Özbakım maharetlerinin, çocukların günlük ömür aktivitelerine (giyinme, soyunma, yemek yeme, ağız ve diş paklığı, tuvalet alışkanlığı dahil …
Tüm gelişim alanlarında olduğu üzere özbakım gelişiminde de kazanılması beklenen hünerlerin, çocukların gelişim düzeyleri ile bir arada farklılaşmakta ve bu hünerler birbirini tamamlayan bir sıra izlediğini kaydeden Begüm Gamiş, “Önemli olan çocuğun gelişim seviyesinin farkında olup, yapabileceği hünerleri çocuğun kritik devirlerde kazanması için dayanak olmaktır.” diye konuştu.
Yaşa nazaran özbakım hünerleri nasıl olmalı?
3 Yaş
– Ellerini yıkayabilme (ancak kurulayabilme hünerinin kazanımı için şimdi vakte gereksinim vardır. Bu nedenle kurulama kısmında gerektiğinde dayanak olunmalıdır)
– Çatal ve kaşık yardımı ile yemek yiyebilme (herhangi bir kazaya sebep vermeyecek araç gereçlerin seçilmesi önemlidir)
– Kendi kıyafetlerini yardımsız giyebilme (başlangıç için esnek yapıda kıyafetler tercih edilmelidir)
– Takviyeyle fermuar kapatabilme
4-5 Yaş
– Ellerini ve yüzünü yıkayabilme
– Kendi giysisindeki büyük düğmeleri ilikleyebilme ve çözebilme (bu marifette düğmelerin boyutu kıymetlidir; marifetin tam manasıyla oturması 6 yaş bitimini bulacaktır)
– Yemek yerken yanlışsız araç-gereci kullanabilme
– Sözel ipucu yardımıyla sofra kurmaya yardımcı olabilme
– Dişlerini fırçalayabilme
– Yardımsız giyinebilme
– Kıyafetlerini askıya asabilme (boyunun yetişmesi için gerekli takviye malzemeleri kullanılabilir)
6 Yaş
– Elini yüzünü yıkayıp kurulayabilme (bedeninin başka kısımlarını yıkarken yardım edilmesi gerekebilir)
– Dişlerini uygun biçimde fırçalayabilme
– Hava durumuna uygun biçimde yardımsız giyinebilme ve soyunabilme
– Ayakkabılarındaki bağcıkları bağlayabilme
– Saçlarını uygun formda tarayabilme
– Bıçakla yumuşak yiyecekleri kesebilme (özellikle bununla ilgili fırsatlar yaratılması önemlidir)
– İstediği kadar tabağına servis tabağından yiyecek alabilme ve kendi yiyeceğini hazırlayabilme
– Günlük islerden birinin -sofrayı hazırlamaya yardım gibi- sorumluluğunu alabilme
Araştırma Vazifelisi Begüm Gamiş, özbakım marifetlerinin kazanımı için anne-babalara ve bakım verenlere tavsiyelerini şöyle sıraladı:
1. Gözlemleyin: Çocuğunuzun marifetleri kritik devirde kazabilmesi için, fizyolojik ve sosyo-duygusal açıdan hazır olup olmadığı gözlemleyin. Bu mevzuda çocuğu asla zorlamayın.
2. Vakit verin, tez etmeyin: Gelişimin bir süreç olduğunu unutmayın. Bu nedenle çocuğa her beceriyi görmesi, denemesi, incelemesi için vakit verin; tez etmeyin. Buna uygun vakit ve yer planlamasını yaparak sabırlı ve şefkatli bir tavır içerisinde olun.
3. Kolaydan karmaşığa yanlışsız bir sıra izleyin: Özbakım hünerlerinin birbirini tamamlayan bir sıra takip ettiğini unutmadan, çocuğun düzeyine uygun kolay adımlarla marifet kazanımına başlayın.
4. Çocukların hislerini yaşamasına ve tabir etmesine fırsat verin: Hislerin sözü marifetlerin sağlıklı bir formda kazanılmasındaki kıymetli adımlardan birini oluşturmaktadır. Çocukların hislerini tabir etmeleri için bol bol sohbet edin, örnek olarak çocuğu söze teşvik edin. Çocuğun bir formda tabir ettiği hisleri görmezden gelmeyin, onlarla alay etmeyin.
5. Beceriyi denemesi, incelemesi için imkân verin: Bilhassa tuvalet alışkanlığının kazanımında dışkısını incelemesine müsaade edin. Çocuğun birinci başta kendisinin bir modülü olarak gördüğü dışkısından ayrılmak istememesi çok olağandır. Bu hususta dışkısı ile vedalaşması için kendisine vakit ayırın. Benzeri formda yemek yeme hünerinin kazanımında çocuğun yiyeceklere dokunması, onları koklaması ve tadına bakması için müsaade verin.
6. Model olun: Hünerlerin kazanımında çocuğun başındaki tüm soruları yanıtlayın ve model olun. Çocuğun sizi gözlemleyebilmesi ve taklit edebilmesi için vakit tanıyın.
7. Gereksinim duyduğunda dayanak olun: Özbakım maharetleri çocuğun bağımsızlığını kazanmasında en kıymetli adımlardan biri olduğu için, maharet kazanımlarında da yalnızca çocuk gereksinim hissettiğinde dayanak olun. Kendisini yalnız bırakmadığınızı, istediğinde yardım edebileceğinizi çocuğa kesinlikle belirtin.
8. Maharet kazanımını kolaylaştıran malzemelerden yararlanın: Her bir maharet için farklı malzemelerle çocuğun beceriyi kazanmasını kolaylaştırmak ve süreci keyifli bir hale getirmek değerlidir. Örneğin çeşitli kitaplar, oyuncaklar, müzikler vb. Bu kolaylaştırıcıları seçerken çocuğun yaşı, gelişim seviyesi ve ilgi alanını göz önünde bulundurun.
9. Kıyaslamayın: Her çocuk biricik olduğu üzere her çocuğun gelişimi de biriciktir. Ferdî farklılıkları göz arkası etmeden, öteki çocuklarla kıyaslamayın.
