Eğitime Bakış 2020: İzleme ve Değerlendirme Raporumuzu açıkladık

Ali Yalçın, Eğitim-Bir-Sen Stratejik Araştırmalar Merkezi’nin (EBSAM) hazırladığı “Eğitime Bakış 2020: İzleme ve Kıymetlendirme Raporu”nu Memur-Sen Genel Merkezi’nde düzenlenen basın toplantısında açıkladı. Bir toplumun ahlakta olgunlaşmasının, adalette doruğa ulaşmasının, bilimde öncü olmasının, teknolojide yeniliklere imza atmasının, ekonomik düzlemde standartları yükseltmesinin lakin düzgün planlanmış verimli bir eğitim sistemiyle mümkün olduğuna dikkat çekerek, “Bireylerin aldıkları eğitimin mühleti ve kalitesi, iş gücü piyasasının kuralları, ekonomik ve kültürel etraf, eğitimden sonra işe başlama sürecinde büyük bir tesire sahiptir. Günümüzde ülkeler, öğrenciler için gerekli olan temel bilgi ve marifetleri sağlamakla birlikte mezun olduklarında iş gücü piyasasına girmesini de temin edecek eğitim siyasetleri geliştirmektedir. Günümüz toplumlarında bireylerin aldıkları eğitim seviyesi yükseldikçe, daha yüksek istihdam oranlarına ve daha yüksek göreli yararlara sahip olma eğilimi kelam bahsidir. İster ferdi olsun, ister toplumsal yahut ülke seviyesinde olsun eğitime vakit ve finansman ayırmak, beşeri sermayeye yapılan değerli bir yatırımdır” dedi.

Ülkelerin, eğitime yapılan yatırımların ne kadar tesirli ve verimli sonuçlar verdiğini görmek için siyasetlerini ve uygulamalarını daima olarak izlediklerini ve değerlendirdiklerini kaydeden Yalçın, kelamlarını şöyle sürdürdü: “Eğitim sisteminin eksiklerini tespit ederek uygunlaştırmak, zayıf yanlarını ortaya çıkararak geliştirmek, şimdiki gereksinimlere yanıt vermek, sistemin verimliliğini artırmak ve istikrarını sağlamak için bilgi temelli bu çalışmalar büyük değer arz etmektedir. Kovid-19 salgını, ülkelerin bir kriz karşısında ne kadar hazırlıklı olduklarını, meseleleri çözme maharetlerini test etmiş ve bütün boyutlarıyla sürdürülebilir bir eğitim sistemini tesis etmenin ehemmiyetini göstermiştir. Hem ülkemizin hem de başka ülkelerin eğitim sistemlerinin beşeri, fiziki ve teknolojik nitelikleri, yeni durumlara hazır olma ve tahlil geliştirme hünerleri çok net bir halde görülmüştür. Bu raporlar, eğitim sistemini sistematik olarak izlemenin ve değerlendirmenin yanı sıra, bilhassa kriz ve salgın periyotlarında süratli alınması gereken kararlara ve atılması gereken adımlara yardımcı olması bakımında bir kat daha paha kazanmıştır.”

Türkiye’de eğitimin mevcut durumunu ortaya koymak gayesiyle bu yıl beşincisini yayımladığımız Eğitime Bakış 2020: İzleme ve Kıymetlendirme Raporu ile sistematik olarak Türkiye eğitim sistemini çeşitli göstergeler açısından detaylı bir formda bilgiye dayalı olarak izlediklerini ve değerlendirdiklerini lisana getiren Yalçın, “Eğitime erişim ve iştirak, eğitimin çıktıları, öğretmenler ve okul müdürleri, eğitim-öğretim ortamları ve finansman olmak üzere Eğitime Bakış Raporumuz beş ana kısımdan meydana gelmektedir. Her ana kısımda farklı göstergeler bulunmakta olup toplamda ise 23 gösterge yer almaktadır” formunda konuştu.

17 yaş kümesinde OECD ülkeleri ortasında okullaşma oranının en düşük olduğu ülkelerden biriyiz

2019-2020 öğretim yılında yükseköğretim hariç tüm eğitim kademelerinde toplam öğrenci sayısının 18,2 milyona ulaştığını, genel ortaöğretime 626 bin, mesleksel ve teknik ortaöğretime ise 443 bin öğrencinin yeni kayıt yaptırdığını belirten Yalçın, “5 yaş kümesinde net okullaşma oranı yüzde 75, 6-9 yaş kümesinde yüzde 98, ortaokul kademesinde yüzde 99, 14-17 yaş kümesinde ise yüzde 90 seviyesindedir. Ortaöğretimde vilayet bazlı erişimdeki eşitsizlik cinsiyet temelli olarak var olmaya devam etmektedir. Türkiye hala 17 yaş kümesinde OECD ülkeleri ortasında okullaşma oranının en düşük olduğu ülkelerden biridir. 2019 yılında 18-21 yaş kümesinde en az lise mezunu olma oranı erkeklerde yüzde 63,9, bayanlarda yüzde 69,5 ve toplamda yüzde 66,7’dir. Türkiye’de yıllar içinde ortaöğretim mezun oranı artmasına karşın 25-34 yaş ortası nüfusun en az lise mezunu olma oranı OECD ülkeleri ortalamasından hayli düşüktür. 2019 yılında genel ortaöğretimde 284 bin erkek, 310 bin kız, mesleksel ve teknik ortaöğretimde ise 235 bin erkek, 220 bin kız mezun olurken, ortaöğretimde toplamda mezun sayısı 1 milyonu aşmıştır” tabirlerini kullandı.

Ali Yalçın, Türkiye’nin, PISA 2018’de 78 ülke ve iktisat ortasında okuma alanında 466 puan ile 40. sırada, matematik alanında 454 puan ile 42. sırada, fen alanında da 468 puan ile 39. sırada yer aldığını kaydederek, şöyle devam etti: “Türkiye, 37 iştirakçi OECD ülkesi ortasında okuma alanında 31, matematik alanında 33 ve fen alanında 30. sırada yer almıştır. Türkiye’nin PISA 2018 uygulamasında her üç alandaki ortalama puanları hem bölgelerarası hem de okul çeşitlerine nazaran değerli ölçüde farklılaşmaktadır.”

Yükseköğretime yönelik arz ve talep ortasındaki makas açılıyor

Son 10 yılda yükseköğretime geçiş imtihanına başvuran aday sayısının yüzde 42, yerleşen aday sayısının ise yüzde 17 arttığını söyleyen Yalçın, “Bu durum, yükseköğretime yönelik arz ve talep ortasındaki makasın uygunca açıldığını göstermektedir. Son sınıf seviyesinde imtihana başvuranların yüzde 32’si, toplam başvuranların yüzde 38’i bir yükseköğretim programına yerleşmiştir. Ortaöğretimden mezun sayısının bir milyonu aştığı dikkate alındığında yükseköğretime geçiş imtihanlarına başvuranların sayısının daha da artması ve sistem üzerindeki baskının daha çok artacağı iddia edilmektedir” diye konuştu.

OECD ülkelerinde 2009-2019 ortasında ne istihdamda ne eğitimde olanların oranının (NEET) yüzde 18,7’den yüzde 15,2’ye; Türkiye’de ise yüzde 48,1’den yüzde 33,3’e düştüğünü tabir eden Yalçın, Türkiye’nin NEET oranını on yılda kıymetli ölçüde azaltsa da 2019 yılı datalarına nazaran ne istihdamda ne eğitimde olanların oranının hâlâ en yüksek ülke olduğunu lisana getirdi.

2019-2020 öğretim yılında 99 bini okul öncesinde, 638 bini ilköğretim kademesinde, 381 bini ortaöğretim kademesinde olmak üzere toplamda 1 milyon 118 bin öğretmenin vazife yaptığına işaret eden Yalçın, “Kadın öğretmen oranı yüzde 59’a yükselmiş ve artmaya devam etmektedir. Bu artışa karşın Türkiye bayan öğretmen oranı bakımından tüm kademelerde OECD ülkeleri ortasında en düşük ülkelerden biridir. OECD ülkeleri ortasında 30-49 yaş ortası öğretmen oranı en fazla olan ülke yüzde 70 ile Türkiye olup OECD ortalaması olan yüzde 54’ün epeyce üzerindedir” dedi.

‘Atama bekleyen öğretmen adayı’ sorunu devam ediyor

Türkiye’de 5 yıllık süreçte 197 bin civarında kontratlı öğretmenin kamu okullarına atandığını belirten Yalçın, 2020 yılının bilgilerine nazaran yeni atanan her beş kontratlı öğretmenden ikisinin Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ne atandığını kaydetti.

Öğretmenlik kaynağını oluşturan fakültelerin 2019-2020 öğretim yılında yeni kayıt sayısının yaklaşık 55 bin, 2018-2019 öğretim yılı sonunda mezun olanların sayısının ise 53 bin olduğunu söz eden Yalçın, “2020 KPSS eğitim bilimleri testine 440 bin kişi girmiştir. Öğretmen atama sayıları ve öğretmen adayı sayıları dikkate alındığında ‘atama bekleyen öğretmen adayı’ meselesinin önümüzdeki yıllarda da devam edeceği görülmektedir” formunda konuştu.

Ülkemizde öğretmen maaşları OECD ortalamasına nazaran hayli düşüktür

“Öğretmen maaşlarına bakıldığında OECD ülkelerinde genel olarak okul öncesinden ortaöğretime gerçek kademeler ilerledikçe öğretmen maaşları da artmaktadır. Türkiye’de ise öğretmen maaşları OECD ortalamalarından epey düşüktür. Ayrıyeten, OECD ülkelerinde kıdem arttıkça maaşlarda kıymetli bir artış görülürken, Türkiye’de kıdem arttıkça maaş çok az farklılaşmaktadır” diyen Yalçın, “OECD ülkelerinin birçoklarında okul müdürlerinin derse girmesi beklenmemekle birlikte, OECD ülkelerinde toplam iş vaktine bakıldığında ortaokul müdürleri yıllık ortalama 1.628 saat çalışmaktadır. Türkiye ise 1.860 saat ile Şili’den (1.971 saat) sonra OECD ülkelerinde toplam iş vakti bakımından ortaokul müdürlerinin yıllık ortalama çalışma mühleti en uzun ülke konumundadır” sözlerini kullandı.

Eğitime ayrılan toplam bütçe artmasına karşın GSYH ve merkezî idare bütçesi içinde MEB’e ayrılan bütçe oranının düştüğüne dikkat çeken Yalçın, son yıllarda bilhassa okul öncesi ve ortaöğretime erişim oranları artmasına karşın eğitime ayrılan kaynakların oranında değerli bir azalmanın kelam konusu olduğunu söyledi.

Teklifler

Ali Yalçın, raporda yer alan tekliflerden bir kısmını şöyle sıraladı:

Son yıllarda erişim oranı artsa da bilhassa ortaöğretim seviyesinde bölgelere ve cinsiyete nazaran farklılıklar olduğu görülmektedir. Bundan ötürü bilhassa ortaöğretimde okullaşma oranının düşük olduğu dezavantajlı bölgelerde genel olarak okullaşma artırılmalı, özelde de kız çocuklarının okullaşmasını artırmaya öncelik veren projeler geliştirilmeli ve uygulanmalıdır.

Okul öncesi kademesindeki okullaşma oranı son yıllarda artmasına karşın, hala ulusal gayeler ve OECD ortalamasından düşüktür. Bu kapsamda bilhassa okul öncesi eğitim kurumlarının az olduğu yerlerde yeni okul öncesi kurumların açılmasına öncelik verilmeli ve sosyo-ekonomik olarak dezavantajlı ailelerin çocuklarının okul öncesi eğitime iştirakini artırmak için bu çocuklardan fiyat alınmamalıdır.

Açık öğretimdeki öğrenci sayısı hala epey yüksek ve örgün öğretime alternatif olarak tanımlanmaktadır. Açık öğretim sistemi, başarısız öğrencilerin yerleştirildiği bir okul çeşidi olmaktan çıkarılmalı ve yüz yüze eğitim imkânlarının kapasitesi artırılmalıdır.

İlköğretime nazaran ortaöğretimde, kızlara nazaran erkeklerde özel eğitim alan öğrenci sayısı fazladır. Kızlara ve ortaöğretim seviyesine öncelik verilerek, özel eğitim gereksinimi olan çocuklara yönelik kapasite artırılmalıdır.

Bilim ve Sanat Merkezleri’nde (BİLSEM) kurum başına düşen öğrenci yoğunluğu dikkate alınarak öğrenci sayısı azaltılmalı, BİLSEM’lerin teknik ve fiziki altyapısı güçlendirilmeli ve insan kaynağının niteliğini artırıcı siyasetler geliştirilmelidir.

Ortaöğretimden mezuniyet oranları artmasına karşın Türkiye’deki mezuniyet oranları hâlâ OECD ortalamasının oldukça altındadır. Lise mezuniyet oranlarını artırmaya yönelik çalışmalar sürdürülmeli, lise mezuniyet oranları düşük olan bölgelere yönelik daha faal siyasetler geliştirilmelidir.

Türkiye’de üniversiteye giriş imtihanına başvuran ve yerleşen aday sayısı ortasındaki makasın gitgide açıldığı, son sınıf seviyesinde başvuran adayların fakat üçte birinin bir programa yerleştiği, her altı adaydan lakin birinin bir lisans programına yerleştiği, yükseköğretime yerleşmedeki problemli arz talep istikrarının önemli oranda bozulduğu dikkate alınarak, yükseköğretim programları toplumsal talebi karşılayacak formda hazırlanmalı, bilhassa lisans programlarına ayrılan kontenjanlar daha da artırılmalıdır.

Hem PISA 2018 sonuçları hem de yükseköğretime geçiş imtihanı bilgileri, eğitim sisteminde değerli bir kalite sorunu olduğunu ve öğrencilerin temel bilgilere sahip olmadığını göstermektedir. Öğrencilerin bir üst sınıfa geçerken ya da mezun olurken temel bilgi ve beceriyi elde etmesi sağlanmalıdır. Bu manada öğrencilere takviye sunacak sağlam telafi sistemleri ihdas edilmeli ve bu sistem aktif bir formda kullanılmalıdır.

PISA 2018 datalarına nazaran lise cinsleri ve bölgeler ortası muvaffakiyet farkı çok büyüktür. Okullar ortası hiyerarşinin azaltıldığı bir sistemin kurulması hedeflenmeli, bölgeler ortası eşitsizliğin azaltılması için fiziki ve beşeri kaynakların dağılımında dezavantajlı bölgelere öncelik verilmelidir.

Türkiye’de genel ve mesleksel ortaöğretim mezunlarının işsizlik oranlarının artması, istihdam oranlarının azalması, Türkiye’nin genel ve mesleksel lise mezunlarının OECD ülkeleri ortasında en düşük istihdam, en yüksek işsizlik ve istihdamda olmayan oranına sahip olması dikkate alındığında, mesleksel eğitimin niteliğinde bir sorun olduğu görülmektedir. Bu nedenle, mesleksel eğitimin niteliğini geliştirici ve istidam imkânlarını artırıcı aktif siyasetler geliştirilmelidir.

Öğretmenliğe yönelik arz ve talep ortasında değerli bir sorun var olmaya devam etmektedir. Bunun için mevcut öğretmen açığı dikkate alınarak yıllık atama sayıları artırılmalı ve öğretmen adaylarına gerçekçi meslek amaçları konulmalıdır.

OECD ülkeleriyle kıyaslandığında öğretmen maaşlarının düşüklüğü dikkate alınarak genel olarak öğretmen maaşları artırılmalı, özelde ise mesleksel deneyime nazaran maaş artışını sağlayan bir sistem kurulmalıdır. Benzeri biçimde Türkiye’deki okul müdürlerinin OECD ülkeleri ortasında en düşük maaş alanlar ortasında olduğu göz önünde bulundurularak okul müdürlerinin maaşları artırılmalıdır.

Okul öncesi kademesine ayrılan bütçe artırılmalı ve bilhassa dezavantajlı bölgelerde okul öncesi kurum açılmasına öncelik verilmelidir.

Sınıf mevcudu ve öğretmen başına düşen öğrenci üzere konularda bölgeler ortası eşitsizlikleri azaltmak için yeni okul ve derslik imali ile öğretmen atamalarında dezavantajlı bölgelere daha fazla öncelik verilmelidir.

Taşımalı eğitim yerine, öğrencilerin konutlarına en yakın yerde eğitimin öncelendiği bir yaklaşım temel alınmalıdır.

Türkiye’nin özel harcamalardan kaynaklı olarak eğitimsel eşitsizliğin büyümesini engellemek, tüm çocuklara daha kaliteli ve eşit eğitim fırsatları sunmak için eğitime ayrılan kamusal kaynaklar artırılmalı, bu kaynaklar dağıtılırken dezavantajlı bölgelere öncelik verilmelidir.

Daha kaliteli bir eğitim hizmeti sunulabilmesi için öğrenci başına harcama ölçüsü 5 bin TL civarından en az 10 bin TL’ye çıkarılmalıdır.

Prof. Dr. Hasan Bozgeyikli, raporla ilgili ayrıntılı bir sunum yaptı.