Dansöz: Bir isyan hikayesi

“Mek’an Sahne”nin yeni yapımı Dansöz, hiç kimsenin, annesinin bile dönüp bakmadığı kayıp bir kız çocuğunun; Meryem’in kıssasını anlatıyor. Bir gün, duyduğu bir müzikle bütün hayatı değişen, kökleri kadim ritüellere kadar uzanan oryantali ve dans ettikçe daha da büyüyen gövdesindeki hafifliği keşfeden Meryem, birinci defa “fark ediliyor.” Bakma ve görme aksiyonunun o andan sonra temel tartışmaya dönüştüğü oyun, yeni pek çok soruna dair de kelam söyleme hüneri gösteriyor.

Oyunun müellifi ve direktörü Şâmil Yılmaz ve tek oyuncusu Sezen Keser ile “Dansöz”ü, alternatif tiyatro kavramını ve tiyatro yapmanın zahmetlerini konuştuk.

Oyunun muharriri ve direktörü Şâmil Yılmaz ve oyuncu Sezen Keser

“Mek’an Sahne” isimli tiyatro kümesi nasıl ortaya çıktı?

Şamil Yılmaz: Mek’an Sahne Ankara menşeili bir topluluk. 10 yıl evvel, Domus Sanat Çiftliği’nin çatısı altında iş yapan birtakım isimlerin, yeni bir grup oluşturmasıyla ortaya çıktı. Yüklü olarak, Ankara Üniversitesi Tiyatro Bölümü’nden ve Eskişehir Konservatuvardan mezun isimlerden oluşuyoruz. Takımın bir kısmı üç yıl evvel İstanbul’a taşındı. Yeni oyunumuz “Dansöz,” İstanbul’da çalıştığımız birinci oyun. Ancak Ankara’daki arkadaşlarımız da sık sık gelip sürece dâhil oldu doğal.

‘DEVLET YARIMI, SORUN YARATMA POTANSİYELİ TAŞIYOR’

Ödeneksiz tiyatro yaparken ne üzere zorluklarla karşılaşıyorsunuz?

Şamil Yılmaz: Ödenek yokluğu en temel sorun diye cevaplamak gerekiyor galiba bu soruyu. Ancak ülkede bağımsız fonlama ve dayanak sistemleri gelişmediğinden, ödenek deyince devlet yardımını düşünmek zorundayız. Haliyle oradan gelen yardım, çözeceği zorluktan daha fazla sorun yaratma potansiyeli taşıyor. Bilhassa de sahnelenecek oyunun içeriği, eleştirel tonu falan sıkı bir kontrole tabi tutuluyor. Maddi imkânların hudutlu olması ve bunun yol açtığı imkânsızlıklar büyük zorluk kuşkusuz. Lakin bizim ‘yapabildiğimiz’ tiyatro açısından bu kontrol çok daha büyük bir eza. Aslında bize verilmeyecek bir paranın, yani “ödeneğin”, kaygısına düşüp kendimizi yıpratmamayı da öğrendik yol üstünde. “Herkes kendi evinde” yani…

Alternatif tiyatro kavramına nasıl bakıyorsunuz? Üretim biçiminizi ve oyunların içeriğini “alternatif” olarak mı görüyorsunuz?

Şamil Yılmaz: Tiyatro ve “alternatif” yan yana gelince kast edilen daha çok yer galiba. Tiyatro salonu olarak düşünülmeyen yerlerin salona dönüştürüldüğü, daha çok mimari bir çağrışımı var bende “alternatifin”. Şayet Kent ya da Devlet Tiyatroları üzere büyük kurumların repertuvarını ve sahne lisanını karşısına alan bir alternatiflikse kast edilen… Orada kaçımızın hakikaten alternatif olduğundan, kaçımızın yalnızca daha küçük sahneler için tiyatro yaptığından emin değilim… Kendi adımaysa… Buna ben değil, seyirciler, eleştirmenler, tiyatro tarihçileri, akademisyenler karar verecek galiba. Daima birlikte göreceğiz…

Sezen Keser: Küçük sahneler birinci açıldığında -bir apartman dairesi ya da küçük bir bodrum katında vs.- ve kendi oyunlarını oynamaya başladıklarında ödenekli tiyatrolara bir alternatiften kelam edebilirdik sanırım. Lakin artık seyirci de, üretenler de bu alternatif yerlere alıştı. Uzun yıllardır çeşitli ‘küçük’ sahneler açıldı-kapandı; birçok metin yazıldı, oynandı; bu işleri üreten beşerler farklı biçimler denedi. Artık alternatif sözcüğü tam karşılamıyor olan biteni. O vakitler alternatif denilen artık kabul görmüş, ödenekli tiyatrolar kadar takip edilen, başlı başına bir tiyatro yapma biçimi. Kendi içinde de birçok alternatif üretti ve üretmeye de devam ediyor.

.

Bir tiyatro kümesi, oynayacak bir sahne bulmak için, ne üzere zorluklarla karşılaşıyor? “Ev sahibi” olmamanın avantajları ve dezavantajları nelerdir?

Şamil Yılmaz: Bizim direkt kendi “evimiz” yok. Bir yıl kadar, Ankara Konur Sokak’ta bir yer açmış, ama hiçbirimiz muhasebe işlerinden anlamadığımız için kapatmak zorunda kalmıştık. Orası açık kalsaydı tiyatro yapamayacak duruma gelecektik zira. Bu da herhalde olabilecek en büyük dezavantaj. Ancak hem Ankara’da, hem İstanbul’da “evimiz gibi” gördüğümüz yerler var. Ankara’da Farabi Sahnesi’nde ve Fade Stage’de, İstanbul’daysa Kadıköy Theatron Yeldeğirmeni Sahnesi’nde oynuyoruz. Biz bu manada şanslı takımlardanız. Lakin bilhassa şu son birkaç yıldır, küçük grupların İstanbul’da sahne bulmakta çok zorlandıklarını biliyorum. Yeni sahne açılmıyor artık. Açılanlar da birer birer kapanıyor. Bu da oyun çıkaramayacağınız, çıkarsanız bile oynayacak sahne bulamayacağınız manasına geliyor. Bir tiyatrocunun yaşayabileceği en büyük sorun yani…

İstanbul’da sergilenen oyun sayısı her geçen gün artarken, seyirci sayısı da artış göstermekte… Seyircinin ilgisinin tiyatroya gerçek kaymasının objektif sebepleri nelerdir?

Şamil Yılmaz: Dizi ve Instagram ünlülerinin tiyatrodan para kazanabileceklerini fark etmeleri en görünür sebep herhalde… Her şey bu kadar ortadayken öbür bir yanıt bana komik geliyor. Kazanılan paranın da, artan seyircinin de çoklukla yıllardır tiyatro yapan birçok âlâ takımla çok bir ilgisi yok.

“Dansöz” neyi anlatıyor?

Şamil Yılmaz: Dansöz, oryantalin ritüel kökenlerindeki unutulmuş bir çekirdeğin öyküsünü anlatıyor. Oryantal erkek cümbüşü ve bakışı için değil, bayanların kendi fizikî ve ruhsal tekâmülleri için ortaya çıkmış bir icra biçimi. Bütün ritüeller üzere. Cinselliği de içeren, ancak ondan fazlası olan çok esaslı bir haysiyeti var oryantalin. Yol üstünde ise bir hakarete, ucuz bir şova, bir çeşit “eğlenceliğe” dönüştürülmüş. Bütün bu sürecin merkezinde ise erkek bakışının; yani baktığı yeri çarpıtan, deforme eden, manasından koparıp ucuzlaştıran özel bir bakış otoritesinin failliği var. “Dansöz,” illa indirgeyeceksek, bu bakışın birine ne yapabileceğini anlatıyor.

Klasik olanın dışında, oyuncu için vücudun daha önde olduğu bir karaktere hayat veriyorsunuz. Kelamın temsili ile vücudun temsili ortasındaki farkı ya da ayrılığı nasıl yorumluyorsunuz?

Sezen Keser: Rolü çalışmaya başladığımda benim için net bir yol vardı: Meryem bir dansöz, çocukluğundan beri dans ediyor, münasebetiyle bir dansçı vücuduna sahip. Bakışına, duruşuna sinmiş; vücudunda, bakışında taşıdığı net tabirler var. Ama bu yanında bir sorunu de getiriyor: Sahnede dansöz kostümü giymiş, yarı çıplak bir bayan oyuncu var ve -oldukça indirgersek- mahremiyetle ilgili bir öykü anlatıyor aslında. Bu sorunu hiç unutmadan, hatta bununla ilgili çok hassasiyetle çalıştık. Anlatmak üzere olduğu şeyin çok mahrem olduğunu fark edip anlatmamayı seçtiğinde bunu net halde vücudunda de görüyorsunuz, evet. Fakat size “Bakın!” dediğinde ve vücudunu büsbütün size açtığında bile o bakışın sorunlu bir bakış olduğunu unutmuyorsunuz. Bunu başarabilmek bizim için çok değerliydi. Aldığımız geri dönüşler de bu tarafta. Bunun bizi çok memnun ettiğini ve bununla gurur duyduğumuzu söyleyebilirim…

‘CİNAYET DEĞİL, ÖZ SAVUNMA…’

Bayan cinayetlerinin böylesi ayyuka çıktığı bir periyotta “cinayet işleyen bir kadın” karaktere can vermeyi, gerek sanatsal gerekse de toplumsal bağlamda nasıl yorumlarsınız?

Sezen Keser: Meryem yıllarca maruz kaldığı sistematik baskılara karşı son sefer dans ediyor üzere düşünüyorum. Cinayet değil, öz savunma Meryem’in yaptığı. Elinde kalan tek şeyle; istedikleri biçime sokamadıkları, parçalayıp ondan alamadıkları, muhafazaya çalıştığı tek şeyle kendisine ilişkin olanı koparıp geri almak tüm yaptığı. Cinayet güzellemesi yapmıyorum, yaşama hakkı birinci temel hak lakin öz savunma da haktır. Meryem’in öyküsünde katil olan o değil, duyduğumuz neredeyse tüm örneklerde olduğu ve ne yazık ki olacağı gibi…

Bizce oyun, öyküsü bir yana, bakmak ve görmek ortasındaki ince çizgiyi hem metin hem de reji konusunda tartışmaya açıyor. Meryem’e bakıyoruz, tıpkı öbür karakterlerin yaptığı üzere, fakat görmüyoruz. Tiyatro, bu toplumun acı çekenlerini görmemizi sağlayabilir mi?

Şamil Yılmaz: Ben kimseye birinin çektiği acıyı göstermekten yana değilim. Hele ki sınıfsal olarak ayrıcalıklı bir kümeye mağdur bir kümenin acısını ifşa etmekten yana hiç değilim. Benim anlattığım bir isyan öyküsü. Meryem’in elinden, sahip olduğu en kıymetli şeyi, dansını alıyorlar. O da uzun bir koridoru bir bıçakla kana bulayıp, büyük bir katliamdan özel bir son dans yaratıyor. Ondan zorla alınanı geri almak için, son ve en şiddetli dansını icra ediyor yani. Bütün gördüğünüz bu. Bunun bir adım ötesi ise bir bakış cehennemi. Onun nasıl bir şey olduğunu da bütün bayanlar biliyor esasen. Meryem’in yaşadığı bakış kaygısı, Meryem’e özel, yalnızca onun bildiği bir kaygı değil. Bayan bir CEO da, Meryem de birebir talepkâr, arsız, saldırgan bakışları biliyor. Belli bir sınıfa mahsus acıyı seyirlik hale getirmiyorum. Bundan bilhassa kaçıyorum aslında. Meryem pavyonda çalışıyor. Haliyle onun yaşadığı bakış kapanı, çok daha sert ve yırtıcı. Lakin ona özel değil. O denli geri çekilip kendi hikâyenizden koparak takip edeceğiniz bir acı yok ortada. Hem niçin olsun…

Metinlerinizde Ankara vurgusu bilhassa öne çıkıyor. Neden Ankara?

Şamil Yılmaz: Yıllar evvel okumak için İstanbul’dan Ankara’ya geçerken, “Bu kente bir daha dönmeyeceğim,” demiştim. Haliyle daha Ankara’ya gitmeden, Ankara’yı meskenim olarak seçmiş olmanın sahiplenme duygusu vardı içimde. Ankara’da çok uzun müddet ve severek yaşadım, orada âşık oldum, en güzel arkadaşlarım hala orada yaşıyor. Bu yüzden hala Ankara… Lakin yol üstünde ne olur bilmiyorum tabii…

Nerede, hangi günlerde oynuyorsunuz?

23 ve 26 Ocak’ta Kadıköy Theatron Yeldeğirmeni Sahnesi’ndeyiz. 22 Ocak Çarşamba ise Bomontiada Performans Odası’nda. Bunlar İstanbul tarihleri. Ankara’da ise 29-31 Ocak’ta Farabi Sahnesi’ndeyiz. İzmir’deki arkadaşlar da Sahne Terminal’in hesaplarını takip edebilirler.