İklim değişikliğinin ‘ekonomik’ etkileri

Türkiye aylardır enflasyonu konuşuyor. Bundan beş ay evvel yüzde 20’nin altında seyreden enflasyon mart sonunda yüzde 60’ı aştı. Enflasyon yalnızca bizde değil bir çok ülkede konuşuluyor. Ülkeler son yılların en sert fiyat hareketlerini yaşıyorlar.

Enflasyon patlamasının nedenleri ortasında emtia fiyatlarındaki artış, pandemi devrindeki mali genişleme ve geniş kısımlara sağlanan trilyonlarca dolarlık dayanaklar, tedarik zincirinde ve lojistikte yaşanan problemler, gevşek para ve maliye siyasetleri ile idare yanlışları üzere bir çok faktör sayılabilir.

Mevzunun çok boyutu var ancak tartışılmaya başlanan başka bir boyut ise iklim değişikliğinin enflasyona olan tesiri.

ABD liderlerinden Gerald Ford’un 70’lerdeki anti – enflasyon kampanyasının sloganında vurgulandığı üzere, “Enflasyon 1 numaralı halk düşmanı”dır. İktisada ve toplumsal yaşama önemli ziyanlar verir. Enflasyon ne kadar “halk düşmanı” ise iklim değişikliği de “1 numaralı gezegen düşmanı”dır. Global ısınmanın yerkürenin ve insanlığın karşılaştığı en önemli tehditlerden biri olduğunu kabul etmeyen artık neredeyse kalmadı. Bu bahiste farkındalık arttıkça acil aksiyon alınması istikametinde baskılar da artıyor.

Global ısınma ve fiyatlar

İklim değişiklikleri fiyat istikrarının yanı sıra finansal istikrarı; fizikî riskler, geçiş riskleri ve yükümlülük riskleri olmak üzere üç ana kanaldan etkiliyor.

Geçenlerde Dünya Ekonomik Forumu’nun bir makalesinde bu bahiste uzmanların yeni çalışmalar yaptıklarından bahsediliyordu. Bu çalışmalar çok sıcaklık artışının fiyat gelişmeleri üzerinde kayda bedel tesiri olduğunu gösteriyor. WEF çalışmasına nazaran iklim değişikliği fiyat istikrarını üç kanaldan etkiliyor.

– Global ısınma yıkıcı iklim olaylarına yol açıyor. Bu olayların yarattığı tesirler başta besin fiyatları olmak üzere kimi fiyatları etkiliyor.

– Sıfır – karbon emisyonuna geçiş karbon fiyatında ani artışa yol açabilir. Bu da daha yüksek elektrik, gaz ve petrol fiyatları demek.

– Artan sıcaklıklar ekonomik faaliyetleri ve işgücü verimliliğini etkiliyor. Bu da uzun vadeli büyüme potansiyelini aşağı çekiyor.

Global iklim değişikliklerinin fiyat istikrarı üzerindeki tesirleri iklim değişikliği kaynaklı negatif şokların iktisadi faaliyeti etkileyerek fiyatlarda artışa neden olmalarından kaynaklanmaktadır. Ayrıyeten, global iklim değişikliğinin yarattığı geçiş tesirleri de karbon vergisi üzere maliyet artışları yoluyla enflasyonist baskıya ve iktisadi faaliyette yavaşlamaya neden olabilecektir.

Global iklim değişikliğinin sebep olduğu hava olayları tarım bölümünü olumsuz etkiliyor; besin fiyatlarında artışa neden oluyor. Tesir yalnızca bununla hudutlu değil. Global iklim değişikliği uzun vadede işgücü verimliliğini de aşağı çekebilmektedir.

‘Merkez bankaları’ mevzuyu sıkı takipte

Bu noktada kayda bedel gelişmelerden biri de hususun merkez bankalarının radarına da girmiş olması. Merkez bankalarının hususla ilgileri fiyat istikrarını sağlamakla ilgili otorite olmalarından kaynaklanıyor; yani enflasyondan. Tıpkı vakitte iklim değişikliği ekonomik faaliyetlerden kaynaklanan sera gazlarının bir sonucudur; global bir problemdir. Bu nedenle memleketler arası kuruluşlar ve hükümetlerin, özel kesimin ve kamunun birarada uyum için çalışmasını gerektirdiği üzere finans bölümüne, merkez bankalarına ve bankacılık otoritelerine de çeşitli vazifeler düşüyor.

Merkez bankaları bu kapsamda enflasyon değerlendirmelerine iklim değişikliğini de dahil etmeye başladılar.

Global iklim değişikliğine ait gelişmelerin para siyaseti stratejisine dâhil edilmesi gerektiği fikri birinci olarak 2015 yılında İngiltere Merkez Bankası tarafından lisana getirilmişti. Fransa Merkez Bankası finansal sistemin “yeşillenmesi” için bir kurul kurulmasına öncülük yaptı. Avrupa Merkez Bankası ise daha da ileri giderek kapsamlı bir iklim aksiyon planı hazırladı. Türkiye’de iklim değişikliğinin fiyat istikrarını ve finansal istikrarı etkilemesinin önüne geçilmesi hedefiyle şimdi bir hareket planı oluşturulmasa bile mevzu, Para Siyaseti Şurası açıklamalarına ve enflasyon raporuna girmiş bulunuyor.

Mesela Para Siyaseti Şurası metinlerinde konseyin, “İklim ve öbür etraf kaynaklı riskleri sonlandırmak emeliyle, para siyasetinin ana maksatlarında bir değişikliğe yol açmadan sürdürülebilir finans uygulamalarını uzun vadeli bir siyaset olarak destekleme kararı” aldığı belirtilmiştir. Çok güçlü olmasa da bu tabir, iklim değişikliği ile gayret konusunda para siyaseti uygulayıcısından gelen birinci açıklamalardan biri olması nedeniyle değerliydi.

Birebir halde geçen yılın son enflasyon raporunda da, ‘Küresel İklim Değişikliği Sürecinde Para Siyaseti ve Merkez Bankacılığı’ başlıklı bir kısım yer aldı. Bu kısımda, “Küresel iklim değişikliği iktisadi faaliyet, enflasyon ve işgücü verimliliğine ait tesirleri aracılığıyla iktisadın genelini ve oluşturduğu finansal riskler aracılığıyla da finansal sistemi etkilemektedir. Bu faktörlerin fiyat istikrarı ve finansal istikrarı etkileyen ögeler olması global iklim değişikliklerine ait gelişmelerin merkez bankaları tarafından da takip edilmesini gerektirmiştir” denilmişti.