Çölde bir vaha

Nil Kural – Frank Herbert’ın 1965 yılında yayınlanan ve bir sonraki yıl Hugo Mükafatı kazanan bilimkurgu romanı “Dune”, cinsinin süratli muvaffakiyet hikayelerinden. O gün bugündür okunmayı ve konuşulmayı sürdüren bu klasik, elbette sinemanın radarına girdi ve direktörler Herbert’ın dünyasını görselliğe taşımanın yollarını aradı. Hakikaten evvel Alejandro Jodorowski’nin imal evresine gelemeyen denemesi, dâhi direktör David Lynch’in mesleğinin tek başarısızlığı derken artık sıra Kanadalı direktör Denis Villeneuve’de. Eylül ayında Venedik Sinema Festivali’nde müsabaka dışı gösterileceği açıklanan, akabinde Toronto Sinema Festivali’nde izleyiciyle buluşacak bu yeni uyarlama, dünyanın birçok yeriyle birlikte Türkiye’de de 17 Eylül’de gösterime girecek. Son yılların en heyecanla beklenen sinemalarından birine gün sayarken, “Dune”un direktörlere büyük hayaller kurduran ve büyük hayal kırıklıkları yaşatan tarihine bakmanın tam sırası.

Kısa bir özet. “Dune”, feodal bir tertipte geçiyor. Çok kıymetli bir baharatın üretildiği çöl gezegeni Dune yahut Arrakis’in idaresini Atreides ailesine veriliyor. Harkonnen Ailesi tarafından tuzağa düşürülen Atreides Ailesi’nin oğlu Paul, annesi Jessica ile kaçıyor ve Arrakis’in yerli halkı Fremenler’e sığınıyor. Paul, burada bir öndere dönüşüyor.

Yıl 1974. “El Topo” ve “The Holy Mountain” ile kendisine yaratıcılığının sonlarını zorlayan, eşsiz bir direktör olarak özel bir izleyici kitlesi edinmiş Şilili sinemacı Alejandro Jodorowsky, bir sonraki projesi olarak “Dune”u istiyor. Fransa’dan açık kart alan direktöre uyarlama konusunda hudut tanınmıyor. Jodorowski’nin akıllara sakinlik veren takımından örnekler verelim: Salvador Kısmı, Shaddam IV rolünde; Orson Welles, Vladimir Harkonnen’i canlandırıyor; Mick Jagger ise Feyd-Rautha. Set gerisine gelirsek müzisyenlerden biri Pink Floyd. H. R. Giger dizayncılar ortasında. Dan O’Bannon özel efektlerden sorumlu. Çok ayrıntılı bir hazırlık sürecinin akabinde Jodorowski’nin dünyayı değiştireceğine inandığı bu uyarlama Hollywood tarafından finanse edilmiyor. Bu süreci husus alan 2013 tarihli belgesel “Jodoroswki’s Dune” bittiğinde suya düşen bu proje bir ihtimalle dünyanın çekilememiş en âlâ sineması diye düşündürüyor.

Yıl 1984. “Dune” sonunda uyarlanıyor, direktör David Lynch. Herbert uyarlamadan mutlu. Lakin azınlıkta. Jodorowski’den aktaralım: “Salona zorla gittim. Sinema ilerledikçe fark ettim ki berbat. Güzel değil biliyorum lakin çok sevindim açıkçası.” Jodorowski’nin fikirlerinin çoğunluğun hissiyatını yansıttığı bu çevrim, Lynch’in mesleğinin tek başarısızlığı oldu.

Yıl 2021. Direktör koltuğunda “Blade Runner 2049” ve “Arrival” ile bilimkurgu tipi otoritesine dönüşen, zanaatkârlığı da kuvvetli Denis Villeneuve var. Fragmanı, Villenueve’ün ekoloji, siyaset ve din üzerine bu mitolojik bilimkurguyu ayakları yere basan gerçekçi bir uyarlamayla aktardığına işaret ediyor. “Dune”, sinema dünyasında şeytanın bacağını kıracak mı bilinmez. Lakin sinemaya koşacak milyonlar ortasında biri eksik olacak: David Lynch. Neden mi? “Çünkü Dune benim için bir kalp kırıklığı. Başarısızlıktan ibaretti ve kurguyu son haline getirmeme müsaade verilmedi. Hayalimdeki ve yapmak istediğim sinema, bu değildi.”

SİNEMA SEÇKİSİ

“Never Gonna Snow Again / Bir Daha Asla Kar Yağmayacak”

Malgorzata Szumowska ve Michal Englert’nın yönetmeliğinde çekilen kara güldürü, bir Rus göçmeninin Polonya’da zenginlerin yaşadığı bir sitede masör olarak işe başlayıp vakitle bir guruya dönüşmesini husus alıyor. (İstanbul Sinema Festivali)

“Summer of Soul”

1969’da Harlem’de gerçekleşen ve 300 bin kişinin katıldığı “Siyah Woodstock” ismiyle anılan müzik şenliği, siyah kültürünün bilinmeyen bir sayfası. Sinema, davulcu Questlove’ın birinci uzun metrajlı belgeseli. (İstanbul Sinema Festivali)

“Fabian yahut Bok Yoluna Gitmek”

Alman sinemasının değerli direktörlerinden Dominik Graf’ın bu yılki Berlin Sinema Festivali’nde yarışan sineması Erich Kastner’in “Bok Yoluna Gitmek” isimli vaktinde yasaklanan romanının sinema uyarlaması. (İstanbul Sinema Festivali)