Dünya, yeni tip koronavirüs (Kovid-19) salgınından birinci kere Çin’in 31 Aralık 2019’da Hubey eyaletine bağlı Vuhan kentinde “kaynağı bilinmeyen …
Dünya, yeni tip koronavirüs (Kovid-19) salgınından birinci kere Çin’in 31 Aralık 2019’da Hubey eyaletine bağlı Vuhan kentinde “kaynağı bilinmeyen gizemli teneffüs yolu hastalığının” ortaya çıktığını Dünya Sıhhat Örgütüne (DSÖ) bildirmesiyle haberdar oldu.
Birinci başta Çin ve etrafını etkileyen “epidemi” (yerel yahut bölgesel salgın) olarak algılanan Kovid-19, sonraki günlerde sonları aşıp halk sıhhatini dünya çapında tehdit eden “pandemiye” (küresel salgın) dönüştü.
Dünya, yıl boyunca virüsle ilgili gelişmelere kilitlendi, salgının denetim altına alınmasına yönelik önlemler tüm ülkelerin ana gündemi oldu.
Hastalık, birinci kere Çin’in Hubey eyaletine bağlı Vuhan kentindeki deniz eserleri besin pazarını ziyaret eden şahıslarda görüldü.
Sebebi anlaşılamayan “solunum rahatsızlığı” şikayetiyle birinci hasta 17 Kasım’da hastaneye başvurdu. Akciğer iltihaplanmasına yol açan hastalığa bilinmeyen yeni bir virüsün sebep olduğu anlaşılacaktı.
Virüs, sonraki aylarda Vuhan’dan Çin’in öteki kentlerine yayılmaya devam ederken dünya, bu gelişmeden uzun müddet haberdar olmadı.
“VUHAN’DAKİ YETKİLİLERİN VİRÜSÜN VARLIĞINI GİZLEDİĞİ” TEZİ
New York Times gazetesi, 20 Ağustos’ta ABD Kamu Güvenliği Bakanlığının hazırladığı rapora dayandırdığı haberinde, salgının ortaya çıktığı Vuhan kenti ve bağlı olduğu Hubey eyaletindeki “Çin Komünist Partisi (ÇKP) yöneticilerinin, virüsün yayıldığına ait erken işaretleri merkezi idareden gizlediğini” sav etti.
Haberde Vuhan’daki yetkililerin, ocak başında kentte düzenlenen mahallî ÇKP Toplantısı’nın programını aksatabileceği kanısıyla salgına dair merkeze bilgi aktarmaktan kaçındığı, bu yüzden Pekin’deki yöneticilerin fakat ocak ortasında durumun aciliyetini kavrayabildiği öne sürüldü.
Merkezi idare, 23 Ocak’ta 11 milyon nüfuslu Vuhan kentine giriş çıkışları durdururken milyonlarca Çinlinin 24 Ocak’ta başlayan yeni yıl tatili için ülkenin dört bir yanına seyahat etmesini ise engellemedi.
ABD’DE ARALIKTA VİRÜSÜN İZİNE RASTLANDIĞI ORTAYA ÇIKTI
Sonraki aylarda yapılan araştırmalarda, bu karanlık evrede virüsün dünyaya yayılmaya başlamış olabileceğine dair delillere rastlandı.
ABD Hastalık Denetim ve Tedbire Merkezinden (CDC) araştırmacılar, Amerikan Kızılhaçının 13 Aralık-17 Ocak’ta 9 eyalette topladığı kan bağışlarında yaptıkları analizlerde Kovid-19’a karşı üretilen antikorlar buldu.
Avrupa’da Fransa ve İtalya’da da hastalığın aralıkta yayılmaya başladığına dair emsal bulgulara ulaşıldı.
“YENİ TİP KORONAVİRÜS”
DSÖ, 7 Ocak’ta gizemli hastalığın “yeni tip bir koronavirüsten” kaynaklandığını açıkladı.
Yarasalardaki betakoronavirüsün beşere geçerken mutasyona uğramış hali olduğu düşünülen bu koronavirüse “2019-nCov” ismi verildi.
Çin dışındaki birinci hadise 13 Ocak’ta görüldü. Tayland’da bir bayan hastada yeni tip koronavirüs tespit edildi. 16 Ocak’ta Japonya’da Vuhan’dan gelen bir şahısta Kovid-19 bulunduğu saptandı. 21 Ocak’ta ise ABD’de birinci olay görüldü.
Virüs, seyahat eden yolcular aracılığıyla birçok ülkeye yayıldı. Sonraki günlerde Hong Kong, Tayvan, Singapur, Güney Kore, Avustralya, Malezya, Vietnam ve Nepal’de yeni tip koronavirüs tespit edilen şahıslar tedavi altına alındı.
Avrupa’da birinci hadiseler ortaya çıktı. Fransa’da 24 Ocak’ta Çin’den gelen 2 bireyde ve bir akrabalarında yeni tip koronavirüs tespit edildi.
DSÖ, 30 Ocak’ta Kovid-19 nedeniyle “küresel acil durum” ilan etti, 11 Şubat’ta yeni tip koronavirüse “Kovid-19” ismi verildiğini duyurdu.
GÜNEY KORE, İRAN VE İTALYA’DA SALGINLAR
Kovid-19 birinci başta Çin ve etraf ülkelerde yayılmaya başladı. Güney Kore’de 22 Şubat’ta bir günde 229 hadise görülmesi ülkeyi alarma geçirdi.
Orta Doğu’da İran, Avrupa’da İtalya “virüsün Asya dışındaki yayılma sahaları” oldu. 19 Şubat’ta İran’da birinci olaylar ve can kayıpları meydana geldi.
21 Şubat’ta İtalya’nın Lombardiya bölgesinde birinci defa lokal kaynaklı bulaşı görüldü. Büyük bir dokuma sanayisine mesken sahipliği yapan Milano kentinin, Çinli mevsimlik emekçilerin ağır çalıştığı bir yer olması bölgeyi “yayılma alanı” haline getirmişti.
KARANTİNA ÖNLEMLERİ
Salgının global boyut kazanmasının akabinde çok sayıda ülke, virüsün yayılmasını durdurmak üzere kitlesel hareketliliği azaltmaya yönelik önlemlere başvurdu.
Okullar ile üniversitelerin tatil edilmesi, kafe, bar, restoran, cümbüş ve alışveriş merkezlerinin, kütüphaneler ve ibadethaneler üzere insanların toplu olarak bulunduğu yerlerin süreksiz müddetle kapatılması, kamuya açık aktifliklerin iptal edilmesi virüsün yayılmasını önlemek gayesiyle alınan en önemli önlemler oldu.
Vatandaşlara “Evde kal” davetleri yapıldı, toplumsal temastan kaçınmaları, ofise gitmek yerine mümkünse konuttan çalışmaları tavsiye edildi, kamu kurumları ve özel şirketler, bu istikamette önlemler aldı.
Ülkelerde sokağa çıkma yasakları ve karantina önlemleri uygulandı, kentler ve ülkeler ortası ulaşım kısıtlamaları getirildi.
EKONOMİK DARBOĞAZ
Çok sayıda ülke, sokağa çıkma kısıtlamalarının odakta olduğu önlemleri mart ortasından haziran başına dek uyguladı. Lakin virüse karşı önlem olarak uygulanan kapanma, üretim, ticaret ve hizmetlerin aksamasına, buna bağlı ekonomik daralmaya ve istihdam kayıplarına yol açtı.
Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD) bilgilerine nazaran, mart, nisan ve mayısı kapsayan yılın 2. çeyreğinde, dünyanın en büyük 20 iktisadı, evvelki yılın birebir periyoduna nazaran ortalama yüzde 9,1 küçüldü.
Bu periyodu en az hasarla atlatan Çin’de gayri safi yurtiçi hasıla (GSYİH) yüzde 3,2 büyürken karantina önlemlerinin yükünü en fazla hisseden Hindistan’da yüzde 23,5 küçüldü.
İLKBAHAR VE YAZ AYLARI
Mayıs başında istatistikler, dünyada salgının merkez üssünün ABD ve Avrupa ülkeleri olduğunu gösteriyordu.
Kovid-19 görülen ülke ve bölgelerdeki bilgilerin derlendiği “Worldometers” internet sitesine nazaran, hadise, vefat ve tedavi gören hasta sayılarının kıtalar ortasındaki dağılımında Avrupa ve Kuzey Amerika, “açık ortayla salgından en fazla etkilenen” bölgelerdi.
Mayıs başına kadar dünya genelindeki hadiselerin yaklaşık yüzde 76’sı, ölümlerin yaklaşık yüzde 86’sı Avrupa ve Kuzey Amerika’da görüldü. Virüs nedeniyle tedavi gören hastaların yüzde 81’i de bu iki kıtada bulunuyordu.
Yaz aylarında ise başta Brezilya olmak üzere Güney Amerika, Hint alt kıtası ülkeleri ve Rusya’da görülen olay artışları, bu bölgeleri virüsün yeni yayılma alanları haline getirdi.
Asya ve Güney Amerika kıtalarındaki olay sayıları, 4 Mayıs’ta dünyadaki toplam hadise sayısının sırasıyla yaklaşık yüzde 15,6’sını ve yüzde 5,9’unu teşkil ederken temmuz başında bu oranlar yüzde 22,4 ve yüzde 21,7’ye çıktı.
Yaz aylarında ABD, Brezilya, Hindistan ve Meksika, Kovid-19’a bağlı ölümlerin en fazla görüldüğü ülkeler oldu.
SONBAHAR VE KIŞIN BAŞLANGICI
Dünya, sonbahara Kovid-19 salgınının artan tesiriyle girdi.
Kuzey Yarım Küre’de havaların soğumaya ve mevsimsel hastalıkların artmaya başladığı periyotta salgın, başta olayların en ağır görüldüğü ülkeler olmak üzere yeni bir ivme kazandı.
Eylül, Hindistan için Kovid-19 salgınının en makûs ayı oldu. Ülkede 4 Eylül’de tek günde kaydedilen 87 bin 115 yeni olay sayısı, Kovid-19’un ortaya çıktığı Çin’de Aralık 2019’dan o güne kadar tespit edilen toplam 85 bin 146 hadiseyi geride bıraktı.
Ülkede günlük olay sayısı, 5 Eylül’de 90 bin eşiğini aştı. Akabinde 9 Eylül’de 95 bin 529’a, 10 Eylül’de 96 bin 760’a, 11 Eylül’de 97 bin 654’e ve 16 Eylül’de 97 bin 859’a ulaşarak yeni “tepe noktalarını” gördü.
Salgından en fazla etkilenen ABD ve Brezilya’da da sonbaharda hadise ve vefat sayıları yine arttı.
Kış ayları başladığında ise bilhassa Kovid-19’un mutasyon uğrayarak daha süratli yayılan bir tipinin ortaya çıkmasıyla olay sayılarında yeni artış gözlendi. Dünyada günlük olay sayısı 2 Aralık’ta 600 bin, 11 Aralık’ta da 700 bin eşiğini aştı.
2020’nin sonuna gelindiğinde dünya genelinde 83,5 milyon Kovid-19 olayı tespit edilirken virüs nedeniyle 1,8 milyondan fazla kişi hayatını kaybetti.
