Abdulselam Akıncı Fotoğraf sanatkarı Toprak Damar 90’larda Nusaybinli bir çocuk olmayı anlatırken, “Şaşırmak, hayret etmek, çok şiddetli …
Abdulselam Akıncı
Fotoğraf sanatkarı Toprak Damar 90’larda Nusaybinli bir çocuk olmayı anlatırken, “Şaşırmak, hayret etmek, çok şiddetli olaylar karşısında kaskatı kesilmek sözleri karşısında daima yabancı biri oldum” diyor ve ekliyor: “Sınırda yaşamak her şeyden evvel çıplaklıktır.”
Damar, 12 Eylül Darbesi’nin enkazına doğanların çocukluğa şimdi birinci adımlarını attıkları 1986 yılının Eylül’ünde doğmuş. 80’lerin sonunu çocukluğuna bağlayan ve yeni yıkımların, yeni trajedilerin yaşanacağı çocukluğunun 90’larını tariflerken de “O vakitlere dair anlatacağım renkli anılarım yok” diyerek Nusaybin’de o yıllarda doğmuş orada büyüyen ya da büyüyemeyen her çocuğun yaşadığı siLah-beyaz yıllara gönderme yapıyor. Vaktin büyüttüğü çıkmazların gölgesinden sıyrılıp fotoğraf çekmeye başladığı birinci anlar biraz da o günlerin eseri… Toprak Damar’la koronadan bir hafta evvel açtığı, şimdilerde kapalı olan ‘’yara bandı’’ isimli kafesindeyiz. Dünyaya doğmak ile mevte doğmak ortasında bilinmeyen bir farkın olduğu o yıllarda “çatlağımı bulup gençliğime aktım” diyen Toprak, yaralarındaki bantların yerlerine dair ipuçlarını zihnime düşürerek başlatıyor sohbeti…
Toprak Damar ve Abdulselam Akıncı
‘MARDİN, KENT GÖRSELLİĞİ NOKTASINDA EŞİNE AZ RASTLANAN BİR ŞEHİR’
Çok kültürlü, çok sesli, çok renkli bir kentin sakini olmayı konuşalım önce…
Sanırım kendimi şanslı bulduğum tek şey, Mardin’de yaşıyor olmak. Bunu lisana getirmek hakikaten çok güç. Medeniyetlere beşiklik etmiş, birçok inancı ve milliyeti içinde barındırmış, kucak açmış, binlerce yıldan beri ayakta kalabilmiş böylesi mistik bir kentte yaşamak hayatımın tek ayrıcalığı diyebilirim. Elbette ki gerek kişiliğime, gerek kadrajıma çok büyük katkısı oldu Mardin’in. Nerede olursam olayım, her türlü renk ve farklılıkla yaşamak konusunda zorlanmıyorum. Mardin’in bunu bana kazandırdığını düşünüyorum. Kent mimarisi ve görselliği noktasında dünyada eşine az rastlanan bir kent. Bu türlü bir açıdan bakıldığı vakit kadrajıma, bakış açıma, fotoğraflarıma sığdırdığım renklere ve yüzlere büyük tesiri oldu. Her bir açının fotoğraf olduğu, şiir üzere bir kent burası.
O halde her bir açısı fotoğraftır dediğiniz bu şiir üzere kentte doğdunuz. Çocukluğunuzla başlayalım, neler var o karede?
1986 yılının Eylül’ünde doğdum. Bir yandan faili meçhul cinayetlere, bir yandan katı devlet geleneğine, bir yandan Hizbullah’ın işlediği kabahatlere şahit olmak benim çocukluk rutinlerimin başında gelirdi. Öte taraftan yakılan binlerce köy ve köyleri yakılmış on binlerce köylünün bir gecede bir kasabayı koca bir kente dönüştürdüğü bir yerde ekmek bulmak, yaşamak epeyce zordu. Tüm bu sıkışmışlık içinde çatlağımı bulup gençliğime aktım. Gençliğimde de çok farklı bir durumla karşılaşmadım. Tırmandırılan operasyonlar, kapatılan Kürt partileri, kaynayan sokaklar ve tutuklama furyalarının kıyısında buldum kendimi. Sakallarım günden güne şekilleniyor, aşkı lakin bir zarfa sıkıştırılmış bir tutam zülüf kokusunda yaşıyordum.
Bu yıllardaki aileyi merak ettim. O Kürt aileyi, Nusaybinli aileyi, huduttaki aileyi anlatır mısınız?
İki farklı uçta olan bir ailede büyüdüm. Annem bir sofu kızı, babam Kürdistan düşleriyle dolu bir adamdı. Bu yüzden daha küçük yaşlarda, dedemin de tesiri ile annem bize namaz ve Kuran baskısı yapardı. O denli ruhsal şiddete varacak bir baskı çeşidi değil ancak sözel olarak durmadan lisana getirirdi. Bilhassa cennet ile cehennem örnekleri ortasında uzun bir mühlet gidip geldi. Daha sonra ben dünya klasik edebiyatı ile tanışıp, tüm o Rus klasiklerini yutunca bu kere ben anneme anlatmaya başladım. Babam ise bizden büsbütün kopuktu. Dağlara ve ava çıkmaya çok düşkündü. Herkesin çocuklarını severdi. Saygın bir adamdı. Gaddardı. Kürtlerin silahlı ihtilaline inanırdı. Kürt silahlı çabasından evvel, kısa bir vakit da olsa fakılık yapmıştı. İhtilal ateşi her yeri sarınca devrimci oldu. Sonra materyalist oldu. Dinden ve onun tesirinden büsbütün kurtuldu. Saatlerce sıkılmadan yanında oturan birine materyalizmi ve idealizmi anlatabilir. Nusaybin’de büyümemin ve yaşamamın, karakterimin oluşmasında önemli bir tesiri oldu. Hem hudutta olmak duygusu, hem de Nusaybin’in içerisinde bulunduğu sosyolojik yapı dünyaya radikal bir bakış açısı kazandırdı bana. Daha küçüklüğümden itibaren hudut gerçekliği ile tanışmam, Mezopotamya, Ortadoğu ve Kürt siyasalı konusunda fikir sahibi olmamı sağladı. Çok kesimli ve çok istikametli sömürge gerçekliğinin yarattığı ağır toplumsal travmanın merkezindesiniz ve yarına, geleceğe dair yapacağınız tek şey umut etmek. İnsan anatomisine dair en çok şaşırdığım durum, her türlü ağır şartlara, aşikâr bir vakit içerisinde alışıyor olmasıdır.
‘SINIRDA YAŞAMAK ÇIPLAKLIKTIR’
Pekala ya tel örgülerle bölünmüş bir sonda yaşamak… Bölünen olmak, bölünenden kalan olmak… O ortadaki teller daima bir şeyleri eksik anlatmak için konulmuş üzere gelir bana…
Sonda yaşamak çıplaklıktır her şeyden evvel. Görmek, duymak, şahit olmak ve buna nazaran bir tutum geliştirmek çok ağır fakat gerekli bir sorumluluk. O sonun şuurunda olup, bir kere olsun bir kitap okumuş, bir fotoğraf çekmiş, bir şiirin şuuruna varmış herkes o sonun sesi olmak zorundadır. Bu vicdani bir durum. Ona artık hudut diyemeyiz zira o artık bir duvar. Ve o duvarın, Berlin Duvarı’ndan hiçbir farkı yoktur. Zira her iki tarafında da yaşayan halk birebir halk, akrabalar ve hısım. Hatırlıyorum, evvelce bir bayram biz giderdik Kamışlı’daki akrabalarla bayramlaşmaya, başka bayram da Kamışlı’daki akrabalarımız gelirdi Nusaybin’e. Fakat artık ortaya bir duvar örüldü ve bu duvarın her iki taraftaki akrabaları birbirine yabancılaştırılacağı sanılıyor. Eksik anlatılan bu yanılgıdır işte.
‘DEVLET OBJEKTİFLERDEN HOŞLANMAZ’
Siz de o sonun eksik anlattıklarını fotoğrafla anlatma yoluna girdiniz ve hudutların yanılgılarını kadraja sığdırmanın kaygısına düştünüz…
Burası Mezopotamya, birinci kez yazının bulunduğu, birinci sefer mimarinin oluştuğu, medeniyetin sıfır kilometresinde, sanatın ve kültürün başlayıp dünyanın her yerine yayıldığı bölge bir bölge. Bu bölgede doğmak şahısta her ne kadar şanslı olduğu hissi uyandırsa da, sancıları daha ağır basmakta. Mezopotamya, medeniyetin doğuş yeri olmasının yanı sıra birebir vakitte sömürgenin başlangıç noktasıdır da. Sömürge gerçekliğinin oldu yerde sanatın her bir kısmını icra etmek üzere, fotoğraf sanatını da icra etmek epeyce sıkıntı. Mezopotamya’nın sömürge dışında bir de sonlar sorunu var. Dikkat ederseniz Mezopotamya’da sümüklü çocuk ve kamburlu yaşlı çeken fotoğrafçı sayısı, sonlar sıkıntısını belgelemeye çalışan fotoğrafçı sayısı karşısında devede kulak kalır. Devlet objektiflerden hoşlanmaz. Dolayısı ile elinde makine taşıyan hiçbir fotoğrafçı devletle yüz yüze gelmek istemez. Mezopotamya’da sanat ya da fotoğraf icra etmek, benim için bir tarih ve medeniyet seyahati tadında geçse de birçok vakit otoritelerin toplum ve hudutlar üzerindeki katı uygulamaları ve bu temelde oluşan kitlesel yoksulluklar, hak ihlalleri ve şiddet beni ve fotoğrafımı oluşturan asıl etken. Kadrajıma sığdırmaya çalıştığım tüm bunlar…
Birinci nerede başladı fotoğraf öykünüz? Birinci karenizi hatırlıyor musunuz?
Mardin Nusaybin’de başladı. İlkokuldan sonra kişiliğim ve yönelimlerim büsbütün değişti. Aniden asi bir ergen olup çıkıverdim. Konutta aileye karşı, okulda okul idaresine karşı, dışarıda topluma karşı daima gerginlik halindeydim. Öğretmenlerle aram hiç yeterli olmadı. Sınıfa girdikleri andan itibaren bize birinci öğrettikleri şey, itaat etmemiz gerektiğiydi. Biz o kadar mı tehlikeliydik ki, daha birinci tanışmamızda çabucak cephe almaya çalışıyorlardı. Bu yüzden devamlı çatıştım ben öğretmenlerle. Ortaokul son sınıfta okulca gidilen pikniklerden birinde öğretmen, elime eski bir makine verdi. Otuz altı negatifli, flaşlı bir makine. Sene 2003, bahar ayının son demleri. ‘Şöyle tutup, şuraya basacaksın’ dedi ve karşımda poz vermekte olan sınıf arkadaşlarımın yanına geçti. O gün bugündür karşımda bir şey durur ve ben çekerim.
‘ŞATAFATLI VE KALABALIK BİR KENTTE İNSANLARIN KISSALARINI SEÇMEK ÇOK ZOR’
Toprak ismi ve toprağın insanını fotoğraflamak ezoterik bir alışverişi ve olağan bir ahengi çağrıştırıyor. Toprağın sırrını Toprak’a fısıldaması… Ne dersiniz?
Derler ki isim karakterin somutlaşmış halidir. İsmim ile fotoğrafçılık manasında olan yönelimime baktığım vakit azıcık da olsa bir bağ görebiliyorum. Mesela beni İstanbul’a bırakın, bana dilediğiniz makineyi verin, tekrar de akşama kayda bedel bir fotoğrafla dönemem konuta. Zira topraktan, bozkırdan, kırsaldan uzak, şatafatlı ve gergin, kalabalık bir kentte insanların kıssalarını seçmek sahiden çok güç. Ama fotoğrafçılıktan fazla ismim ile ekolojik yönelimim ortasında çok güçlü bir bağım var. Kuralların biraz daha olgunlaşması durumunda tabiata, yakılmış köyüme gidip orada ömrü yine var etmek için sabırsızlanıyorum.
Bir fotoğraf sanatkarının motivasyonu nedir?
Birincisi; kendisinin görüp başka insanların göremediği bir kareyi yaratıp, kendi yarattığı bir bakış açısını onları sunma heyecanıdır. İkincisi ise, fotoğrafçılar akmakta olan vaktin an hırsızlarıdırlar. Hoş bir anın, ileride çürüyecek bir portrenin daima canlı kalmasını sağlayacak kişi olmak başlı başına bir motivasyondur.
Fotoğraf neyi anlatmalı beşere, dahası fotoğraf bir şey anlatmak zorunda mı?
Fotoğraf bir tıp irtibat aracıdır. İç dünya ile dış dünya ortasında görsel bir lisan pozisyonundadır. Herkes birebir bakış açısına sahip değildir. Dolayısı ile fotoğraf ayrıntıya, olaya, objeye, öyküye farklı bir bakma biçimidir. Bana nazaran fotoğraf herkesin ortak iç sesini farklı yorumlarla anlatmalıdır. Fotoğraf, geçmiş ile artık ortasındaki bilinmeyeni anlatır. Deklanşöre basılmadan, yaratılacak olan fotoğrafın gelecekte kime, neye, ne anlatacağı açık ve sade bir kadraj ile verilmeli, çekildiği andan itibaren bir evrak niteliği taşıdığı için de ciddiyeti unutulmamalı…
‘ŞİMDİ ALBÜMLERİN YERİNİ INSTAGRAM PROFİLLERİ TUTUYOR’
Yaratım hali yahut fotoğrafını çektiğiniz nesnenin, portrenin olayın öyküsü bağlamında birinci çektiğiniz kare ile en son çektiğiniz kare ortasındaki değişime hayret ediyorsunuzdur belki…
Fotoğrafa birinci başladığımda muhakkak ferdî olarak yaklaşıyordum. Dijital öncesi vakitler diyorum ben buna. O vakitler daha çok otoportre ve aile fertlerini çekerdim. Ve fotoğraf albümlerimiz olurdu. Baskıya verdiğimiz her fotoğrafı heyecanla albümümüze yerleştirip, misafirliğe gelen dost ve akrabalara fotoğraf albümümüzü açıp, kare kare, sayfa sayfa göstermek o periyodun sıcak bir geleneğiydi. Artık albümlerin yerini Instagram profilleri tutmuş vaziyette. Coğrafya er ya da geç herkese öyküsünü hatırlatır. Büyüdüğüm, okuduğum yer, Üst Mezopotamya’nın merkezi idi. Ve Üst Mezopotamya’da gerek siyasal süreçler, gerek toplumsal refleksler hiç bitmedi. Bunların merkezinde yaşayan biri olarak, neyi çekip neyi çekmemem gerektiğini yavaş yavaş kavramaya başladım. Sonlar aslında daima var olan bir gerçeklikti, ki biz bununla koyun koyuna büyüdük. Ama tahlil sürecinin başladığı tarih benim için bir dönüm noktasıydı. Akabinde gelişen Suriye ile Irak’a da taşan savaş gerçekliği… Diyebilirim ki birinci çektiğim fotoğraf ile son çektiğim fotoğraf ortasında benim şahsî otobiyografim gizlidir.
Fotoğrafçı fotoğraf çekerken yorumunu katabilir mi resme ya da hareket yahut hareketsizlik dondurulduktan sonra mı yorumlanır?
Bu çekilen fotoğrafa nazaran değişir. Hasankeyf’te fotoğraf çekimi yapan bir fotoğraf sanatkarı, Hasankeyf’i kendi fotoğrafçı kişiliğine nazaran çeker. Yani kendi bakış açısına nazaran yorumlar durumu. Lakin Kobane üzere toplumsal bir olaylarda, durum olduğu üzere aktarılır, aktarılması daha yanlışsız olur kanaatindeyim.
‘ASIL İLGİLENDİĞİM BEŞERLER DEĞİL, ONLARIN HİKÂYELERİ’
Sizin fotoğrafınızda insan, karenin ne kadarını işgal ediyor?
İnsan, sanatın birincil bahsidir. En azından benim için fotoğraf sanatı o denli bir durumdur. İçinde insanın olmadığı bir fotoğrafımı fotoğraf olarak değerlendirmem beklenemez. Her ne kadar tabiat ile yan yana koyduğumda, sevemesem de içinde insan olmayan fotoğrafı isteksiz ve heyecansız çektiğimi belirtmek isterim. Ancak şu bir gerçek ki, asıl ilgilendiğim beşerler değil, onların öyküleridir.
Makinenin hafızasına kaydettiğiniz bir fotoğrafınızın kıssasını anlatır mısınız?
Cizre’deki hendek süreci sonrasında kente birinci giren fotoğrafçılardan biri de bendim. Yıkılmış, yerle yeksan edilmiş kentin harabeleri ortasında, yıkılan meskenlerinin enkazında bulmuş olduğu oyuncak bebeğine sarılan çocuğun yüzündeki endişe ve endişe… O gün orada hemencecik büyümüş olan kız çocuğunun bakışlarındaki tabir yıllardır gözümde canlanır. Gidecek bir yerinin ve ebeveynlerinin ona söyleyecek hiçbir şeylerinin olmaması çaresizliğini görmek, ona yerinde şahit olmak çok hırpalamıştı beni.
İlham aldığınız ve takip ettiğiniz fotoğraf sanatkarları kimlerdir?
Elbet hem çocukluğumda, hem gençliğimde ve hala da hayranlıkla bazen dakikalarca gözlerimi gözlerinden alamadığım, Steve McCury’nin çekmiş olduğu ‘Afgan Kızı’ isimli fotoğraftır. Sonra Orta Güler, Coşkun Aral, Bülent Kılıç, Robert Capa ve Nick Ut. Bunlar benim aklıma gelenler fakat yalnızca bunlar değil elbette…
.
Fotoğraf sanatkarı fotoğraflarını ilgilisiyle buluşturmak ister. Bunun için bir şeyler yaptınız mı?
Üç tane stant açtım. Nusaybin, Silopi ve Mardin’de açtım. Bunlardan bir tanesi kolektif bir stant idi. Fotoğrafın bir doküman olduğunu lisana getirmiştim. Münasebetiyle çekilmiş bir evrakın daha fazla beşere, ziyaretçiye, meraklısına ulaşması her fotoğraf sanatçısın istediği bir durum. Üst Mezopotamya’daki bayan gerçekliğini bahis edinmiş bir standın Nusaybin yerine Paris’te yaratacağı tesir, gerek bayan uğraşına sunacağı katkı, gerekse sanata günümüz prestiji ile ulaşılabilirlik manasında tepe olan bir yerde olması fotoğrafçı için önemli bir muvaffakiyettir.
‘YAŞADIĞIM COĞRAFYADA ÇEKTİĞİM TEK KARENİN BİLE TARİHE DÖNÜŞMESİ BENİ YAŞATACAK OLAN GERÇEKLİKTİR’
Çektiğiniz bu fotoğraflar ne olacak?
İnsan ölümlüdür, çektiğim fotoğraflar benim bir vakit aralığında dünyada yaşadığımı gösterecekler. Yaşadığım müddet içerisinde vakitten çaldıklarım ben öldükten sonra tarihe dönüşecekler. Benim yaşadığım coğrafyada çektiğim tek bir karenin bile tarihe dönüşmesi, beni asıl yaşatacak olan gerçekliktir.
Fotoğraf da fotoğraf sanatkarı için bir cins okuma hali… Fotoğraf dışında kimleri okursunuz, neler dinler, neler izlersiniz?
Son vakitlerde Latin Amerika edebiyatı ilgimi önemli manada çekmiş durumda. Birinci başlarda Vasconcelos ile başlayan merakım, Jose Saramago ile sürdü. Gerek ele aldıkları bahisleri, gerekse o mevzuları sürece biçimleri ile beni kendilerine hayran bıraktırıyorlar. Latin Amerika dünyası edebiyatının tarihte önemli bir markaya dönüşeceği su götürmez bir gerçek.
Koma Wetan, Bajar, Tara Jaff ve etnik müzik esas dinlediklerim. Dengbêjlerim var olağan bir de. Hiseynê Farê, Salehê Şirnexî, Cemalê Mihê, Karapêtê Xaco ve Şakiro bunların başında gelir. Son vakitlerde çok sinema izlediğimi söyleyemem. Dünya sinema imalcileri sinema üretmek yerine, artık daha çok internet sitelerine dizi üretiyorlar. Haliyle artık ben de sinemalardan çok dizi izliyorum diyebilirim.
‘YILLARDIR ŞİİR YAZIYORUM’
Diğer nelerle uğraşıyorsunuz?
Kaynağının kimden gelmediği bilinmeyen şu kelam katiyen doğrudur; “90’lı yıllar Nusaybin’in de okuma yazmayı söken her çocuk çabucak şiir yazmaya başlar”. Benim yazdıklarım şiir midir değil midir bilmiyorum lakin yıllardır yazıyorum. Bunun yanı sıra sinema ile uğraşırım, çoğunlukla oyunculuk seviyesinde. Müsaadenin olursa bir şiirimi okuyayım…
Lütfen buyurun…
YUTKUNMA YERLERİ
Kendimi ne vakit
Geniş pencereli bir konuta yakıştırsam
Babam
Hayalinden mırıldanarak uyanır
Yüzümü
Hüznün yedi sularında yıkamışım
Kaçış yok
Yedi defa ıslanacak bu ömür
Her şafak kurusun diye
Yüzüne bekleyişlerimi astığım dünya
Nedense daima yamaçlara sürüklüyor beni
Bu yüzden ben ne vakit
Sarı sıcak
Bir düşü örmeye kalksam döşüme
Kan coğrafyası dişlerini gösteriyor
Şiir için teşekkür ederim. Dünyanın korona yüzünden yutkunma zahmeti çektiği bu vakitlerin fotoğrafını çekmek mümkün olsa nasıl bir kare olsun isterdiniz?
Evet, virüsle birlikte hayatımıza birçok yeni telaffuzlar girdi. Bunlardan en çok ilgimi çeken ‘sosyal mesafe’ oldu. Gerek ilahi dinler, gerek sanat kolları ve edebiyat insanları daima birbirlerine daha çok yaklaşmalarını, birbirlerine daha çok temas etmelerini ve birbirleri ile daha çok vakit harcamalarını söyledi. Lakin virüsün gelmesiyle birlikte tüm dünyada ‘sosyal mesafe’nin korunması tarafında davetler yapıldı, yapılıyor. Neden olduğunu bilmiyorum lakin bu durum beni hüzünlendiriyor. Bu yüzden bir parkta daima yan yana oturup birebir demlikten çay içen komşuları çekmek isterdim.
