Dünya Tiyatrolar Günü: Ekonomik kriz ve sansür çıkmazında tiyatro yapmak

Pandemi sürecinin en sert vurduğu dallardan biri sahne sanatları oldu. Salgın tedbirleri nedeniyle perde kapatan tiyatrolar iki yıldır ekonomik meselelerle boğuşuyor. Bu sıkıntılara politik engellemelerin de eklenmesiyle çıkmaza giren tiyatrocular 27 Dünya Tiyatrolar Günü’nde yaşadıkları zorlukları anlattı.

DW Türkçe’ye konuşan tiyatrocuların en az ekonomik problemler kadar dikkat çektiği mevzu, sansüre yol açan keyfi uygulamalar. Son devirde valilik ya da kaymakamlık kararıyla sahnelenmesi engellenen onlarca oyun bulunuyor. Tiyatrocuların anlattığına nazaran, alınan kararlar ekseriyetle kelamlı olarak bildiri edilirken oyunlar birçok vakit münasebet vermeksizin yasaklanıyor. İstanbul Fatih’te sahnelenmesi planlanırken yasaklanan, F tipi cezaevlerindeki azap ve makus muamele bahisli “Ölüm Uykudaydı” yasaklanan oyunlar ortasında bulunuyor.

“Tiyatro topluluğu oto sansürle hayatına devam ediyor”

“Ölüm Uykudaydı,” geçen Kasım ayında Fatih Kaymakamlığı tarafından “kamu güvenliği bakımından uygun bulunmadığı” için yasaklandı.

“Ölüm Uykudaydı” oyununun direktörü Onurcan Çelebi

Tiyatro İmge tarafından sahnelenen oyunun direktörü Onurcan Çelebi, kendilerine resmi tebligat yapılmadığını, İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından gelen telefonda kaymakamlık yasağının bildirildiğini anlatıyor. Beykent Üniversitesi Oyunculuk Kısmı mezunu Çelebi, “Kaymakamlık, internet üzerinden arama yapıp oyunu uygun bulmadığına karar vermiş. Bizim oyuna uygulanan sansür yalnızca devletle yüz yüze geliş anı. Koca tiyatro topluluğu oto sansürle hayatına devam ediyor. Oyun hazırlarken alacağı yansıyı, sahne bulup bulamayacağımızı düşünüyoruz” diyor. Sansürün yanı sıra ekonomik problemlerle da boğuştuklarına işaret eden Çelebi, sahne kiralarının epeyce yüksek olduğunu lisana getiriyor.

“Özel tiyatrolar taraf gözetilmeksizin desteklenmeli”

Özel tiyatrolar pandeminin başından beri vergi, borç, kira ve faturalarla ilgili düzenleme yapılmasını ve devlet dayanağı verilmesini talep ediyordu. Kültür ve Turizm Bakanlığı geçtiğimiz Ocak ayında “Dijital Tiyatro” ve “Tiyatrolarımız DT Sahnelerinde” projeleri kapsamında 451 özel tiyatroya 14 milyon 455 bin lira dayanak sağlayacağını açıkladı. Lakin Moda Sahnesi, Kadıköy Boa Sahne ve Boğaziçi Şov Sanatları Tertip (BGST) Tiyatro’nun da ortalarında olduğu kimi tiyatroların dayanak başvurusu reddedildi.

“Ölüm Uykudaydı” oyunundan bir sahne

Kültür Sanat-Sen Genel Lideri Ahmet Özbek, özel tiyatroların pandemi şartlarına direnmesinin kolay olmadığının altını çiziyor. “Gündüz farklı işlerde çalışıp gece oyununu oynamaya çalışan arkadaşlarımız var maalesef. Özel tiyatroların acilen taraf gözetilmeksizin desteklenmesi gerekiyor” diyor. Özel tiyatroların ticarethane başlığı altında değerlendirildiklerini, elektrik, doğalgaz üzere faturalarda vergi indiriminden faydalanmalarının engellendiğini lisana getiren Özbek, “Bu, kabul edilebilir bir durum değil. Tiyatroların kâr gayeli oluşumlar olmadığı, çalışanlarının çoğunlukla diğer yerlerden hayatlarını kazanıp buralarda sanat yapmaya çalıştığı gerçeği göz gerisi edilemez. Vergiler konusunda devlet düzenleme yapmalı” diye ekliyor.

“Dünya klasiklerine sansür uygulayacak hale geldik”

Ekonomik sıkıntılara ek olarak, ülke gündemini meşgul eden politik kararlar sonucunda hayatının istikameti değişen sanatkarlar da var. Amed Kent Tiyatrosu (Şanoya Bajêr a Amed ê), bu sanatkarların bir ortaya geldiği topluluklardan biri.

Amed Kent Tiyatrosu’nun Kürtçe sahnelemek istediği oyun yasaklanmıştı

Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi’ne kayyum atandıktan sonra işlerine son verilen tiyatrocular tarafından 2017 yılında kurulan Amed Kent Tiyatrosu’ndan 25 yıllık tiyatrocu Berfin Emektar, Diyarbakır’da tiyatro için yer bulmanın zorluklarını anlatıyor. “Mevcut yerlerin tamamı devletin, kayyum atanan belediyenin elinde. Buralar Kürtçe tiyatroya açık değil. Şu anki tiyatromuzu sivil toplumun takviyesiyle inşa ettik. 80 kişilik salonumuz vardı, yer yetmediği için 150 kişilik yer yarattık. Belediyedeyken de seyircimiz çoktu, artık de öyle” diyor.

Türkiye’deki antidemokratik uygulamaların tiyatro topluluğunu birebir etkilediğini lisana getiren Emektar, “Ama biz daha çok etkileniyoruz zira ‘öteki’ olanız” diye ekliyor. Amed Kent Tiyatrosu’nun Aralık ayında Mardin’de Kürtçe olarak sahneleyeceği Molière’in yazdığı “Tartuffe”oyunu valilik tarafından yasaklanmıştı. Emektar, valiliğin pandemiyi münasebet gösterdiğini lakin yasağın sonraki günü birebir yerde öteki bir oyunun sahnelendiğini söylüyor. “Birçok yerde engellemelerle karşılaşıyoruz. Türkiye genelinde salon bulamıyoruz. Tehditler nedeniyle oyunlarımız iptal ediliyor” diyor. Emektar da oto sansür meselesine dikkat çekiyor. “Zaman vakit farkında olmadan da oto sansür uyguladığımız metinlerimiz oluyor. Dünya klasiklerine sansür uygulayacak hale geldik” diye konuşuyor.

“Testis” sözü müstehcen bulundu, yasak geldi

Sansüre uğrayan oyunlardan bir başkası, 2014’ten bu yana seyirciyle buluşan tek kişilik “Karahindiba” oyunu. Yıllardır Anadolu’nun birçok yerinde sahnelenen oyun, geçen sene Hatay Valiliği tarafından içinde “testis” sözü geçtiği gerekçesiyle “toplumsal ahlaka aykırı” ve “müstehcen” bulunduğu için yasaklandı.

Tek kişilik “Karahindiba”dan bir sahne, oyuncu Sertaç Demir

Oyuncu Sertaç Demir, daha evvel Hatay’da tekraren oynadıklarını, birinci kere bu türlü bir durumla karşılaştıklarını, resmi tebligatta münasebet yer almadığını lakin iptal sebebini kelamlı olarak öğrendiklerini anlatıyor. “Başvuruyu bir ay evvel yapmamıza karşın oyuna dört saat kala ‘Başvuru uygun görülmemiştir’ yazısı aldık. Milyonda bir görülen hastalığa yakalanan adamın kıssasını anlatan, Sinan Sülün’ün tıpkı isimli kitabından uyarlanan oyunumuzdaki bilimsel bir söz olan ‘testis’ nedeniyle yasaklandığını telefonda öğrendik. Süreçler tek kişinin keyfi yaklaşımıyla yönetiliyor” diyor. Hatay’daki tek bir kültür merkezinin valilik inhisarında olduğunu lisana getiren oyuncu, ekonomik zorluklardan da bahsediyor:

“Gelirimizin neredeyse yüzde 40’ını vergi olarak ödüyoruz. Tiyatro çalışmaları yaptığımız atölye vardı, orayı ekonomik nedenlerle kapattık pandemi devrinde. Sıkıntı ve yıpratıcı bir periyottan geçtik, ağır ekonomik yüklerin altındayız. Keyfi uygulamalarla uğraşmak zorunda kalıyoruz bir de. Ruhsal olarak da yoruyor.”

Burcu Karakaş

© Deutsche Welle Türkçe