedeki fauna ile ilgileniyor. Böylelikle geçmişte hangi hayvanların yaşadığını, kasaplık ve yaban ayrımını yapacak. Ayrıyeten pek çok mimar ve restoratör hafriyatta misyon alıyor” diye konuştu.