İstanbul’da kentsel dönüşümde asbest tehlikesi

Türkiye’de son günlerde asbest tehlikesine ait tartışmalar gündemde. Tartışmaların odağında ise Brezilya’dan söküm için İzmir-Aliağa’ya getirilecek “São Paulo” isimli eski savaş gemisi var. Lakin Türkiye’de asbest tehlikesi yalnızca bununla hudutlu değil. İnşaat Mühendisleri Odası’na nazaran İstanbul’da kentsel dönüşümle yıkılan binaların en az dörtte birinde asbest var. Uzmanlar, kontrollerin artırılması konusunda uyarıyor.

Son derece kanserojen bir husus olan asbest Türkiye’de 2010’dan itibaren yasaklandı. Lakin yasak öncesi yapılan inşaat projelerinde kullanıldığı için günümüzde pek çok yapı asbest içeriyor. Değerli bir izolasyon materyali olan asbest, kimi döşeme, duvar, tavan kaplamaları, yalıtım gereçleri, çatı ve cephe kaplamaları, pak ve atık su borularında yaygın formda bulunuyor.

2010 öncesi inşa edilen binalarda var

Bu da 2010 öncesi yapılan ve de kentsel dönüşüme giren daha eski binalardaki asbest tehlikesinin boyutlarını gözler önüne seriyor.

DW Türkçe’ye konuşan İnşaat Mühendisleri Odası İstanbul Şube Lideri Füsun Sümer, “Kentsel dönüşüm projeleri kapsamında ya da diğer yıkımlarda katil toz olarak isimlendirdiğimiz asbest havaya karışıyor ve hem çalışanlar hem de bölgede yaşayanlar tarafından solunuyor” uyarısı yapıyor.

İnşaat Mühendisleri Odası İstanbul Şube Lideri Füsun SümerFotoğraf: privat

Hangi binaların ne ölçüde asbestli gereç içerdiğine dair sistematik bir çalışma ise yok. Sümer’e nazaran bu, son yıllarda sürat kazanan kentsel dönüşüm uygulamalarının halk sıhhatine verdiği ziyanı ölçülemez kılıyor.

Füsun Sümer, “İstanbul’da kentsel dönüşüm nedeniyle yıkılan binalarımızın yaklaşık yüzde 25’inde asbest atık bulundu. Şu anda 39 ilçe belediyemizden yalnızca yedi belediyenin bu mevzuda kontrol yaptığını düşünürsek ne kadar az yol aldığımızı da net bir biçimde görürüz” tabirlerini kullanıyor.

Asbestin sıhhat ziyanları çoklukla buna maruz kalındıktan sonraki 10-20 yıllık süreçte ortaya çıkmaya başlıyor. Sigara içenlerde bu mühlet daha da kısalıyor.

Akciğer ve gırtlak kanseri riski

DW Türkçe’ye konuşan Türk Tabipleri Birliği (TTB) Halk Sıhhati Kolu üyesi Dr. Ahmet Soysal, asbestin gırtlak (larinks) ve akciğer kanseri başta olmak üzere çeşitli kanserlere yol açtığı konusunda uyarıyor.

Eski binaların yıkımında çok büyük bir ölçüde asbestin atmosfere karıştığına işaret eden Soysal, bu asbestin teneffüs yoluyla insan bedenine ulaştığını söylüyor.

Dr. Ahmet Soysal, “Solunum yoluyla bedene alınan asbest lifleri akciğerlere ulaştıktan sonra akciğer dokusunda fibrozise neden olur ve bu teneffüs darlığı ile devam eden asbestozis dediğimiz bir hastalığa yol açar. Bu lifler ayrıyeten akciğerin üzerini döşeyen pilevra sarılımına ulaşır ve bu da mezotelyoma dediğimiz ve asbeste özgün bir kanser çeşidine neden olur” diyor.

Türkiye’de asbestin hudut kıymetleri ve bertaraf edilmesiyle ilgili yönetmelikler mevcut.

İlgili yönetmelikler kâfi mi?

Bu yönetmeliklere nazaran inşaat projelerinde yıkım öncesinde; asbest ölçümü ve risk değerlendirmesinin yapılması gerekiyor. Havadaki asbest oranı, yönetmelikçe belirlenmiş hudut kıymeti (havadaki asbest konsantrasyonunun, sekiz saatlik vakit yüklü ortalama kıymeti 0,1 lif/cm3’ü) geçerse patron tedbir almak zorunda.

Buna nazaran hudut bedeli aşan yerlere ihtar levhaları hazırlanması, çalışmanın asbest söküm uzmanı nezaretinde yapılması, asbestli tozun çalışma alanı dışına yayılmayacağı bir sistem kurulması ve çalışanların gözetici ekipman kullanması üzere tedbirler alınması gerekiyor. Yıkım sonrasında ise asbestli materyalin sızdırmaz paketler içinde taşınması ve başka gereçlerden farklı depolanması, asbestli atıkların içinde asbest olduğu belirli olacak formda etiketlenip yönetmeliğe uygun formda bertaraf edilmesi isteniyor.

Ancak Sümer, binaların yıkımında gerekli önlemlerin alınıp alınmadığından ve yönetmeliklerin uygulanıp uygulanmadığından şüphelendikleri bir güvensizlik ortamı olduğunu vurguluyor.

Yeşil alanları tahrip etmeyen, tarihi dokuya ziyan vermeyen ve halkı yaşadıkları yerlerden sürgüne zorlamayan, kent planlarıyla uyumlu, toplumun karar süreçlerine katıldığı, halk sıhhatini koruyan kentsel dönüşüm projelerini desteklediklerini belirten Sümer, “Yalnızca asbest konusunda değil, her türlü yıkım ve inşaat faaliyetlerinde yönetmeliklerin açıkça tabir ettiği önlemlerin alınmasını sağlamak vilayet ve ilçe belediyelerinin, ilgili bakanlıkların sorumluluğundadır” diyor.

Asbest içerme riski bulunan ortamların çalışma yönetmeliğinde tanım edilenlerle sonlu olduğuna dikkat çeken Sümer, “Yani, yasal düzenlemelerin günümüz pratikleri karşısında yetersiz kaldığını söylemek mümkün. Yürürlükteki yasa ve yönetmeliklerin çağdaş dünya normlarıyla uyumlu hale getirilmesi gerek” diye konuşuyor.

Sümer: Kontroller artırılmalı

Sümer’e nazaran, mevzuatın iyileştirilmesinin yanı sıra kontrollerin artırılması gerekiyor.

“Binaların nasıl yıkılacağı 1 Temmuz 2022’de yürürlüğe giren Binaların Yıkılması Hakkında Yönetmelik’le belirlenmiş durumda lakin bu bahiste tam bir denetimsizlik kelam konusu” diyen Sümer, yıkımların çoğunlukla, ziyanlı hususlar ayrıştırıcı hiçbir sürece tabi tutulmadan, makineyle yapıldığını ve yıkım atıklarının üzerine sadece toz kalkmasın diye hortumla su tutmakla yetinildiğini vurguluyor.

Sümer, “Yerinde ayrıştırma ve gibisi çalışmalar çoklukla yapılmıyor. Yapılanlar ise çoğunlukla hurda maliyeti nedeniyle sırf maddi çıkar için sıhhat ve güvenlik tedbirleri göz arkası edilerek yapılıyor” diye konuşuyor.

“Özel teknisyenler misyon almalı”

“Asbeste maruziyetten 10-15 yıl sonra akciğer ve gırtlak kanseri çeşidi karşımıza çıkabilir” diyen Soysal’a nazaran de asbest riski olan binaların yıkımından evvel özel eğitim almış teknisyenler ve personeller tarafından bu unsurdan arındırılması insan ve etraf sıhhati açısından kıymet taşıyor.

Dünya Sıhhat Örgütü’ne (DSÖ) nazaran dünyada 125 milyon insanın her yıl asbest maruziyeti ile karşı karşıya olduğuna dikkat çeken Soysal, “Ve yeniden Dünya Sıhhat Örgütü’ne nazaran her yıl 100 bin kişi asbeste bağlı hastalıklar, yani mezotelyoma, akciğer kanseri, larinks kanseri üzere tablolar yüzünden hayatını yitiriyor” uyarısı yapıyor.

“Asbestli gemi neden geliyor?”

Sivil toplum kuruluşları ve etraf örgütlerinin, Brezilya’dan gelecek olan São Paulo gemisinin 600 ila 900 ton ortasında asbest barındırdığını belirten açıklamaları geçen günlerde günlerde gündemi meşgul etmiş; Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Murat Kurum “gemide 9 ton asbest” var diyerek riskli bir durum olmadığını argüman etmişti.

Geminin sökümüyle ilgili kamuoyu kaygısında yerinde bulan Füsun Sümer, “İnsan sıhhatine ve tabiata verdiği ziyanlar nedeniyle kullanımı yasaklanan asbestli gemi ve gibisi araçların sökümü neden ülkemizde yapılıyor diye sormak gerekiyor” diyor.

Sümer, asbestin yalnızca gemi alanında kullanılmadığını belirterek, kentsel dönüşüm yıkım atıklarının etraf ve insan sıhhatine ziyan vermeden idaresine dair uygulama ve kontrollerle ilgili güzelleştirmenin koşul olduğunu vurguluyor.