Martin Heidegger’in Türkiye’deki serencamını kavramak açısından vazgeçilmez bir müracaat kaynağı olan Mehmet Fatih Birgül, Çağdaş Türk Kanısının …
Martin Heidegger’in Türkiye’deki serencamını kavramak açısından vazgeçilmez bir müracaat kaynağı olan Mehmet Fatih Birgül, Çağdaş Türk Kanısının Heidegger ve Bergson Deneyimi birebir vakitte filozofların ânlarının olduğunu, kozmik tınılı özel yaratıcılık mahalleri teşekkül ettirmeye muktedir isimlerin bulunduğunu gösteriyor.
Heidegger’in keşfinden bahsedildiğinde en bariz vasfı çok yazarak çok okutmak olan Hilmi Ziya Ülken’in de istisnai bir yeri kelam hususudur. Hilmi Ziya’nın filozofa aşinalığını çeşitli boyutlarıyla ele alan Mehmet Fatih Birgül onun kapsamı ve ismiyle dikkat çeken Yirminci Asır Filozofları (1936) kitabındaki Heidegger kısmının ehemmiyetine dikkat çekiyor. Bir mühlet Almanya’da da bulunan Hilmi Ziya, filozofun rastgele bir metni Türkçeye çevrilmeden sıkıntılara vakıf olmayı başarmıştır. Bu noktada “Yirminci Asrın Filozofları” nitelemesiyle ilgili bir değerlendirmeden kelam etmek gerekir; zira müellif 20. yüzyılın daha yarısına bile gelinmeyen bir periyotta yüzyılın filozoflarını kuşatma tezindedir. Hilmi Ziya’nın Heidegger mesaisini Türk Tefekkür Tarihi, İnsanî Vatanperverlik üzere yapıtlarından somut örneklerle açıklandığı kısım tıpkı vakitte Hilmi Ziya’ya farklı bir giriş niteliğinde.
YÖNELİŞLER VE TARTIŞMALAR
Felsefi uğraklara odaklanan kitapta hâliyle fikir tarihi çalışmalarının tabiatı gereği birçok yan ve alt tartışmalar, şimdi literatüre girmemiş birtakım bilgiler de bulunuyor. Münasebetiyle kitabın bir farklılığı da hem metinlerin biraz “art niyetli” okunmasından, hem de Heidegger bağlamında başvurulmasına alışılmamış eski ve bilhassa de kısmen yeni kaynakların istihdamıdır. Sözgelimi 1928’de Almanya’ya gönderilen öğrencilerden Mazhar Şevket’in 1939’da hazırladığı ve Türkiye’de Heidegger üzerine doçentlik seviyesinde yapılan birinci çalışma hüviyetindeki Martin Heidegger ve Max Scheler’de İnsan’ın unutulması sıkıntıyı gerçekçi bir biçimde yayınlar üzerinden takip etmenin ne kadar değerli olduğunu düşündürüyor.
Mehmet Fatih Birgül’ün Heidegger ve Bergson soruşturması yalnız ideolojiyle ilgilenenlere değil, lisanlar, kanılar, kültürlerarası bağlar ve elbette siyasi dönüşümler üzerinde yeni ufuklar edinmek isteyenlere de ışık tutmakta. Çünkü sorun tıpkı vakitte erken Cumhuriyet periyodundaki Heidegger’e yönelişi anlamlandırmaktır. Sanki 1930’larda bu filozof etrafında neler yaşanmıştır? Burada günümüzde pek hatırlanmayan Suut Kemal Yetkin’i hesaba katan bir yorum ortaya koymaya çalışıyor. Periyodu bakımından Suut Kemal Ehil öncelikle ve her şeyin ötesinde Heidegger niyetinin olağanüstü özgün bir yorumcusudur. Muhtemelen Almanya’da bulunduğu devirde, Heidegger’in yapıtlarını direkt kendi lisanından okuduğundan perspektifini büsbütün değiştirmiştir. Devri tarihi ve entelektüel açıdan konumlandıran Birgül, varlık ve bilgi nazariyesi sancısı çeken bu yüzden Heidegger’in müsaadeden giden Suut Kemal Yetkin’in Takım mecmuasının en değerli hasmı sayılabilecek Yeni Türk Mecmuası’nda yayımlanan “Martin Heidegger” başlıklı yazısına dikkat çeker.
Son derece kıymet arz eden bu entelektüel müdahaleyi devrin felsefi arayışları çerçevesinde yorumlayan Mehmet Fatih Birgül, Suut Kemal’in Heidegger’in niyetini kavramanın yanı sıra açtığı ufkun farkına vardığını ileri sürüyor. Bu ve gibisi pek çok metne atıf yapan Birgül, Türkiye’de erken periyotta bu alanda bedelli bir yönelişin kelam konusu olduğunu, yirminci yüzyılın birinci yarısında Bergson’dan Heidegger’e uzanan hatta muazzam bir tartışma yaşandığını gözler önüne seriyor.
BİR VARMIŞ, BİR YOKMUŞ
Mehmet Fatih Birgül, Türkçedeki birinci Heidegger çevirisinin filozofun 1929’da Freiburg Üniversitesi’ndeki “Metafizik Nedir?” başlıklı merasim konuşması olduğunu ve bunun evvel 1930’ların birinci yarısında kitap biçiminde daha sonra 1939’da İdeoloji Semineri mecmuasında yayımladığını hatırlatır. Dahası mütercimlerden Mazhar Şevket, mecmuadaki metnin başına ideolojide olgunluğa geç ulaşıldığını doğrulayacak biçimde Heidegger’i bilenlerin yadırgayacağı bir takdim koymuştur. Doğrusu tüm bunların ayrıntıları bir düşünürün bir lisanda ağırlanma biçimleri, kırılmalar ve dönüşümler açısından önemsenmesi gereken mevzular.
Yeni dokümanlara ve daha evvel dikkat çekmemiş metinlere yaslanan çalışma ayrıyeten kültür ve niyet tarihi içindeki yeri, ehemmiyeti, meseleleri ve zahmetleri üzerine çok şey söylenen çevirinin bilhassa düşünürle ilgili boyutunun ayrıyeten incelenmesi gerektiğini ortaya koyuyor.
Süreklilik ve gelenek fikri çerçevesinde özellikle çalışmanın üçüncü kısmında 1980’lerin sonundan 2000’li yıllara uzanan döküm sayesinde artık sıkıntıyı daha uygun kavrıyoruz. Kitabın bir diğer hoşluğu, Türkiye’de hangi düşünürlerin ne vakit okunduğunu yıllar içinde değişen yönelimleri ya da periyot dönem öne çıkan filozofları göstermesi. Elbet farklı siyasal görüştekiler Sahicilik Jargonu’nda görüldüğü üzere öbür Heidegger tasvirleri sunarlar lakin filozofun ayna imgesi olma niteliği pek az değişir. Hasebiyle artık yapılması gereken, Heidegger’le alakalı karanlıkta kalan noktaları fakat çok daha farklı boyutları kuşatacak bir kapsamda, günümüzdeki yayınları da içerecek halde genişletmek. Zira onun ideolojisi bugünün Türkiye’sinde birinci keşfine nazaran daha çok gündemde.
Hiç elbet belirli başlı isimlerin keşfiyle ve unutulmasıyla biçimlenen felsefi yayıncılığın bütünlüklü bir biçimde incelenmesi için mesela Heidegger Türkiye’de çerçevesinde inşa edilecek bir kitap, mecmuaları, yayınevlerini, metinleri, akademik çalışmaları, ödül alan ama sonradan yine çeviri edilen yapıtları apayrı bir gözle değerlendirmeyi mümkün kılacaktır. Kabul etmek gerekir ki bunun “şimdiyi öncelikle gelecekten hareket ederek duyumsadığını” bildiğimiz filozof için gerekli olduğunu söylemek bile fazla.
