Dolar/TL Rekora Koşuyor: Peki Merkez Bankası, Erdoğan’ın İsteği Doğrultusunda Faiz İndirirse Ne Olur?

Erdoğan’ın faizlerin indirilmesine yönelik davetinin akabinde, Prof. Dr. Sevda Demiralp, BBC Türkçe’de bir yazı kaleme aldı:

Cumhurbaşkanı, faizleri düşürmek sureti ile yatırım maliyetlerini azaltmak ve bu biçimde ekonomiyi canlandırmak dileğinde. Elbet ki fiyat istikrarı sağlayıp, ekonomik riskleri azaltarak piyasa faizlerini kalıcı olarak düşürebilmek ve bu formda yatırımları canlandırabilmek hepimizin dileği. Fakat ekonomiyi dilek edilen doğrultuda yönlendirebilmek için düzgün niyet ve dilekler her vakit kâfi olmuyor.

Hele de bu dilekler iktisat biliminin temellerine muhalif adımlar içerirse maliyetleri azaltmak şöyle dursun artırmak da mümkün.

Enflasyonun yüzde 17, maksadın ise yüzde 5 olduğu, risk primimizin ise 400 puan düzeyinde seyrettiği bir devirdeyiz. Enflasyonun hem düzeyi hem de geleceğe yönelik beklentileri yükselişte.

Aslında hükümet lider değişikliğinden çabucak evvel net formda “fiyat istikrarının bir kenara konacağını” söyledi lakin piyasalar bunun ne manaya geldiğini yorumlamakta zorlandılar.

Çünkü yeni Merkez Bankası Lideri Şahap Kavcıoğlu her şeye karşın sıkı duruş sinyalleri vermeye çalışıyor. Dün gelen açıklamalar “fiyat istikrarının bir kenara konacağı” niyetinin samimiyetini bir defa daha vurguluyor.

Ekonomik dinamiklere karşıt düşecek ve vakitsiz gelecek faiz indirimleri piyasa faizi ve kur üzerinde zıt tesir yapıyor. Piyasa faizleri inmek şöyle dursun tersine artıyor.

Dün geceden bu yana uzun vadeli tahvil faizlerinde ve kurdaki ani sıçrama bu tedirginliği yansıtıyor. Zira vaktinden evvel gelecek bir faiz indiriminin dolarizasyonu tekrar alevlendirmesinden, bu durumun enflasyonu büsbütün denetimden çıkarmasından ve bunun yeni bir krize yol açmasından korkuluyor.

Halde kırmızı çizgi iki yıllık tahvil faizini, mavi çizgi ise Merkez Bankası’nı faiz indirimine davet eden siyasi telaffuz sayısını gösteriyor.

2010 sonrası devirde Merkez Bankası üzerindeki baskılar artmış. Artan siyasi baskılara paralel tahvil faizlerinin de artış gösterdiğini gözlemliyoruz.

Merkez Bankası’na siyasi kanattan giderek daha ağır bir halde faiz indirmesi için telkin yapılırken tahvil faizleri neden yükselmiş olabilir?

Merkez Bankası giderek daha bağımsız bir hal takınıp kendisinden faiz indirmesi beklenirken faizleri mi artırdı? Elbette hayır. Tersine giderek siyasi baskılarla savrulan, bağımsızlığını kaybeden, enflasyon denetimini kaybeden, laf dinlemediği vakit liderleri vazifeden alınan bir Merkez Bankası var karşımızda.

Yapmış olduğumuz araştırmalar, ABD Merkez Bankası Fed ve Avrupa Merkez Bankası örneklerinde merkez bankaları siyasi baskılara reaksiyon vermezken, TCMB’nin bu baskılara boyun eğdiğine işaret ediyor.

Siyasi baskılara boyun eğen bir merkez bankası kredibilitesini kaybedip enflasyon beklentilerini çapalama yeteneğini yitiriyor.

Bu durumda ise iktisat yükselen iki maliyetin kıskacı altına giriyor.

İktisat yazını şu mevzuda epey net. Siyaset faizini düşürerek enflasyon düşmez. Enflasyon düşmediği vakit da piyasa faizi düşmez, yatırımlar canlanmaz. Zira piyasa faizinin en değerli bileşenleri enflasyon beklentileri ve risk primidir. Dolayısı ile enflasyon düşmeden siyaset faizini düşürmek geri teper ve daha yüksek borçlanma maliyeti ile sonuçlanır.

Pekala o vakit Türkiye’de “Faiz indirmek enflasyonu düşürür” formundaki yorumlara temel olarak gösterilen Neo-Fisherian görüş nedir?

Neo-Fisherian görüşün filizlendiği ortamı inceleyelim. Enflasyonun fazlası da azı da Merkez Bankası’nın kredibilitesini olumsuz tesirler.

2008 krizi sonrası ABD’de bir türlü belini doğrultamayan enflasyon sebebi ile enflasyon beklentileri yüzde 2’lik gayenin altında sabitlendi. Enflasyon düştükçe çaresiz kalan ABD Merkez Bankası (Fed) faiz indirdi.

Piyasalar bunu bir acizlik olarak yorumlayıp Fed’in enflasyonu amaca yükseltemeyeceğini düşündüklerinde faiz indirimleri sonrası enflasyon beklentileri de düşmeye başladı. Yani “Faiz inince enflasyon da düşer” argümanını savunan Neo-Fisherian görüş ortaya çıktı.

Gelişmiş olduğu çerçeve içinde değerlendirildiğinde net olarak görüleceği üzere Neo-Fisherian görüş Merkez Bankası’na inancın sarsıldığı bir çarpıklığa işaret eder.

Sağlıklı para siyaseti uygulaması ya da tavsiyesi değildir. Merkez Bankası’nın kredibilitesinin zayıfladığı sıhhatsiz bir durumu gösterir. O nedenle geliştirildiği bağlamdan çıkarıp “Haydi bu fikri Türkiye’ye uygulayalım” demek de mümkün değildir.

Çünkü bizdeki sorun yüksek enflasyon sorunu olup tam aksisi istikametli bir kredibilite kaybını gösterir. Bizde evvel siyasi baskılara boyun eğilip faiz indirilir. Lakin bunun sonrasında enflasyon denetimden çıktıkça faiz artar. O nedenle artan faiz zayıf kredibilite ile birleştiğinde enflasyon beklentisini üst taraflı tetikler. Yani Neo-Fisherian görüşün altını çizdiği olumlu münasebetin bizdeki yansıması, faiz artışı sonrası düzgünce paniğe kapılan piyasaların enflasyon büsbütün denetimden çıktı diye düşünüp beklentilerini üst istikametli revize etmesidir.

İşte bu nedenle TCMB üzerindeki siyasi baskılar arttığında Merkez Bankası kredibilitesi yıprandığı için enflasyonun denetimden çıkacağına olan inanç artmakta ve “Neo Fisherian görüşle tutarlı” olarak tahvil faizleri de yükselmektedir.

Siyasi baskılar yalnızca piyasa faizlerini artırarak değil TL’de kıymet kaybına sebep olarak da maliyetleri üst çekiyor.

Yeniden yapmış olduğumuz çalışmalar ışığında TCMB’ye faiz indirimi konusunda yapılan siyasi telkinlerin kurda ortalama 20 baz puanlık bir paha kaybı yarattığını ve kur oynaklığının arttığını görüyoruz. Özel dal dış borcunun GSYH’nin yüzde 35’ini teşkil ettiği bir ülkede kurda yaşanan paha kayıplarının yarattığı maliyet faiz kanalından çok daha yüksek.

Toparlayacak olursak, bir sefer daha yineleyelim ki yatırımların canlanması, bu halde üretim kapasitesini artırmak suretiyle ekonomik pastayı büyütebilmek hepimizin dileğidir. Lakin bunu yaparken iktisat yazınında elde edilmiş bilgi birikimi ışığında hareket edilmezse dün geceden beri yakinen izlediğimiz üzere aksi sonuçlar doğup daha büyük maliyetler ortaya çıkabilir.