Erzurum’da, astronomi ve uzay bilimine kıymetli katkı sunacak Doğu Anadolu Gözlemevi (DAG), İtalya’dan getirilen teleskopla birinci ışığı almak …
Erzurum’da, astronomi ve uzay bilimine kıymetli katkı sunacak Doğu Anadolu Gözlemevi (DAG), İtalya’dan getirilen teleskopla birinci ışığı almak için gün saymaya başladı.
Atatürk Üniversitesi Astrofizik Araştırma ve Uygulama Merkezi (ATASAM) bünyesinde Yeni Jenerasyon Üniversite Dönüşüm Projesi kapsamında desteklenen ve 3 bin 170 rakımlı Konaklı Karakaya Tepeleri’nde 2012 yılında imaline başlanan gözlemevi çalışmalarında sona gelindi.
2023 vizyon projesi
Altyapı, bina ve kubbe inşasının yüzde 95’lik kısmı tamamlanan gözlemevinde, teknik eksikliklerin giderilmesi için de çalışmalar titizlikle yürütülüyor.
Türkiye’nin 2023 vizyon projeleri ortasında bulunan ve dünyada benzerlerine kıyasla daha nitelikli ve özellikli donanımlara sahip optik sistemi bulunan gözlemevi için İtalya’da teleskop yaptırıldı. İmali yaklaşık 4 yıl süren ve Kocaeli Gebze Gümrük Müdürlüğüne ulaştırılan teleskop, resmi süreçlerinin akabinde kara yoluyla Erzurum’a getirilecek.
Kurulumunun ardından test evresine başlanması beklenen gözlemevinde, gelecek yıl birinci ışığın alınması hedefleniyor.
ATASAM Müdürü ve DAG Proje Yürütücüsü Prof. Dr. Cahit Yeşilyaprak, AA muhabirine, salgın nedeniyle hem ülkeye yabancı araştırmacı teknik heyetin girmesinde hem de teleskop parçalarının getirilmesine yönelik yurt dışı gümrük müsaade ve süreçlerinde gecikme ve aksamalar yaşandığını söyledi.
Teleskobun modüllerinin alınan özel müsaadeler doğrultusunda kara ve deniz yoluyla ülkeye getirildiğini anlatan Yeşilyaprak, “Teleskobun bütün modüllerini Gebze Gümrük Müdürlüğüne kadar getirdik. Oradaki süreçleri bittiğinde Erzurum’a ulaştırmış ve böylelikle teleskobu büsbütün Türkiye’ye sokmuş olacağız. Yalnızca 4 metre çaplı büyük aynamız kaplanmak üzere Rusya’da idi, o da haziran sonu üzere yola çıkacak. Haziran başında DAG’da kar nedeniyle yol açılır açılmaz teleskobun mekanik kısımlarını üst çıkaracağız ki heyetim başlasın.” dedi.
Yeşilyaprak, DAG’a en kısa müddette yapılması gereken asfalt yolun da kıymetine işaret ederek, yolun asfaltlanmasıyla Rusya’dan gelecek aynanın taşınacağını lisana getirdi.
Teleskobun kurulumunun tamamlanmasıyla birinci testlere başlanacağını söz eden Yeşilyaprak, “Test süreci uzun sürüyor, teleskobu ilk sefer kendi yerinde kuracağımız için mekanik, optik, elektrik-elektronik, istikrar ve yazılım üzere bütün testlerden geçireceğiz. Ayna dışında dışarıda hiçbir modülümüz kalmadı. DAG’ın birçok kademesini tamamladık.” diye konuştu.
Dünyanın gözü DAG’ın bir an evvel bitirilmesinde
Yeşilyaprak, teleskobun çok değerli teknolojik donanımlara sahip olduğuna dikkati çekerek, şunları kaydetti:
“Teleskobumuz özellikle bu çapta 4 metre sınıfındaki başka teleskoplarda olmayan hassasiyet, çözünürlük, kaliteli bilgi ve manzara almak manasında teknolojik aygıtlarla donatılmış durumda. Stratejik olarak yeterli bir noktadayız, bu enlem ve uzunluklarda, bu çapta büyük öbür teleskop yok, münasebetiyle memleketler arası iş birlikleri için daha büyük teleskopların olduğu Şili, Hawaii, Kanarya Adaları’ndan ortak proje yapma imkanı sağlıyor. Bir de kırmızı ötesi, insan gözünün göremediği, hassas olamadığı bir bölgede müşahede yapma bahtımız olacak. Bunun nedeni ise Erzurum’un yüksek rakımda olması, havasının kuru ve soğuk olması büyük avantaj sağlamaktadır. Bu yüzden dünyanın gözü DAG’ın bitirilmesinde.”
Yıldızların etrafındaki gezegenleri inceleyen aygıt da alındı
Yeşilyaprak, yıldızların etrafındaki uzak gezegenleri inceleyen koronagraf cihazı ihalesinin tamamlandığını belirterek, “2 ay önce koronagraf cihazını aldık. Bu aygıt, güncel bilimin tanınan astronomi ve uzay bilimlerinde büyük küçük bütün teleskopların araştırdığı bahiste, öte gezegen, yani öteki güneş sistemleri gezegenleri tespit edip inceleyecek optik aygıt. Bunu DAG’a kazandırdık. Bu enlem boylamda sadece konumsal olarak değil, bu çeşit özellikli aygıtlara sahip olma açısından büyük avantaj sahibi olduk.” halinde konuştu.
DAG binasının kubbesiyle büsbütün kapatıldığını ve sona gelindiğini anlatan Yeşilyaprak, “Teleskop kurulumunu da tamamlarsak testler bittiğinde yüzde 100 bitirmiş oluyoruz. Testlerden sonra da birinci ışık almak için optik sistemle teleskobunuzun ve optik sistemin kalitesini gösteren rastgele bir gök cismine yönlendirip en kaliteli imaj alma deneyi ya da alma süreci müşahedesi, buna birinci ışık diyoruz. Birinci ışık aldıktan sonra tüm dünyaya teleskobun hazır olduğunu duyurup bilimsel araştırmalara başlayacağız.” dedi.
Ulusal Uzay Programı’nda bize verilen vazifeleri tamamlamak istiyoruz
Yeşilyaprak, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Milli Uzay Programı Toplantısı’nda DAG’dan bahsettiğini anımsatarak, şu değerlendirmede bulundu:
“Hem Milli Uzay Programı’ndaki bize verilen misyonları tamamlamak hem de memleketler arası seviyede Türkiye’nin bilimsel açıdan daha üst düzeylerde bulunması için teleskopun ve kurulacak optomekatronik laboratuvar ile hizmet etmek için gün sayıyoruz. Pandemi devam ediyor, dış ortamda çalışıyoruz, atmosferik şartları gözlüyoruz ve çalışmaları buna nazaran planlıyoruz. DAG’da olabildiğince hijyen ortamını sağladık, geçen yaz üzere bütün tedbirleri alarak devam edersek 2021 sonu ya da 2022 başlarında birinci ışığı almayı planlıyoruz.”
ATASAM’ın farklı kurumlarla iş birliği yaptığını ve salgına karşın üniversite idaresiyle gerçekleşen planlı ve programlı çalışmalar sayesinde DAG’da değerli uzaklıklar kat edildiğini aktaran Yeşilyaprak, Üniversite Rektörü Ömer Çomaklı’nın da hem Yeni Jenerasyon Üniversite hem de Ulusal Uzay Programı kapsamında uzay bilimlerine akademik, idari ve teknik manada büyük takviye verdiğini kelamlarına ekledi.
